Το λάδι μας, η έρευνα, η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου
«Το λεσβιακό ελαιόλαδο τεκμηριώνει ισχυρισμούς υγείας» αυτός ήταν ο τίτλος που το προηγούμενο διάστημα υπήρχε σε πολλά ΜΜΕ. Αυτή η αισιόδοξη φράση για το δικό μας λάδι κρύβει μια τεράστια προσπάθεια από την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου που ξεκίνησε τα τελευταία χρόνια. Πρωταγωνιστής σ’ αυτή την προσπάθεια είναι ο Καθηγητής Αναλυτικής Χημείας του Ε.Κ.Π.Α κ. Νικόλαος Θωμαΐδης.
Από την άλλη, όλη αυτή η προσπάθεια ήταν η αφορμή να επιστρέψει στον πολιτικό στίβο ένα γνωστό στέλεχος της τοπικής αυτοδιοίκησης ο Οικονομολόγος κ. Στρατής Ραχάνης.
Θωμαΐδης και Ραχάνης και γνωρίζονται και έχουν κοινό σημείο αναφοράς τη Γέρα.
Τα παραπάνω αποτέλεσαν την αφορμή για να μιλήσουμε μαζί τους. Μια διπλή συνέντευξη που αποδεικνύει ότι το νησί μας έχει πολλές δυνατότητες και έχει και τους ανθρώπους που μπορούν να προσφέρουν.
Η συνέντευξη με τον κ. Στρατή Ραχάνη:
Κύριε Ραχάνη υπήρξατε για πολλά χρόνια δημοτικός σύμβουλος στο Δήμο Γέρας; Τι είναι αυτό που σας έκανε μετά από χρόνια αποχής από «τα κοινά» να επιστρέψετε ως υποψήφιος περιφερειακός σύμβουλος;
Πράγματι, υπηρέτησα τον Α΄ βαθμό τοπικής αυτοδιοίκησης στο Δήμο Γέρας για δύο τετραετίες ως μέλος της Δημοτικής Αρχής του αείμνηστου Σωτήρη Ζαμτράκη, διατελώντας μάλιστα για τέσσερα χρόνια Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου. Το έργο που έγινε εκείνο το διάστημα ήταν πολύ σημαντικό και αναγνωρίζεται ευρέως από την κοινωνία της Γέρας.
Δεν θα αναφερθώ στα έργα αυτά, γιατί δεν είναι της ώρας, η μόνη έκκληση που κάνω προς όλους τους αρμόδιους, μιας και μου δίνεται η ευκαιρία, είναι να λειτουργήσει επιτέλους ο βιολογικός καθαρισμός της Γέρας. Είναι ένα έργο με το οποίο ασχολήθηκαν και οι προηγούμενες από εμάς Δημοτικές Αρχές και εγώ προσωπικά και δυστυχώς μέχρι σήμερα δεν λειτουργεί.
Είναι αλήθεια ότι απείχα από τα κοινά, για διάφορους προσωπικούς λόγους, σχεδόν για δέκα χρόνια. Ωστόσο, ενημερωνόμουν και παρακολουθούσα συνεχώς τα τεκτενόμενα του τόπου μας και ιδίως της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου από προσωπικό ενδιαφέρον και επειδή εργαζόμουν στη Διαχειριστική Αρχή τα τελευταία χρόνια πριν συνταξιοδοτηθώ. Πέρυσι την ίδια εποχή ξεκίνησε η παρουσίαση του ερευνητικού προγράμματος σχετικά με το λάδι και τα υποπροϊόντα της ελιάς, από τον κ. Θωμαΐδη, που πραγματικά μου τράβηξε το ενδιαφέρον. Τον κ. Θωμαΐδη και την οικογένειά του τους γνωρίζω και τους εκτιμώ ιδιαίτερα. Κάπως έτσι ήρθα σε επαφή με την σημερινή Περιφερειάρχη την κα Καλογήρου, την οποία γνώριζα από παλιά και την εκτιμούσα για τις ικανότητές της. Με προέτρεψε λοιπόν να αξιοποιήσω τόσο την εμπειρία μου από την τοπική αυτοδιοίκηση όσο και την τεχνοκρατική μου γνώση από τον εργασιακό μου βίο και να είμαι υποψήφιος Περιφερειακός Σύμβουλος με τον συνδυασμό << ΕΜΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΙΓΑΙΟ>> .Επιθυμία μου είναι εάν εκλεγώ φυσικά, να ασχοληθώ με το κύριο προϊόν του νησιού μας που δεν είναι άλλο από το λάδι αξιοποιώντας τα αποτελέσματα του ερευνητικού προγράμματος ΘΩΜΑΙΔΗ.
Πως κρίνετε το έργο της Περιφερειακής Αρχής και τη κα Χριστιάνα Καλογήρου; Ως παρατηρητής - μιας και δεν είχατε συμμετοχή μέχρι τώρα στο συνδυασμό της κας Καλογήρου – έγινε έργο στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου;
Για το έργο της Περιφερειακής Αρχής ως καλοπροαίρετος παρατηρητής έχω να πω τα εξής :
α. Το οδικό δίκτυο του νησιού σήμερα είναι σε άριστη κατάσταση. Δεν ήταν ποτέ έτσι. Για να μην παρεξηγούμαι εννοώ τις κύριες αρτηρίες που είναι αρμοδιότητα της Περιφέρειας και όχι την Αγροτική Οδοποιία που είναι αρμοδιότητα του Δήμου.
β. Θεωρώ ότι το πρόγραμμα Πολιτικής Προστασίας λειτούργησε αποτελεσματικά, καθώς δεν υπήρξαν σημαντικές φυσικές καταστροφές. Για παράδειγμα ο καθαρισμός των χειμάρρων και των γεφυριών ήταν επαρκής, με αποτέλεσμα παρά τις έντονες βροχοπτώσεις το νησί να μην αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα.
γ. Προσπάθησε να συμβάλλει στη προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και την ανάπτυξη του αγροτικού και κτηνοτροφικού τομέα, καθώς και στην προώθηση των τοπικών προϊόντων.
Δυο λόγια για την περιφερειάρχη Β. Αιγαίου την οποία γνωρίζω προσωπικά:Είναι άνθρωπος με επιστημονική κατάρτιση, πολύ καλές διοικητικές ικανότητες, ξέρει να επιλέγει συνεργάτες και να παίρνει από αυτούς το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.Είναι πολύ εργατική και θεωρώ ότι κατέβαλλε πολύ μεγάλη προσπάθεια για την επίτευξη του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος στη Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου.
Υπήρξατε για πολλά χρόνια υπεύθυνος αναπτυξιακών προγραμμάτων μάλιστα ήσασταν μέλος της πρώτης ομάδας Leader στη Λέσβο. Πρόσφατα δημοσιεύματα εμφανίζουν την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου στην 3ητελευταία θέση στην απορροφητικότητα του ΕΣΠΑ. Η κα Καλογήρου αντέκρουσε αυτά τα δημοσιεύματα υπολογίζοντας και τα έργα που τρέχουν ; Τελικά ποια είναι η αλήθεια;
Είναι κρίμα σε κάθε προεκλογική περίοδο να υποτιμούμε το τόσο δύσκολο έργο της Διαχειριστικής Αρχής και να ερμηνεύουμε όπως μας βολεύει τους αριθμούς μόνο και μόνο για τη δημιουργία εντυπώσεων.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΠΣ (Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα)στις 12/3/2019 για το πρόγραμμα είναι:
Συνολική δημόσια δαπάνη προγράμματος: 291.046.314€
Ενεργοποίηση - Δημόσια δαπάνη προσκλήσεων: 365.170.141€ 125%
Συγχρηματοδοτούμενη δαπάνη ενταγμένων έργων: 239.698.540€ 82,36%
Δημόσια Δαπάνη Συμβάσεων: 111.046.976€ 38,15%
Δαπάνες: 52.467.377€ 18,03%
Σημαντικό είναι να τονίζετε ότι τα άρθρα που κυκλοφόρησαν κάνουν λάθος ως προς τον υπολειπόμενο χρόνο του προγράμματος. Δεν τελειώνει το 2020 το πρόγραμμα αλλά τουλάχιστον το 2023. Άρα στην πραγματικότητα υλοποιείται 3 χρόνια και έχει ακόμα 5.Επίσης η ευθύνη της Περιφέρειας επικεντρώνεται στην ενεργοποίηση του προγράμματος και στις εντάξεις που τα στοιχεία δείχνουν τη δουλειά που έχει γίνει. Οι συμβάσεις και οι δαπάνες εξαρτώνται από τους φορείς που υλοποιούν τα έργα και τη νομοθεσία. Το σημαντικό από τα παραπάνω στοιχεία είναι το ποσοστό των Συμβάσεων (38,15%) είναι ικανοποιητικό σε συνάρτηση με το χρόνο που απομένει μέχρι το τέλος του Προγράμματος. Όταν υπάρχει υπογεγραμμένη Σύμβαση σημαίνει ότι εγκαθίσταται ο εργολάβος η ο ανάδοχος αν θέλετε και αρχίζουν να τρέχουν οι δαπάνες.
Τα τελευταία χρόνια ο πρωτογενής τομέα στη Λέσβο έχει πληγεί. Και η ελαιοπαραγωγή και η κτηνοτροφία αντιμετώπισαν και αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα με καταστροφή παραγωγή, ασθένειες κτλ. Παράλληλα οι τιμές του ελαιολάδου και του γάλακτος έχουν πάρει την κατηφόρα. Η τοπική αυτοδιοίκηση και συγκεκριμένα η Περιφέρεια πως μπορεί να παρέμβει;
Πραγματικά το νησί περνάει μεγάλη κρίση η οποία φαίνεται ιδιαίτερα στα χωριά μας.Οι τιμές του λαδιού από τον Μάρτιο του 2018 έπεσαν σχεδόν κατά 30% και σαν να μην έφτανε αυτό ήρθε και η καταστροφή στην περυσινή παραγωγή (2018 – 2019) από τον δάκο για να συμπληρώσει το κακό.Επίσης η τιμή του γάλακτος είναι η χαμηλότερη των τελευταίων ετών.
Αυτά είναι τα κύρια προϊόντα του νησιού μας, με αυτά έζησαν και μεγαλούργησαν οι προηγούμενες γενιές και πρέπει να τα διαφυλάξουμε ώστε να μπορέσουν να παραμείνουν κάποιοι νέοι άνθρωποι στον τόπο μας. Πουθενά η κατάσταση δεν είναι εύκολη και το λέω γιατί έχει επικρατήσει τα τελευταία χρόνια η άποψη της φυγής των νέων μας είτε στο εξωτερικό είτε στις μεγάλες πόλεις της πατρίδας μας. Οι μισθοί και οι αμοιβές έχουν μειωθεί τα χρόνια της κρίσης κατά πολύ, αντίθετα το κόστος διαβίωσης όταν βρίσκονται μακριά από τον τόπο καταγωγής τους παραμένει υψηλό, με αποτέλεσμα οι νέοι άνθρωποι να αντιμετωπίζουν τεράστιες δυσκολίες.
Τι μπορεί να κάνει μια Περιφερειακή Αρχή για όλα αυτά και τι αρμοδιότητες έχει από τη Κεντρική εξουσία.
Για τις τιμές γνωρίζουμε όλοι ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτα, εξαρτώνται από την προσφορά και ζήτηση, την διεθνή συγκυρία, τις καιρικές συνθήκες και πολλούς άλλους παράγοντες που επηρεάζουν τις τιμές στα πλαίσια της ελεύθερης αγοράς.
Μπορεί όμως να ενθαρρύνει επιχειρηματικές κινήσεις αναδεικνύοντας τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των προϊόντων που παράγονται στο τόπο μας και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του νησιού μας, να προβάλλει με την συμμετοχή της σε διεθνείς εκθέσεις τα τοπικά προϊόντα τα οποία πιστεύω ότι είναι υψηλής ποιότητας.
Προς αυτή την κατεύθυνση νομίζω ότι είναι και το Πρόγραμμα που παρουσιάζεται από τον κ. Θωμαΐδη, το οποίο αναδεικνύει ποιοτικά χαρακτηριστικά του Λεσβιακού λαδιού που δεν είναι γνωστά.
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι όσοι τυποποιειτές του νησιού μας συμμετέχουν σε διαγωνισμούς ποιότητας ελαιόλαδου παίρνουν κάθε χρόνο τα πρώτα βραβεία ποιότητας.
Γνωρίζω ότι ο δρόμος είναι δύσκολος και χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια τόσο από ιδιώτες επιχειρηματίες αλλά και από τους Συνεταιρισμούς για να πάψει το νησί μας να εξάγει λάδι χύμα που εκμεταλλεύονται άλλοι χωρίς να μένει στον τόπο μας η προστιθέμενη αξία της τυποποίησης.
Σε σχέση με την Δακοκτονία έχω να παρατηρήσω ότι αυτό που συνέβη φέτος στο νησί είναι πρωτόγνωρο. Δεν ήταν μόνο στην Λέσβο, ήταν στην Πελοπόννησο, στην Κρήτη, ακόμη και στην γειτονική μας Τουρκία. Κατά την γνώμη μου οφείλεται στην κλιματική αλλαγή, με την άνοδο της θερμοκρασίας το δέσιμο της ελιάς έγινε πολύ νωρίτερα και εμείς αρχίσαμε να ψεκάζουμε πολύ αργότερα όταν ο δάκος είχε πολλαπλασιαστεί και δεν ήταν αντιμετωπίσιμό.
Τι πρέπει να γίνει φέτος που όλα δείχνουν ότι θα έχουμε μια καλή χρονιά. Επαγρύπνηση ώστε οι ψεκασμοί να αρχίσουν αμέσως μετά το δέσιμο της ελιάς τα συνεργεία που ψεκάζουν να ελέγχονται από τους Γεωπόνους και το σπουδαιότερο οι παραγωγοί να συμμετέχουν και να επισκέπτονται έστω μία φορά τα χωράφια τους κατά την διάρκεια των ψεκασμών ώστε να εξακριβώνουν οι ίδιοι αν εκτελείται σωστά ο ψεκασμός η γίνεται πλημμελώς.
------------------
Η συνέντευξη με τον κ. Νικόλαο Θωμαΐδη
Κύριε Θωμαΐδη, τι είναι αυτό που σας δένει με τη Λέσβο;
Μεγάλωσα στον Σκόπελο της Γέρας και από μικρό παιδί συμμετείχα στην ελαιοκαλλιέργεια στα ελαιοκτήματα των γονιών μου, μεγάλωσα μέσα στα ελαιοτριβεία, συμμετείχα ως παιδί στους ψεκασμούς της δακοκτονίας και γενικά ζούσα - σε κάθε εποχή - τον απέραντο ελαιώνα του Σκοπέλου και της Γέρας. Οι γονείς μου, η οικογένεια της αδελφής μου και όλοι οι φίλοι μου ζουν εδώ και επισκέπτομαι την πατρίδα μου πολύ συχνά. Ζω τα προβλήματα τους και την αγωνία τους, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την οικονομική ανάπτυξη της «βιομηχανίας» της ελιάς και του ελαιολάδου. Αυτή ήταν και η κινητήρια δύναμη για την έναρξη της ερευνητικής μας προσπάθειας για την ανάδειξη της ποιότητας και της διαφορετικότητας του λαδιού και των προϊόντων ελιάς της Λέσβου.
Το Τμήμα Χημείας του ΕΚΠΑ στο οποίο είστε καθηγητής έχει αναπτύξει μια στενή συνεργασία με την Περιφέρεια. Μιλήστε μας επιγραμματικά για το πως προέκυψε αυτή η συνεργασία και σε ποια φάση βρίσκεται;
Το Νοέμβριο του 2015 με κάλεσε η Περιφέρεια, μέσω της Ειδικής Υπηρεσίας Διαχείρισης (ΕΥΔ), στο 1ο Εργαστήριο Επιχειρηματικής Ανακάλυψης σχετικά με το ελαιόλαδο και την ελιά, για να μιλήσω για το στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης του ελαιοκομικού τομέα, γνωρίζοντας για την έρευνα που είχαμε εκπονήσει έως τότε. Η νυν Περιφερειακή Αρχή αγκάλιασε αμέσως το σχέδιο αυτό και το επόμενο έτος (2016) προσπάθησα να δημιουργήσω μια επιχειρηματική ομάδα από ντόπιους επιχειρηματίες του χώρου για την υποβολή μιας ερευνητικής πρότασης στην ΕΥΔ της ΠΒΑ. Δυστυχώς η μόχλευση από ιδιωτικούς πόρους ήταν ανεπαρκής τότε και έτσι η Περιφέρεια προχώρησε μόνη της, αναλαμβάνοντας όλο το κόστος, στην ανάθεση προγραμματικής σύμβασης στο ΕΚΠΑ για την εκπόνηση αυτού του εκτενούς ερευνητικού έργου για την ελιά και το ελαιόλαδο της Λέσβου.
Η έρευνα μπορεί να έχει προσανατολισμό το κέρδος; Αρκετές φορές έχουν κατηγορηθεί τα Πανεπιστήμια για την σύμπραξη με ιδιωτικές εταιρείες; Ποια η θέση σας;
Η βασική έρευνα δεν έχει προσανατολισμό το κέρδος. Ωστόσο είναι η βάση ώστε να αναπτυχθεί η εφαρμοσμένη έρευνα που έχει σκοπό τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων. Σε αυτό εντάσσεται και η οικονομική ανάπτυξη, γι αυτό και η εφαρμοσμένη έρευνα οφείλει να συνδέεται με τους παραγωγικούς τομείς (πρωτογενής τομέας, μεταποίηση, βιομηχανία). Έτσι έχει αναπτυχθεί η Στρατηγική της Έξυπνης Εξειδίκευσης (RIS3) από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η οποία έχει σκοπό τη διασύνδεση της έρευνας με τους παραγωγικούς φορείς, με έμφαση την Περιφερειακή Ανάπτυξη βασισμένη στην καινοτομία και την επιχειρηματικότητα. Τομέας προτεραιότητας της RIS3 της Περιφέρειας Βορ. Αιγαίου (ΠΒΑ) είναι η Αγροδιατροφή και με αυτό το σκεπτικό η Περιφερειάρχης μου πρότεινε να συμμετέχω στο Περιφερειακό Συμβούλιο Έρευνας και Καινοτομίας (ΠΣΕΚ), θέση που με χαρά αποδέχθηκα. Από αυτή τη θέση προσπαθούμε να φέρουμε κοντά τα ερευνητικά ιδρύματα και τους παραγωγικούς φορείς ώστε να πραγματοποιηθούν επενδύσεις και ποιοτικές θέσεις εργασίας με έμφαση την Αγροδιατροφή. Επομένως, η θέση μου είναι ξεκάθαρη: Ναι, η εφαρμοσμένη έρευνα πρέπει να έχει προσανατολισμό το κοινωνικό όφελος και τις επενδύσεις σε ανταγωνιστικούς τομείς, στους οποίους υπερέχει η Ελλάδα και η Περιφέρεια μας, όπως είναι η Αγροδιατροφή και το Περιβάλλον.
Πως κατά τη γνώμη σας μπορεί να βοηθήσει τους ελαιοπαραγωγούς της Λέσβου το ερευνητικό πρόγραμμα της Περιφέρειας για το ελαιόλαδο; Μήπως όλα αυτά τελικά μείνουν απλά ως «έρευνα για την έρευνα»;
Ήδη από την παρουσίαση που έγινε πριν μερικές εβδομάδες στη Μυτιλήνη για τα ερευνητικά αποτελέσματα του 1ου έτους εκπόνησης του προγράμματος, παρουσιάσαμε επενδυτικές προτάσεις οι οποίες πρέπει να υλοποιηθούν το άμεσο χρονικό διάστημα. Για τους αγρότες παρουσιάσαμε αποτελέσματα που δείχνουν πως με απλά αλλαγές στην παραγωγική τους διαδικασία θα βελτιώσουν το τελικό προϊόν, για τους ελαιοτριβείς δείξαμε ποιες είναι οι βέλτιστες συνθήκες ελαιοποίησης ώστε να παράγουν καλύτερο προϊόν, για τους τυποποιητές ελαιολάδου και επιταπέζιας ελιάς ποια είναι τα ανταγωνιστικά ποιοτικά χαρακτηριστικά του ελαιολάδου και της ελιάς κάθε ποικιλίας της Λέσβου και που μπορούν να βασίσουν ένα νέο τύπο προώθησης βασισμένο στην εξαιρετική ποιότητα και για τους επενδυτές παρουσιάσαμε νεες επενδυτικές ιδέες που βασίζονται στα αποτελέσματα της έρευνας που εκπονούμε. Επομένως είναι εξαιρετικά σημαντικό το έργο που ήδη εχουμε ξεκινήσει με την παρούσα Περιφερειακή Αρχή να συνεχιστεί και στη νέα περίοδο και γι αυτό πιστεύουμε ότι η παρούσα Περιφερειακή Αρχή πρέπει να επανεκλεγεί.
Ποια είναι τα επόμενα στάδια του ερευνητικού προγράμματος και ποια θα είναι η συμμετοχή της νέας Περιφερειακής Αρχής στην υλοποίηση;
Στο επόμενο διάστημα ολοκληρώνουμε την έρευνα για την επιτραπέζια ελιά και θα έχουμε τα πρώτα αποτελέσματα για τη μελέτη σταθερότητας τους ελαιολάδου. Θα σχεδιάσουμε νέες δειγματοληψίες για την επόμενη ελπιδοφόρα ελαιοκομική περίοδο και θα συνεχιστεί η διερεύνηση του βιοδραστικού περιεχόμενου παραπροϊόντων της ελαιοκομίας, όπως ο κατσίγαρος, η πυρήνα και τα φύλλα, για να προταθούν συγκεκριμένα νέα προϊόντα βασισμένα στο βιοδραστικό τους περιεχόμενο. Θα ολκληρωθεί η ψηφιακή πλατφόρμα που φαίνονται όλα τα εξαιρετικά αποτελέσματα των αναλύσεων μας, και θα τα συνδέσουμε με τις ιστοσελίδες παραγωγών και τυποποιητών για να αποτελέσεοι αυτή η πλατφόρμα τη βάση προώθησης των ρποΪόντων τους. Επίσης θα ψηφιοποιηθεί ο φαινότυπος των ποικιλιών της ελιάς της Περιφέρειας Βορ. Αιγαίου, διότι είναι εντυπωσιακό να λείπει π.χ. η Κολοβή και η Αδραμυτιανή από την Εθνική Βιβλιοθήκη του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ! Θα μελετηθούν επίσης εκ νέου πρότυπα φορητα συστήματα ελαιοτριβείων τα οποία μπορούν να αποτελέσουν μια διεξοδο για μικρές παραγωγές υπερεξαιρετικής ποιότητας ελαιολάδου με υψηλή προστιθέμενη αξία. Όπως αναφέραμε και προηγουμενως είναι απαραίτητο να συνεχιστεί η προσπάθεια αυτή με ένταση και σ’ αυτό πιστευουμε ότι θα πρέπει να νέα περιφερειακή αρχή να είναι η συνέχεια της προηγούμενης.
Τι μήνυμα θα στέλνετε σε δύο νέα παιδιά που επιλέγουν δύο διαφορετικούς δρόμους: ο πρώτος την ενασχόληση με την ελιά και ο δεύτερος με τις σπουδές και την έρευνα. Θα συναντηθούν οι δρόμοι τους;
Ήδη όσα σας ανέφερα παραπάνω δείχνουν πώς οι δρόμοι των δύο νεων συναντιούνται. Είναι σημαντικό στη συνάντηση αυτή να υπάρχει αλληλοκατανόηση: να γνωρίζει ο ένας τα προβλήματα και τις αγωνίες του άλλου. Ο μεν νέος αγρότης θα πρέπει να μεταφέρει τα προβλήματα του ως ερωτήματα στον άλλο νέο, ο μέν νέος ερευνητής να ενσωματώσει στις ερευνητικές του προσπάθειες, στο στόχο του, τη βελτίωση της προσπάθειας του νέου αγρότη, διατυπώνοντας τα σωστά ερευνητικά ερωτήματα που απαντούν στα ερωτήματα του νέου αγρότη. Δεν υπάρχει ουσιαστική, βιώσιμη ανάπτυξη αν δεν συναντηθούν η έρευνα και η παραγωγή. Πιστεύω ότι το πρόγραμμα που εκπονούμε είναι ένα φάρος και οδηγός γι αυτή τη συνάντηση, εφόσον γνωρίζω βιωματικά και τους δύο χώρους (ως παιδί και νέος τις συνθήκες της αγροτικής παραγωγής και ως επιστήμονας τώρα την έρευνα). Έτσι είναι βαθειά πεποίθηση μου ότι θα συναντηθούν οι δρόμοι τους αν συνεχιστεί με ένταση αυτή η προσπάθεια τόσο μέσα από τις ερευνητικές μας προσπάθειες, όσο και μέσα από τις εργασίες του ΠΣΕΚ και της δεδομένης βούλησης της Περιφερειακής Αρχής.
