Για τον αείμνηστο Δάσκαλο Απόστολο Ε. Αποστόλου (1901–1991)
Γράφει ο Παναγιώτης Μιχ. Κουτσκουδής
Έγινε χτες στην κατάμεστη αίθουσα εκδηλώσεων των Κεντρικών Λυκείων της Μυτιλήνης η εκδήλωση – αφιέρωμα στον αείμνηστο Δάσκαλο, Απόστολου Ε. Αποστόλου, την οποία συνδιοργάνωσαν οι Φίλοι Ιστορικής Μνήμης και Πολιτιστικής Δημιουργίας (ΦΙΜΠΟΔ), η Ένωση Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΕΛΜΕ) Λέσβου και η Ένωση Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Πελοποννήσου, Ηπείρου και Νήσων (ΕΣΗΕΠΗΝ). Με την ευκαιρία αυτή δημοσιεύουμε σήμερα ένα βιογραφικό του.
Απόστολος Αποστόλου (1901–1991)
Ο Απόστολος Ε. Αποστόλου γεννήθηκε στις 13 Μαρτίου 1901 στο Μανταμάδο, όπου και τέλειωσε το Δημοτικό και το Ελληνικό Σχολείο - για ένα διάστημα είχε δάσκαλο το Στρατή Μυριβήλη - και κατόπιν αποφοίτησε από το Γυμνάσιο Μυτιλήνης. Σαν μαθητής ήταν αντιβενιζελικός, ο ίδιος γράφει γι’ αυτό «…Ίσως, γιατί έλαχε να έχουμε συγχωριανό μας τον περίφημο τότε αντιβενιζελικό πολιτευτή Γρηγόρη Ευστρατιάδη, που έβγαζε στην Αθήνα την εφημερίδα "Σκριπ"…». Το 1919 γράφτηκε στο Τμήμα Χημικών του Πανεπιστημίου Αθηνών, δεν πρόλαβε όμως να τελειώσει τις σπουδές του, γιατί στρατεύτηκε το 1921 και στάλθηκε στη Μικρά Ασία. Με την Καταστροφή επιστρέφει στο Μανταμάδο και επιστρατεύεται ξανά. Τελικά απολύθηκε το Σεπτέμβρη του 1923.
Ξανά φοιτητής, συνέχισε τις σπουδές του και πήρε το πτυχίο του το 1924 και αμέσως το Σεπτέμβριο του 1924 ήρθε ο διορισμός του στο Πρακτικό Λύκειο Μυτιλήνης. Έτσι έγινε δάσκαλος. Όταν πρωτοπήγε, βρήκε το Εργαστήρι του Γυμνασίου εγκαταλειμμένο. Τις ουσίες και τα όργανα του εργαστηρίου τα είχε φέρει ο Μιχαλάκης Στεφανίδης, που στις αρχές του αιώνα μας υπηρέτησε για λίγο σαν καθηγητής Φυσικών στο Γυμνάσιο Μυτιλήνης. Επανίδρυσε το εργαστήριο Χημείας και ασχολήθηκε στο ιδιωτικό εργαστήριο με την επιμετάλλωση αντικειμένων από το ζωικό και το φυσικό κόσμο. Η προσφορά του στα γράμματα και στην επιστήμη, αλλά και στην Εκπαίδευση ήταν ανεκτίμητη και δικαίως του απονεμήθηκε ο τίτλος Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ.
Η ανήσυχη προσωπικότητά του, η φοιτητική ζωή, τα πολιτικά δρώμενα της εποχής - η Μικρασιατική Καταστροφή, η δικτατορία του Πάγκαλου, το Ιδιώνυμο του Βενιζέλου, η μεταξική δικτατορία, η Οχτωβριανή Επανάσταση και η δράση του ΚΚΕ - επέδρασαν στη διαμόρφωση της αριστερής του συνείδησης. Για την αντιδικτατορική κίνηση, όπου συμμετείχε και προδόθηκε το 1939, μετά από ανακρίσεις και ταλαιπωρίες, έμεινε περιορισμένος περισσότερο από ένα μήνα στο Υγειονομικό Κέντρο στην Επάνω Σκάλα, που το είχαν μετατρέψει σε προσωρινή φυλακή.
Ακολουθεί ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και στις 3/5/1941 οι Γερμανοί καταλαμβάνουν τη Λέσβο. Οι πρώτοι πυρήνες αντίστασης συγκροτούνται στη Μυτιλήνη. Από τους πρώτους ο Δάσκαλος, μαζί με τον αδελφό του Δημητρό Αποστόλου και τον επίσης Μανταμαδιώτη Γιώργο Τζωάνο, μετέπειτα υπεύθυνο της Λαϊκής Δικαιοσύνης και Τοπικής Αυτοδιοίκησης της Ν.Ε. του ΕΑΜ. Τέλη 1941, αρχές 1942, συγκροτούν μαζί με άλλους Μυτιληνιούς την Κεντρική Επιτροπή Απελευθερωτικού Αγώνα Λέσβου (ΚΕΑΑΛ), που γρήγορα προσχωρεί στο ΕΑΜ, όταν έγινε γνωστή η ίδρυσή του στην Αθήνα στις 27 Σεπτέμβρη 1941. Ο Δάσκαλος αναλαμβάνει καθήκοντα γραμματέα της Νομαρχιακής Επιτροπής (Ν.Ε.) Λέσβου του ΕΑΜ. Άρχισε ο αγώνας με κύριο μέλημα την οργάνωση της αντίστασης και τη σωτηρία του λαού από την πείνα. Σε σύσκεψη που έγινε στις αρχές Μάρτη 1943, όπου συμμετείχε και ο Απόστολος Αποστόλου, συγκροτήθηκε το 22ο Σύνταγμα ΕΛΑΣ Λέσβου, με καπετάνιο τον έφεδρο υπολοχαγό Δημητρό Αποστόλου και στρατιωτικό διοικητή το Βασίλη Ευλαμπίου. Η δράση των οργανώσεων του ΕΑΜ αγκάλιασε όλη τη Λέσβο. Το ΚΚΕ ενίσχυσε πολύπλευρα τον απελευθερωτικό αγώνα της οργάνωσης και τα μέλη του συνέβαλαν αποφασιστικά στην ανάπτυξη και τη δράση του ΕΑΜ και αναδείχτηκαν στην πρωτοπορία του κινήματος.
Στις 9 Σεπτεμβρίου 1944, αργά το βράδυ, έφυγαν οι Γερμανοί. Το νησί λευτερώθηκε, όμως ο λαός δεν μπόρεσε να χαρεί τη νίκη του. Νέες περιπέτειες, νέοι αγώνες τώρα με την απροκάλυπτη επέμβαση των Άγγλων στις εσωτερικές υποθέσεις της πατρίδας μας. Ο λαός της Λέσβου αποκρούει τα Χριστούγεννα του 1944 την απόβαση που επιχείρησαν οι «Μαύροι» στη Μυτιλήνη. Ο Δάσκαλος, ως Γραμματέας του ΕΑΜ, μαζί με άλλους συναγωνιστές του, όπως ο Αχιλλέας Κοντάρας από το Μανταμάδο, ο Παναγιώτης Γώγος, στέλεχος του ΚΚΕ, ο Βασίλης Ευλαμπίου, ο Δημητρός Αποστόλου κ.ά. καθοδήγησαν αποτελεσματικά το μεγαλειώδη αγώνα του λεσβιακού λαού, που έμεινε στην ιστορία ως Go back και αποτέλεσε μια από τις κορυφαίες νίκες όχι μόνο του λεσβιακού αλλά και ολόκληρου του πανελλαδικού λαϊκού κινήματος.
Μετά τη Βάρκιζα και την αποστράτευση του ΕΛΑΣ ήρθαν στη Λέσβο οι κρατικές διοικητικές και στρατιωτικές αρχές και διακόπηκε σταδιακά η εφτάμηνη λαϊκή εξουσία που κυβέρνησε το νησί υποδειγματικά δίνοντας βαθιές ανάσες στα πολύπαθα φτωχά λαϊκά στρώματα. Άρχισε ο διωγμός των αγωνιστών της Εαμικής Εθνικής Αντίστασης και η λευκή τρομοκρατία στην πόλη και την ύπαιθρο. Από τους πρώτους που διώχτηκαν ήταν οι ηγέτες του ΕΑΜ και του ΚΚΕ στη Λέσβο. Στη Μυτιλήνη οι δωσίλογοι – «Έλληνες» που υπηρέτησαν τους κατακτητές - του Υπουργείου Παιδείας απέλυσαν τον Απόστολο Αποστόλου για έξι μήνες από την υπηρεσία του, λόγω της δράσης του ενάντια στη δικτατορία Μεταξά. Στις 31 Μαΐου 1945 απολύθηκε οριστικά από την Εκπαίδευση. Την ίδια μέρα συλλαμβάνεται από τους μπουραντάδες μαζί με το Μανώλη Δεμερτζή, φυλακίζεται και δικάζεται δύο χρόνια φυλακή με την κατηγορία της στάσης. Στο Εφετείο το 1947 απαλλάχτηκε και αφέθηκε ελεύθερος, αλλά μόνο για τρεις μήνες. Μαζί με τον αδελφό του Δημητρό συλλαμβάνεται ξανά και στέλνονται στα Γιούρα μέχρι τις αρχές Φλεβάρη του 1948. Απ’ εκεί στις Φυλακές Κάστορος και μετά στο στρατοδικείο στις 25-28/2/1948, όπου καταδικάζονται και οι δυο με την κατηγορία οργάνωσης του αντάρτικου «δις εις θάνατον» και για άλλη κατηγορία σε ισόβια. Κλείνονται στις Φυλακές Κάστορος και μετά στις Φυλακές Αίγινας, κατόπιν στις φυλακές Αβέρωφ και με την αναθεώρηση της δίκης η ποινή του μειώθηκε σε πέντε χρόνια και του αδελφού του σε τέσσερα και έτσι στις 22/2/1952 αποφυλακίσθηκε.
Εκλέγεται για πρώτη φορά δήμαρχος Μυτιλήνης στις επαναληπτικές εκλογές που έγιναν στις 15/4/1956, μετά από πρόταση της ΕΔΑ, γιατί ο τότε δήμαρχος Μυτιλήνης Μίμης Γαληνός παραιτήθηκε για να πολιτευθεί. Εκλέγεται ξανά δήμαρχος στις εκλογές της 5/4/1959 και στις εκλογές της 5/7/1964, αλλά η πορεία του στο δημαρχιακό αξίωμα διακόπηκε με τη δικτατορία των συνταγματαρχών, απ’ την οποία, αφού παύτηκε από δήμαρχος, πιάστηκε και στάλθηκε στη Γυάρο. Με την πτώση της Χούντας επανέρχεται στο Δήμο και στις εκλογές της 30/3/1975 εκλέγεται και πάλι δήμαρχος, όπως και στις εκλογές της 15/10/1978. Υπηρετεί το λαό της Μυτιλήνης μέχρι και το 1982, οπότε και αποχώρησε από την ενεργό δράση, ύστερα από είκοσι πέντε και πλέον χρόνια τεράστιας προσφοράς στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, κατά τη διάρκεια της οποίας μεταμορφώθηκε στην κυριολεξία η πόλη της Μυτιλήνης. Μεγάλη ήταν η προσφορά του και στους κοινωνικούς αγώνες. Για τη δράση του ως δήμαρχος πολλές φορές τέθηκε σε αργία, όπως το Μάη του 1964 από τον τότε Νομάρχη Λυγεράκη.
Οι λέξεις αγωνιστής, δάσκαλος και δήμαρχος ταυτίστηκαν στο πρόσωπό του και οι Μυτιληνιοί τον θυμούνται για πάντα. Οι αναμνήσεις του γραμμένες στα τρία βιβλία - ΜΝΗΜΕΣ, Σκόρπια από την Αντίσταση και ΜΝΗΜΕΣ Β΄ - δείχνουν ανάγλυφα όλη την πορεία του Λεσβιακού Αντιστασιακού Κινήματος, αλλά και τη δική του δράση και προσφορά. Εκτός από τα παραπάνω, έχει γράψει και τα βιβλία «Το πρόβλημα της ύλης χθες και σήμερα» το 1937, «Ματιές στο άπειρο» το 1952, καθώς και το «Άτομο» το 1970. Στο προδρομικό συγγραφικό του έργο η επιστημονική συγκρότηση συμπορεύεται με την εκλαΐκευση της γνώσης. Συγκροτημένος επιστήμονας, πνεύμα ανοιχτό στην έρευνα και στις νέες παιδαγωγικές αντιλήψεις, δίκαια τοποθετείται ανάμεσα στους μεγάλους Δασκάλους της Λέσβου. Ο αείμνηστος Δάσκαλος, τιμημένος από το λεσβιακό λαό και από το Δήμο Μυτιλήνης, παραμένει μια από τις πιο σεπτές μορφές των Λεσβίων. Αγαπητός από φίλους και σεβαστός από αντιπάλους, Δάσκαλος για όλους.
Το κείμενο βασίζεται στο σημείωμα του Δημήτρη Π. Καρατζιτζή «Μια ζωή δοσμένη στον αγώνα… Απόστολος Ε. Αποστόλου. Ο Δάσκαλος, Ο Δήμαρχος, Ο Αγωνιστής (1900–1991)» που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Τα μανταμαδιώτικα» (τεύχος 135, Απρίλιος-Μάιος-Ιούνιος Αθήνα 2012, σελ. 8-9) και περιέχεται στο βιβλίο μου «ΣΥΝΑΞΑΡΙΑ. ΒΙΟΙ ΛΕΣΒΙΩΝ ΛΑΪΚΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ» (αυτοέκδοση, Αθήνα 2018, σελ. 126-133).
Οι φωτογραφίες είναι από τα αρχεία των Δημήτρη Π. Καρατζιτζή, Παναγιώτη Μ. Κουτσκουδή και Φίλων Ιστορικής Μνήμης και Πολιτιστικής Δημιουργίας (ΦΙΜΠΟΔ).
Παναγιώτης Μιχ. Κουτσκουδής
