Η Λέσβος κατά την Επανάσταση του 1821 (Μέρος Β)

Επιμέλεια: Παναγιώτης Μ. Κουτσκουδής

• Διαβάστε εδώ το Α' μέρος 

Η Λέσβος κατά την Επανάσταση του 1821 (Μέρος Β)

Τα γεγονότα του 1822

Η εξέγερση και απελευθέρωση της Χίου το 1822 αναζωπύρωσε τον πόθο των Λέσβιων για λευτεριά. Έτσι, κι ενώ ο Καπουδάν πασάς Καρά Αλή μέσα σε λίγες μόνο μέρες μετά την εξέγερση της Χίου κατέστρεψε το νησί, η ελληνική κυβέρνηση συστήνει στους εφόρους Χίου, Σάμου, Ψαρρών και άλλων νησιών να συνδράμουν τον Παλαιολόγο Λεμονή για την απελευθέρωση της Λέσβου. Συναρχηγό του διορίζει τον αγωνιστή Μιχαήλ Παπάζογλου. Περνάνε πρώτα από την Τήνο. Λέσβιοι και Αϊβαλιώτες κατατάσσονται με ενθουσιασμό στο εκστρατευτικό σώμα. Η καταστροφή όμως της Χίου δημιουργεί απελπισία και έντονο προβληματισμό. Οι Ψαριανοί, αξιολογώντας με το ψυχρό βλέμμα της λογικής την κατάσταση, αποφασίζουν στην παρούσα φάση να μη συνδράμουν την προσπάθεια κι έτσι η εκστρατεία αναβάλλεται.

Επαναστατικές εξεγέρσεις έγιναν στο Πλωμάρι, με πρωτεργάτη τον Γιαννάκη Λαγουμτζή ή Καρτσέλλα, αλλά και στην Αγιάσο, που ήταν καθαρά ελληνικά χωριά. Εκδηλώθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα προς το τέλος Απριλίου του 1822. Πήραν αρκετά μεγάλες διαστάσεις, πράγμα που επέβαλε την αποστολή στρατευμάτων για την καταστολή τους, με επικεφαλής τον ίδιο τον Τούρκο διοικητή της Μυτιλήνης. Οι αντάρτες της Αγιάσου, μετά τη σύγκρουσή τους με τα τουρκικά στρατεύματα, βρέθηκαν σε δυσχερή θέση και αναγκάστηκαν να διαπραγματευθούν με τους Τούρκους την αναχώρησή τους απ’ το νησί, από το επίνειο Ντίπι του κόλπου Γέρας. Οι Τούρκοι προφασίστηκαν ότι δέχονται, με τον όρο η αποχώρηση των Αγιασωτών να γίνει από το μονοπάτι της Πατουμένης. Αθέτησαν όμως τη συμφωνία τους και τους έστησαν καρτέρι στη θέση Λιπ’δά, όπου τους κατέσφαξαν. Στο γεγονός της σφαγής τους οφείλεται και η ονομασία της τοποθεσίας Λιπ’δά, δηλαδή το μέρος όπου έπεσε λεπίδα.

Τα γεγονότα του 1823

Τα πολεμικά καράβια των Ψαριανών δεν έπαψαν ως την καταστροφή του νησιού από τους Τούρκους το 1824 να προσεγγίζουν τα λεσβιακά παράλια για να κάνουν αναγνώριση των κινήσεων του τουρκικού στόλου, να ανεφοδιάζουν τους μαχητές του νησιού και να προσβάλλουν τον εχθρό. Τον Ιανουάριο του 1823 μπαίνουν στον κόλπο του Αδραμυτίου και λεηλατούν τα παράλια. Επιστρέφοντας επιχειρούν δυο επιδρομές. Μια στο Πλωμάρι και μια στο Σίγρι. Μετά την αποχώρησή τους από το Σίγρι, ακολουθεί γενική σφαγή των Χριστιανών της περιοχής και του Μολύβου. Τα βουνά γέμισαν φυγάδες.

Οι Ψαριανοί για δεύτερη φορά εμφανίζονται στα νερά της Μυτιλήνης τον Ιούνιο του 1823 μετά από μια επιδρομή τους στο Τσανταρλή. Έφυγαν, αφού διαπραγματεύτηκαν με τους Τούρκους του νησιού την εξαγορά Τούρκων αιχμαλώτων αντί 45.000 γροσίων.

Οι διαμαρτυρίες των κατοίκων του νησιού για τις επιδρομές αυτές ανάγκασαν τον Κουλαξίζη να προτείνει στους Ψαριανούς ορισμένο φόρο για ν’ αφήσουν ήσυχο το νησί. Οι Ψαριανοί επιφυλάχτηκαν αρχικά να απαντήσουν. Όταν όμως έστειλαν το Σεπτέμβριο το Θεόδωρο Αλκαίο να διαπραγματευθεί, ο Κουλαξίζης αρνήθηκε τη συνδιαλλαγή, γιατί ο τουρκικός στόλος έκανε ήδη αισθητή την παρουσία του στα νερά της Λέσβου και ετοιμαζόταν επιδρομή των Τούρκων στα Ψαρά.

Οι Ψαριανοί, μετά την άρνηση του Κουλαξίζη, στις αρχές του Οκτωβρίου πραγματοποίησαν δυο επιδρομές. Μια στο Σίγρι και μια στην Καλλονή. Αποβίβασαν ενόπλους και κατέστρεψαν καθετί τουρκικό. Πολλοί εθελοντές έσπευσαν να πολεμήσουν στο πλευρό τους. Το βόρειο τμήμα του νησιού πέρασε στα χέρια τους. Όμως ο Κουλαξίζης συγκέντρωσε ισχυρό στρατό και βάδισε εναντίον τους. Σε δυο αλλεπάλληλες αναμετρήσεις οι Ψαριανοί ηττήθηκαν και έφυγαν με τα πλοία τους παίρνοντας μαζί τους αρκετούς προγραμμένους Λέσβιους.

Η απειλή των Ψαριανών εξέλιπε οριστικά τον Ιούνιο του 1824 όταν το μικρό νησί καταστράφηκε από τους Τούρκους. Έκτοτε, μια μόνο επιδρομή επιχείρησαν στη Λέσβο με τον πλοίαρχο Γεώργιο Χατζή Μικέ. Μαζί με τα Ψαρά έσβησαν και οι ελπίδες των Λέσβιων για απελευθέρωση. Οι κάτοικοι άρχισαν να επανέρχονται σταδιακά στη νομιμόφρονη ζωή του ραγιά, με τη βοήθεια των αμνηστιών που χορήγησε η Υψηλή Πύλη.

Η περίοδος 1824-1827

Στα χρόνια που ακολούθησαν μέχρι το τέλος της Επανάστασης διεξήχθησαν στα νερά της Λέσβου δυο σημαντικές ναυμαχίες ανάμεσα στον τουρκικό και τον ελληνικό στόλο.

Η μία τη νύχτα της 24ης προς την 25η Σεπτεμβρίου 1824. Μια μοίρα του ελληνικού στόλου αποτελούμενη από Υδραίικα και Σπετσιώτικα πλοία χτυπήθηκε στα στενά της Μυτιλήνης με τον τουρκικό στόλο. Η ναυμαχία ήταν φοβερή και διήρκεσε όλη τη νύχτα. Η δεξιοτεχνία και ο ηρωισμός των Ελλήνων ναυτικών για μια ακόμα φορά υπερίσχυσε.

Η δεύτερη διεξήχθη πάλι ανάμεσα στη Μυτιλήνη και στα Μικρασιατικά παράλια το Σεπτέμβριο του 1826. Του ελληνικού στόλου ηγείτο ο Μιαούλης. Ο στόλος των Τούρκων ήταν πολύ μεγαλύτερος. Τα ελληνικά πλοία έπαθαν μεγάλες ζημιές, αλλά η ικανότητα του ναυάρχου και των άλλων πλοιάρχων τα έσωσε από πραγματική πανωλεθρία.

Τέλος, το χειμώνα του 1827 ο Μιαούλης με το δίκροτο «Ελλάς» και άλλα πολεμικά καράβια κατεδίωξε τον τουρκικό στόλο που βρισκόταν στη Χίο μέχρι από το λιμάνι της Μυτιλήνης, το κάστρο της οποίας κανονιοβόλησε, χωρίς όμως να δώσει συνέχεια στην επιθετική αυτή ενέργεια.

Τα γεγονότα αυτά ήταν και τα τελευταία που συνέβησαν στην περιοχή της Λέσβου. Τα υπόλοιπα χρόνια το νησί θα ζήσει κάτω από την τουρκική κατοχή, μπαίνοντας όμως σε μια ανοδική τροχιά λόγω των φιλελεύθερων τουρκικών μεταρρυθμίσεων. Στις 3-11-1839 δημοσιεύεται το φερμάνι του Τανζιμάτ (Χατισερίφ ή Χατ-ι-χουμαγιούν του Γκιουλ Χανέ), με το οποίο ανακηρύσσεται η πολιτική ισότητα όλων των υπηκόων του οθωμανικού κράτους, ανεξαρτήτως τους θρησκεύματος τους. Με το ανορθωτικό φιρμάνι του 1856 (Ισλαχάτ Φερμανί) προστατεύεται η ελευθερία, η τιμή και η ιδιοκτησία των Οθωμανών υπηκόων.

Μετά τα σουλτανικά διατάγματα του 1839 και του 1856, η δημογραφία του λεσβιακού τόπου μεταβάλλεται υπέρ των Ελλήνων, στα χέρια των οποίων πέρασε βαθμηδόν το σύνολο της έγγειας ιδιοκτησίας και ο αποκλειστικός έλεγχος όλων των τομέων της οικονομίας.

Οι συνθήκες αυτές σηματοδοτούν και την πνευματική ανάταση του νησιού το οποίο βγαίνει από την πνευματική νάρκη και τελμάτωση που βρισκόταν από την εποχή της άλωσης. Τα σχολεία φύτρωναν το ένα μετά το άλλο δίνοντας τους πνευματικούς καρπούς τους στους διψασμένους για μόρφωση ραγιάδες. Την εικόνα της πνευματικής αναζωογόνησης συμπληρώνει στο τέλος του 19ου αιώνα και μια έντονη σωματειακή κίνηση και καλλιτεχνική δραστηριότητα.

Διαβάστε εδώ το Α' μέρος