Η μεγάλη λαϊκή κινητοποίηση στη Λέσβο του 1936 για το ψωμί με το σπάσιμο των φούρνων

Η πιο μεγάλη προπολεμική λαϊκή κινητοποίηση στη Λέσβο, που γίνηκε κυριολεκτικά για το ψωμί του λαού

Το σπάσιμο των φούρνων

Γράφει ο Παναγιώτης Μιχ. Κουτσκουδής

Το Φλεβάρη του 1936 κακοκαιριές μα και βροχές συνεχόμενες προκαλούν καταστροφές και δραματική ανεργία… Στις 8/2/1936 ο χείμαρρος της Καλλιθέας προκαλεί πλημμύρα και με την ορμή του καταστρέφει το γεφύρι του Μακρύ Γιαλού κοντά στη θάλασσα. Η πείνα των πιο φτωχών εργατών και αγροτών υψώνει απειλητικό τον κίνδυνο του θανάτου. Η ζητιανιά, που παίρνει ομαδικό χαρακτήρα, δεν λύνει το επιτακτικό πια πρόβλημα. Οι κάτοικοι των χωριών, που από την έλλειψη της σοδειάς του ελαιοκάρπου δεν έχουν τίποτα να φάνε, αρχίζουν να κατεβαίνουν στην πόλη, να γυρίζουν στους δρόμους, ψάχνοντας να βρουν κάτι για να χορτάσουν την πείνα τους. Στα Λουτρά η Κοινότητα μοιράζει 280 ψωμιά στις πεινασμένες οικογένειες, ενώ λαϊκή επιτροπή κατέβηκε στην πόλη για να ζητήσει βοήθεια από τους πλούσιους γαιοκτήμονες των Λουτρών που έμειναν στην πόλη… Μόνο η άμεση διανομή ψωμιού μπορεί να εκτονώσει τη φορτισμένη ατμόσφαιρα. Όμως οι αρχές αδιαφορούν και αιτήσεις διαφόρων σωματείων, που ζητούν να ληφθούν μέτρα σωτηρίας των πεινασμένων, παίρνουν το δρόμο για το καλάθι των αχρήστων.

Ο Αλέκος Ζαχαριάδης, παλιός αγωνιστής και πρωταγωνιστής των γεγονότων, θυμάται: «Αποφασίσαμε την οργάνωση και μεθοδική κινητοποίηση των πεινασμένων πατριωτών μας, ώστε να πετύχουμε την άμεση διανομή ψωμιού, την παροχή χρηματικών βοηθημάτων, την αναστολή των φόρων και προπάντων το άνοιγμα κάποιων μέτρων για ν’ αρχίσουν να καταβάλλονται μεροκάματα…

Ήμουν υποψήφιος βουλευτής του Παλλαϊκού Μετώπου και ανάλαβα τη φανερή εκπροσώπηση των άνεργων. Όμως συντονιστής όλων – γιατί κινηθήκαμε σε πολλές κατευθύνσεις – ήταν ο Αχιλλέας Κοντάρας, επίσης υποψήφιος του Παλλαϊκού Μετώπου, με έδρα το ραφείο της οδού Χίου…».

Στις 10/2/1936, απ’ το πρωί, το σπίτι του Δημάρχου Μάνδρα πολιορκείται από διακόσιους εργάτες που ζητούν δουλειά σε δημοτικά έργα για να μπορούν ν’ αγοράσουν ψωμί. Άλλα πλήθη αγροτών φτάνουν στην πόλη για να ζητήσουν δουλειά και ψωμί. Ξαφνικά σ’ αυτό το πλήθος, το απελπισμένο κι αγανακτισμένο, κυκλοφορεί η φήμη πως ο Δήμος θα δώσει επιδόματα. Ο Στρατής Μουφλουζέλης ή Τάπας μας είπε: «Έβρεχε 38 μέρες. Ήμουν Πρόεδρος Οικοδόμων και υποψήφιος βουλευτής του Παλλαϊκού Μετώπου. Ζήτησα απ’ το Δήμαρχο Μάνδρα ενίσχυση για τους εργάτες. Μας έδωσε επιδόματα από 50 δρχ. στον καθένα. Εγώ τα μοίραζα σποραδικά από 2-3 σε κάθε γειτονιά, για να πάρουν είδηση όλοι, πράγμα που γίνηκε. Όμως τα λεφτά ήταν λίγα και τέλειωσαν. Τότε με ανάγκασαν να βγω στο μπαλκόνι μαζί με τον χωροφύλακα της Ασφάλειας Οικονόμου και ανακοινώσαμε ότι τα χρήματα τελείωσαν, αλλά εγώ πρόσθεσα πως θα συνεχίσουμε το απόγευμα. Γίνηκε φασαρία. Η χωροφυλακή είχε μπλοκάρει το Δημαρχείο και χτύπησαν μια έγκυο γυναίκα που κατέβαινε να ζητήσει επίδομα. Τότε οι συγκεντρωμένοι αγρίεψαν και οι χωροφύλακες φοβισμένοι κλείστηκαν στα δημοτικά αποχωρητήρια (σημερινό πρακτορείο λαχείων Σαλιαμπούκου)...».

Το απόγευμα, στις 3:30, χίλιοι περίπου άνεργοι πολιορκούν το Δημαρχείο ζητώντας τη συνέχιση της καταβολής επιδομάτων. Και επειδή το αίτημά τους δεν ικανοποιείται, απελπισμένοι κι αγανακτισμένοι ορμούν στο παρακείμενο αρτοποιείο Μολυβιάτη απ’ όπου αρπάζονται δεκαπέντε ψωμιά. Η κατάσταση οξύνεται και η αστυνομία, για το φόβο διαρπαγών, προσπαθεί να διαλύσει το πλήθος με τη βία. Όμως το πλήθος αντιστέκεται και αντεπιτίθεται έτσι που οι χωροφύλακες, πυροβολώντας στον αέρα, υποχωρούν και κλείνονται μέσα στα δημοτικά αποχωρητήρια. Μα ένας «πράκτορας» της αστυνομίας, με «γκρίζα καμπαρντίνα», πυροβολεί στο ψαχνό με περίστροφο και τραυματίζει τον αχθοφόρο Σπ. Τσουκαλάκη στο χέρι. Το πλήθος αγανακτισμένο όρμησε εναντίον του και τον κακοποίησε…

Στη συνέχεια το αγανακτισμένο πλήθος όρμησε κατά των οργάνων της τάξης που τα καταδίωξε μέσα στην αγορά λιθοβολώντας τα. Ο πανικός της αγοράς δεν περιγράφεται. Όμως με κατάπληξή τους οι καταστηματάρχες είδαν πως το πλήθος δεν είχε σκοπό τη λεηλασία, όπως στην αρχή φοβήθηκαν. Είδαν πως το πεινασμένο πλήθος ενδιαφερόταν μόνο για ψωμί…

Το καφενείο «Πανελλήνιο» θεωρήθηκε σαν πρόκληση για τους καλοπερασάκηδες θαμώνες του, που με περιφρόνηση έβλεπαν τους πληβείους να κραυγάζουν για το ψωμί τους. Οι πέτρες έσπασαν τα τζάμια του ενώ οι πελάτες του πετάχτηκαν έξω απ’ την πλευρά της προκυμαίας. Τέτοιες ώρες οργής πολλά μπορεί να φέρουν…

Στις τέσσερις (απόγευμα) περί τους 600 ανέργους συγκεντρώνονται έξω από τη Νομαρχία (τότε στο Κιόσκι, στη σημερινή Λέσχη Αξιωματικών) με σκοπό την επίδοση υπομνήματος στο Νομάρχη. Ομιλητής στη συγκέντρωση αυτή είναι ο Γ. Χατζαντώνης. Σ’ αυτή παραβρίσκεται και ο υποψήφιος του Παλλαϊκού Μετώπου Αλέκος Ζαχαριάδης, που καθοδηγεί τις εκδηλώσεις επίσημα. Ο Νομάρχης όμως απουσιάζει κι ο αντικαταστάτης του, Διευθυντής Νομαρχίας Ψυλλάκης, ζητά τη διάλυση του πλήθους… Όμως δεν υπάρχουν περιθώρια υποχώρησης για τους πεινασμένους. Οι αρχές ακόμα δεν είχαν καταλάβει πως το μαχαίρι είχε τρυπήσει και το κόκαλο...

Ο Χατζαντώνης αρνείται να διαλύσει τη συγκέντρωση, αν δεν δοθούν κάποιες συγκεκριμένες υποσχέσεις για τη σωτηρία των πεινασμένων. Και να! Στους συγκεντρωμένους φτάνει η είδηση πως στο Δικαστήριο έφεραν κρατούμενους που θα τους δίκαζαν στο Μονομελές. Η Αστυνομία Παμφίλων συνέλαβε έξι «ταραξίες» άνεργους και τους έστειλε στο Δικαστήριο! Επιτροπή ανέργων έφτασε στη Νομαρχία και ζήτησε να αφεθούν ελεύθεροι. Ο Διοικητής Χωροφυλακής Κακαβιάς συνέστησε να παρουσιαστεί η επιτροπή στον Εισαγγελέα και να παρακαλέσει να εκδικαστεί η υπόθεση των συλληφθέντων το ταχύτερο. Όλοι οι άνεργοι (πάνω από χίλιοι) πολιόρκησαν το Δικαστήριο. Η επιτροπή παρουσιάστηκε, αλλά ο εισαγγελέας Ζάμπος συνέλαβε τα μέλη της και διέταξε το κλείσιμο των θυρών του Δικαστηρίου… Χωροφύλακες, ταμπουρωμένοι στις πεζούλες και στα παρτέρια του Δικαστηρίου άρχισαν να πυροβολούν μέσα απ’ τα κιγκλιδώματα των θυρών πάνω απ’ τα κεφάλια των ανέργων, για να τους φοβίσουν. Τότε οι άνεργοι επιτέθηκαν με πέτρες και χαλίκια – που βρίσκονταν άφθονα έξω απ’ το δικαστήριο για την επισκευή του δρόμου – και έσπασαν όλα τα τζάμια της πρόσοψης και της βορεινής πλευράς του κτιρίου.

Τότε επενέβη ο στρατός με μια διμοιρία που τη διοικούσε ο αντισυνταγματάρχης Ρόκος, που διέταξε επιδεικτικά τους φαντάρους να γεμίσουν τα όπλα. Οι άνεργοι όμως δεν υποχωρούν και άρχισε μια πάλη σώμα με σώμα χωρίς να γίνει χρήση όπλων. Τελικά οι άνεργοι παραμέρισαν και περίμεναν την απελευθέρωση των συλληφθέντων συντρόφων τους…

Την ίδια ώρα στη Μητρόπολη γίνεται άλλη συγκέντρωση ανέργων που ζητούν απ’ το Δεσπότη να λύσει το πρόβλημα της πείνας με άμεση διανομή ψωμιού. Ο υποψήφιος βουλευτής των Φιλελευθέρων Θ. Τρύφων προτείνει την άμεση διανομή ψωμιού (Σημειώνουμε πως σ’ όλη αυτή την κινητοποίηση έπαιξε ρόλο σημαντικό, επιστατώντας σε διανομές ψωμιού και πληρώνοντας με δικά του χρήματα πολλά ψωμιά…).

Ο Αλέκος Ζαχαριάδης λέει: «Βρισκόμουν στο Δικαστήριο, όταν ειδοποιήθηκα για τη συγκέντρωση της Μητρόπολης. Κατέβηκα και βρήκα τον κόσμο εξαγριωμένο. Ο Δ/ντης Χωροφυλακής Ποδότας μού ζήτησε να διαλύσω το πλήθος, υπολογίζοντας πως θα με άκουγαν και θα διαλύονταν. Όμως εγώ αρνήθηκα ζητώντας συγκεκριμένες υποσχέσεις. Η πείνα του λαού δεν σήκωνε αναβολές. Η πρόταση του Θ. Τρύφωνα για άμεση διανομή ψωμιού ήταν μέσα στα αιτήματά μας. Όταν λοιπόν ακούστηκε το σύνθημα «ΟΛΟΙ ΣΤΟΥΣ ΦΟΥΡΝΟΥΣ!», κινηθήκαμε προς τα κει αρχίζοντας απ’ το φούρνο του Αβραάμ που ήταν απέναντι στο Γενί Τζαμί».

Οι πεινασμένοι όρμησαν στους φούρνους. Σε κάποιους έγινε διανομή. Αλλά η πείνα έσπρωξε το πλήθος στη διαρπαγή. Τζάμια έσπασαν, ψωμιά εκσφενδονίστηκαν προς τους πεινασμένους, που σπρώχνονταν απ’ έξω, η κατάσταση που δημιουργήθηκε δεν περιγράφεται. Ο Γιάννης Ματθαίου ή Λαπίνας απ’ το Πληγώνι αναφέρεται σαν πρωταγωνιστής, γιατί έσπασε το φούρνο του Πατάκα (μετέπειτα Βαΐτη – Δοκτορίδη) και πέταξε τα ψωμιά στον κόσμο που τα έβλεπε σαν σωτηρία. Ο πεινασμένος λαός έφαγε ψωμί και καλμάρησε με τις υποσχέσεις που δόθηκαν απ’ όλους τους διοικητικούς και κοινωνικούς φορείς, που επιτέλους ξύπνησαν και καταπιάστηκαν με το φοβερό πρόβλημα της πείνας του λαού.

Πραγματικά, μετά την άμεση διανομή - και διαρπαγή - ψωμιού, τις επόμενες μέρες δόθηκαν δελτία διανομής ψωμιού, και βοηθήματα χρηματικά, από χρήματα που μαζεύτηκαν από εισφορές προθύμων αλλά και απρόθυμων ευπόρων συμπολιτών μας, που πολλοί έδειξαν γενναιοδωρία, άλλοι όμως τη φιλαργυρία τους. Οι έρανοι συνεχίστηκαν, ο καιρός έφτιαξε, η κατάσταση εκτονώθηκε κι η ζωή πήρε ξανά τον κανονικό της ρυθμό.

Η Χωροφυλακή, που πυροβόλησε στο ψαχνό, τραυμάτισε το Σωτήρη Κοσμά, ξυλουργό, το Στέλιο Τζαβέλα, ράφτη, και το Σπύρο Τσακαλάκη, αχθοφόρο. Μόνο κατά τύχη δεν είχαμε περισσότερα θύματα, γιατί χωροφύλακες που εξόρμησαν απ’ το πρώτο Τμήμα προς την πλατεία Αγίου Θεράποντος πυροβόλησαν στο ψαχνό τους άνεργους που ορμούσαν σαν θαλασσινό κύμα απ’ τη σκάλα της πλατείας που είναι απέναντι απ’ τη σιδερένια εξώπορτα του Γυμνασίου. Ο γράφων τυχαία βρέθηκε πίσω απ’ τους χωροφύλακες, αλλά απ’ την κλίση του είχαν τα όπλα τους, όταν πυροβολούσαν τους άνεργους, φαινόταν ότι πυροβολούσαν στο ψαχνό. Την άλλη μέρα έψαξε τη σιδερένια πόρτα του Γυμνασίου και βρήκε τρία σημάδια από σφαίρες. Δυο πιο μικρά – ίσως από βλήμα πιστολιού – και ένα μεγαλύτερο στο αριστερό της πόρτας από μακρύκανο όπλο, που φαίνεται ως τα σήμερα κι απ’ τα οποία φαίνεται καθαρά πως δεν πυροβόλησαν στον αέρα. Ακολούθησαν πολλές συλλήψεις. Προφυλακίστηκαν οι: Ν. Πνευματίκας, Γ. Μπάμπος, Ι. Βελλίδης. Λίγες μέρες αργότερα πιάστηκε κι ο Αλέκος Ζαχαριάδης.

Έτσι τέλειωσε η πιο μεγάλη προπολεμική λαϊκή κινητοποίηση στη Λέσβο, που γίνηκε κυριολεκτικά για το ψωμί του λαού, για τη σωτηρία του απ’ την πείνα, μα και την αναστολή της πληρωμής των φόρων, που τότε είχαν αρχίσει να εισπράττονται απ’ την Κυβέρνηση με βία και προσωποκρατήσεις…

Πηγές:

Αρίστου Πολυχρονιάδη «Το σπάσιμο των φούρνων» (Νέο Εμπρός, 27-9-1991, σελ. 7 (Μέρος 1^ο), 4-10-1991, σελ. 7 (Μέρος 2^ο), 11-10-1991, σελ. 7 (Μέρος 3^ο)).

Παναγιώτη Μιχ. Κουτσκουδή. ΣΥΝΑΞΑΡΙΑ. ΒΙΟΙ ΛΕΣΒΙΩΝ ΛΑΪΚΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ. Τόμος Α΄. Αθήνα 2018.