Το κίνημα Αντίστασης στη Μέση Ανατολή

Γράφει ο Παναγιώτης Μιχ. Κουτσκουδής 

Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης ογδόντα ενός χρόνων από τη βίαιη διάλυση του κινήματος αντίστασης των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων στη Μέση Ανατολή (τον Απρίλη του 1944), κάνουμε μια αναδρομή στα γεγονότα που αποτέλεσαν δραματική προειδοποίηση για τις υποχθόνιες επιδιώξεις των Βρετανών ιμπεριαλιστών κατά του αντιστασιακού κινήματος του λαού μας.

Στα χρόνια 1941-1944, όταν η πατρίδα μας στέναζε κάτω από το χιτλεροφασιστικό ζυγό και ο ελληνικός λαός πάλευε με όλα τα μέσα για την απελευθέρωσή του, στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και ιδιαίτερα στην Αίγυπτο, αναπτύχθηκε ισχυρό ελληνικό απελευθερωτικό κίνημα, που απέβλεπε στην υποστήριξη της πάλης του υπόδουλου λαού μας και στη βοήθεια του συμμαχικού αγώνα. Το κίνημα αυτό στηρίχτηκε: α) στην ύπαρξη συμπαγούς τμήματος του απόδημου ελληνισμού στην Αίγυπτο, που στη μεγάλη του πλειοψηφία εμπνεόταν από δημοκρατικές ιδέες, β) στην άφιξη, μετά την κατάληψη της Ελλάδας από τους Ναζί, στη Μέση Ανατολή σημαντικού αριθμού προσφύγων από τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και την Κύπρο, πληρωμάτων του πολεμικού ναυτικού και μεγάλου αριθμού δημοκρατικών αξιωματικών και οπλιτών των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων, καθώς και 2-3 χιλιάδων ναυτεργατών του εμπορικού ναυτικού που αποτελούσαν το οργανωμένο τμήμα της Ομοσπονδίας Ελληνικών Ναυτεργατικών Οργανώσεων (ΟΕΝΟ) στη Μέση Ανατολή.

Ο αντιφασιστικός αγώνας στις ένοπλες δυνάμεις της Μέσης Ανατολής άρχισε από το πολεμικό ναυτικό με πρωτοβουλία των πληρωμάτων που αποτελούνταν από μηχανουργούς, θερμαστές, ναυτεργάτες και ψαράδες. Τα πληρώματα αυτά προχώρησαν σε σοβαρές αγωνιστικές εκδηλώσεις, όταν ακόμα τα πολεμικά ήταν στη Σούδα της Κρήτης. Στις 21 Απρίλη 1941, πριν ακόμα αρχίσει η δεκαήμερη μάχη της Κρήτης (20-30 Μάη 1941), κατέπλευσαν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου 7 αντιτορπιλικά, 3 υποβρύχια και το καταδρομικό «Αβέρωφ». Από την ελληνική αεροπορία 10 αεροπλάνα πήγαν στην Αίγυπτο. Ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄ και ο πρωθυπουργός Εμμανουήλ Τσουδερός εγκατέλειψαν την Κρήτη, μόλις άρχισαν εκεί οι επιχειρήσεις και έφτασαν στην Αλεξάνδρεια στις 23 Μάη 1941. Από τον Ιούνη του 1941 ως το Μάρτη του 1942 σημειώθηκε μια σχετικά γρήγορη αύξηση των ενόπλων δυνάμεων στη Μέση Ανατολή. Εκτός από την επιστράτευση του ελληνισμού της Αιγύπτου, πήγαν πολλοί πρόσφυγες από τα νησιά του Αιγαίου, μερικοί μαχητές της Κρήτης που διασώθηκαν και ένα στρατιωτικό τμήμα από την περιοχή του Έβρου που πέρασε μέσω Τουρκίας.

Κύρια επιδίωξη των Αγγλων και της βασιλικής κυβέρνησης εξωτερικού ήταν η συγκρότηση υποχείριου στρατού, που θα είχε αποστολή «την επιβολήν της τάξεως εις την Ελλάδα μετά την απελευθέρωσιν», δηλαδή το χτύπημα του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος του ελληνικού λαού, την επάνοδο του βασιλιά και την επαναφορά στην εξουσία των αντιδραστικών δυνάμεων. Η επίγνωση αυτής της κατάστασης προκάλεσε εύλογες ανησυχίες στα δημοκρατικά στοιχεία και οδήγησε στην ίδρυση της Αντιφασιστικής Στρατιωτικής Οργάνωσης (ΑΣΟ) στις 10/10/1941. Αμέσως μετά την ίδρυσή της η ΑΣΟ εξέδωσε το έντυπο «Αντιφασίστας». Σύντομα ιδρύθηκαν τμήματά της στο Ναυτικό (ΑΟΝ) και στην Αεροπορία (ΑΟΑ), που εξέδιδαν τα πολυγραφημένα έντυπα «Ελευθερία» και «Αστέρας», αντίστοιχα. Η ίδρυση των παραπάνω οργανώσεων αποτέλεσε γεγονός εξαιρετικής σημασίας για τις ένοπλες δυνάμεις της Μέσης Ανατολής. Οι τρεις αυτές οργανώσεις συγκέντρωναν στις γραμμές τους το 90% των στρατιωτών, ναυτικών και αεροπόρων, καθώς και πολλούς πατριώτες αξιωματικούς και υπαξιωματικούς. Από την ίδρυσή της η ΑΣΟ συνεργάστηκε στενά με την Αντιφασιστική Οργάνωση των Ελλήνων της Αιγύπτου που είχε αναπτύξει πλούσια αντιφασιστική δράση στις γραμμές του ελληνισμού της Αιγύπτου.

Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του δημοκρατικού κινήματος στη Μέση Ανατολή έπαιξε και η ΟΕΝΟ. Στις 7 Γενάρη 1943 ιδρύθηκε στο Κάιρο και ο Ελληνικός Απελευθερωτικός Σύνδεσμος (ΕΑΣ) που καθόρισε τους εξής σκοπούς: 1) τη διαφώτιση της ελληνικής κοινής γνώμης για το περιεχόμενο του αντιφασιστικού αγώνα γενικά και ιδιαίτερα του ελληνικού λαού, 2) την κινητοποίηση για τον ένοπλο αγώνα εναντίον του φασισμού που σκλάβωσε την πατρίδα, 3) τη σμμετοχή στις μεγάλες προσπάθειες για τη σωτηρία του ελληνικού λαού από την εξαθλίωση και το θάνατο από την πείνα. Για το συντονισμό της δράσης και την καλύτερη καθοδήγηση όλων αυτών των απελευθερωτικών οργανώσεων, δημιουργήθηκε τον Απρίλη - Μάη του 1943 το Κεντρικό Γραφείο των Αντιφασιστικών Οργανώσεων της Μέσης Ανατολής, Γενικός Γραμματέας του οποίου ήταν ως το τέλος του αγώνα ο Γιάννης Σαλάς.

Η ανάπτυξη του αντιφασιστικού κινήματος στο στρατό προκάλεσε σοβαρές ανησυχίες στους αντιδραστικούς αξιωματικούς, που από το Δεκέμβρη του 1941 ως το Μάρτη του 1943 επιχείρησαν τέσσερις φορές να πάρουν ολοκληρωτικά στα χέρια τους την ηγεσία του στρατού, να απομακρύνουν τους αντιπάλους τους δημοκρατικούς αξιωματικούς και να χτυπήσουν το αντιφασιστικό εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα. Όμως, τα σχέδιά τους απέτυχαν χάρη στην έγκαιρη αποκάλυψή τους από την ΑΣΟ και την αποφασιστική στάση των δημοκρατικών αξιωματικών και στρατιωτών, η ισχυρή πίεση των οποίων υποχρέωσε τους Άγγλους και την ελληνική κυβέρνηση να στείλουν την 1η Ταξιαρχία στο Μέτωπο του Ελ Αλαμέιν. Η Ταξιαρχία έδειξε ηρωισμό και αυτοθυσία στις μάχες και της απονεμήθηκε για την εκπλήρωση της αποστολής της έπαινος από το αγγλικό στρατηγείο. Τα μέλη της ΑΣΟ βρέθηκαν στις πρώτες γραμμές του αγώνα και στάθηκαν παράδειγμα θάρρους και ηρωισμού. Το 90% του συνόλου των απωλειών της Ταξιαρχίας ήταν μέλη της ΑΣΟ. Αντίθετα, οι αντιδραστικοί αξιωματικοί, ακόμα και στην πρώτη γραμμή του μετώπου, οργάνωσαν νέα πραξικοπηματική απόπειρα, δίνοντας έτσι το πρόσχημα στο αγγλικό στρατηγείο να διατάξει την απομάκρυνση της Ταξιαρχίας από το μέτωπο και την αποστολή της στο Λίβανο, στα βαθιά μετόπισθεν, δήθεν για «να εκγυμναστεί στον ορεινό πόλεμο».

Η ανοιχτή εκδήλωση των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων της Μέσης Ανατολής υπέρ της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΑΕΑ), που σχηματίστηκε στα μέσα Μάρτη 1944, τα υπομνήματα που έστειλαν και τα διαβήματά τους για την πραγματοποίηση της εθνικής ενότητας, έδειξαν καθαρά στους Άγγλους και στον βασιλιά Γεώργιο ότι δεν μπορούν να υπολογίζουν στις δυνάμεις αυτές παρά τις εκκαθαρίσεις που είχαν κάνει. Γι’ αυτό και προχώρησαν στη βίαιη διάλυσή τους. Η ωμή επέμβαση των Αγγλων για διάλυση των ελληνικών ενόπλων, που καθοδηγούνταν προσωπικά από τον ίδιο τον Τσόρτσιλ, άρχισε στις 2 Απρίλη 1944 και συνεχίστηκε για τρεις βδομάδες. Αρχικά αφόπλισαν το 4ο Τάγμα του Κασασίν και το Σύνταγμα Πεδινού Πυροβολικού, από το οποίο συνέλαβαν τα 3/4 της δύναμής του. Οι επιχειρήσεις για τον αφοπλισμό και τη διάλυση των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων στη Μέση Ανατολή κράτησαν ως τις αρχές του Μάη του 1944. Διέλυσαν ολόκληρο το στρατό ξηράς, καθώς και μονάδες του Ναυτικού και της Αεροπορίας, που συνολικά ξεπερνούσαν τους 30.000 άνδρες. Συγκεκριμένα διέλυσαν την 1η και 2η ελληνική Ταξιαρχία, το Σύνταγμα Πεδινού Πυροβολικού, το Σύνταγμα Θωρακισμένων Αυτοκινήτων, την Αντιαεροπορική Μοίρα Πυροβολικού, μονάδες αυτοκινήτων, όλα τα κέντρα εκπαίδευσης και όλες τις μικροομάδες. Το ναυτικό απογυμνώθηκε από όλα σχεδόν τα πληρώματά του. Γύρω στους 20.000 αξιωματικοί, οπλίτες και ναύτες κλείστηκαν και βασανίστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στις ερήμους της Λιβύης και της Ερυθραίας. Στα στρατόπεδα έκλεισαν επίσης χιλιάδες ναυτεργάτες, γιατί εναντιώθηκαν στη διάλυση των ενόπλων δυνάμεων.

Δυστυχώς η ηγεσία του ελληνικού εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος δεν έβγαλε τα σωστά συμπεράσματα από τα γεγονότα της Μέσης Ανατολής και λίγες μέρες μετά τη συντριβή του κινήματος υπέγραψε το σύμφωνο του Λιβάνου χάριν της λεγόμενης «εθνικής ενότητας». Η απεμπόληση αυτής της ρητής προειδοποίησης της ιστορίας έμελλε να έχει τραγικές συνέπειες για τον ελληνικό λαό, που τις βιώνει ακόμα και σήμερα.

Παναγιώτη Μιχ. Κουτσκουδή. ΣΥΝΑΞΑΡΙΑ. ΒΙΟΙ ΛΕΣΒΙΩΝ ΛΑΪΚΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ. Αθήνα 2018. Τόμος Β΄.