Άκου το ρολόι μέσα σου

Οι περισσότεροι οργανισμοί συντονίζουν τις δραστηριότητές τους με τον κύκλο της ημέρας και της νύχτας. Όταν ο ήλιος ανατέλλει τα περισσότερα ζώα βγαίνουν από τις φωλιές τους ενώ τα νυκτόβια είδη πάνε να κοιμηθούν. Κάθε βράδυ το φεγγάρι κάνει την εμφάνισή του και κάθε άνοιξη τα αποδημητικά πουλιά επιστρέφουν. Φαίνεται ότι ζούμε σε ένα έρρυθμο σύμπαν που έχει ως σκλάβους του τα φυτά, τα ζώα και τους πλανήτες.

 Όμως, ο άνθρωπος φαίνεται να μην ακολουθεί αυτούς τους ρυθμούς. Φωταγώγησε τις πόλεις, ξαγρυπνά, τρώει όποια ώρα θέλει, κοιμάται και κάνει έρωτα όποτε θέλει. Ωστόσο υπάρχει και μέσα στον άνθρωπο ένα «ρολόι» που χτυπά αθόρυβα αλλά αξιόπιστα, εξασφαλίζοντας ότι οι βιολογικές διαδικασίες του σώματός μας γίνονται…στην ώρα τους. Για παράδειγμα η έμμηνη ρύση ακολουθεί με εκπληκτική ακρίβεια ένα συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα στις περισσότερες γυναίκες.

 Πολλές από τις λειτουργίες μας, όπως για παράδειγμα οι μεταβολές στη θερμοκρασία του σώματος κατά τη διάρκεια της ημέρας ή η αυξομείωση στην έκκριση ορισμένων ορμονών παρουσιάζουν το λεγόμενο κιρκάδιο ρυθμό (circa dies), δηλαδή ημερήσιο ρυθμό με κυκλικές μεταβολές. Κιρκάδιο ρυθμό έχουν τα φυτά, τα ζώα, ακόμα και οι μονοκύτταροι οργανισμοί.

Στους ανθρώπους τα βιολογικά ρολόγια εντοπίζονται σε μία ομάδα νευρικών κυττάρων στον υποθάλαμο του εγκεφάλου, κοντά στο οπτικό νεύρο. Εκτός από τα νευρικά κύτταρα εμπλοκή στο θέμα της ρύθμισης έχει και η μελατονίνη. Πρόκειται για μια ορμόνη, της οποίας η έκκριση ποικίλλει ανάλογα με την ώρα της ημέρας και φτάνει στο μέγιστο στη διάρκεια της νύχτας. Είναι υπεύθυνη για τα συμπτώματα του jet lag, δηλαδή κόπωση και υπνηλία κατά τη διάρκεια της μέρας, αϋπνία τη νύχτα και ευερεθιστότητα. Αυτό συμβαίνει γιατί το βιολογικό μας ρολόι που προσπαθεί να προσαρμοστεί στην αλλαγή και να αναρρυθμιστεί. Η κυκλική αποδέσμευση της μελατονίνης ακολουθεί για λίγες μέρες το ημερονύκτιο πρόγραμμα της χώρας από την οποία ξεκινήσαμε. Έστω λοιπόν ότι πάμε στη Νέα Υόρκη, είναι μέρα και ενώ έχουμε προγραμματίσει να δούμε τα αξιοθέατα, τα μάτια μας κλείνουν γιατί το σώμα μας εκκρίνει μελατονίνη, αφού στην Ελλάδα είναι νύχτα!

Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στους ανθρώπους που δουλεύουν μια βδομάδα πρωινή βάρδια, μια βδομάδα νυχτερινή βάρδια και μια βδομάδα απογευματινή βάρδια. Είναι σα να δουλεύουν στον Καναδά την πρώτη εβδομάδα, στο Λονδίνο την επόμενη και στην Ιαπωνία τη μεθεπόμενη. Με τον τρόπο αυτό προκαλείται μια αναστάτωση στο ρυθμό έκκρισης μελατονίνης, με συνέπεια οι άνθρωποι να νιώθουν μονίμως κουρασμένοι και να έχουν χαμηλή απόδοση στη δουλειά τους.

Στη ρύθμιση του βιολογικού μας ρολογιού πιθανώς να εμπλέκονται και φυσικά φαινόμενα, όπως είναι οι κινήσεις της σελήνης ή η περιστροφή της γης γύρω από τον άξονά της. Μέσα στα κύτταρα μας όμως οι πληροφορίες για την ρύθμιση βρίσκονται στα γονίδια. Η διαπίστωση αυτή βοηθά να εξηγηθεί το γεγονός ότι άλλοι είμαστε πρωινοί τύποι και άλλοι βραδινοί αλλά μας δημιουργεί και μια υποχρέωση: να ακούμε το βιολογικό μας ρολόι!

-----

Απόσπασμα από το βιβλίο της Χαράς Ζήκα με τίτλο «Έρωτας, Χημεία & Σεξ», Εκδόσεις Ιανός

* Η Χαρά Ζήκα είναι Χημικός, Δρ. Φαρμακευτικής, συγγραφέας του βιβλίου «Έρωτας, Χημεία & Σεξ»-Εκδόσεις Ιανός και δημοσιογράφος. Ζει τη Μυτιλήνη και αρθρογραφεί κάθε Τετάρτη στο Lesvosnews.net στη στήλη "Η αλχημεία του έρωτα"