112 χρόνια από τη μάχη του Κλαπάδου (1912-2014)
Επιμέλεια: Παναγιώτης Μιχ. Κουτσκουδής
Συμπληρώνονται φέτος 112 χρόνια από την μάχη του Κλαπάδου στις 8/12/1912 και από την απελευθέρωση της Λέσβου από τους Οθωμανούς, που σήμανε την ενσωμάτωση του νησιού μας στον εθνικό κορμό, ύστερα από 450 χρόνια κατοχής (1462-1912). Με την ευκαιρία αυτή δημοσιεύουμε ένα κείμενο του αείμνηστου Αριστείδη Κυριαζή στο ΕΜΠΡΟΣ της 4/11/2017 με τίτλο «Νήσοs Αιολίς Λέσβοs, η δε Χώρα Λεσβία. Η Λέσβος δεν απελευθερώθηκε σε μια μέρα το 1912. Δεκαπενθήμερες επισημάνσεις.» και κάνουμε ένα φωτογραφικό οδοιπορικό στα στρατιωτικά γεγονότα της απελευθέρωσης. Οι περισσότερες φωτογραφίες είναι από το λεύκωμα του Σίμου Χουτζαίου «Λεσβιακές Φωτοσκιές» (Μυτιλήνη 1982).
Η απελευθέρωση της Λέσβου το 1912, από τον Οθωμανικό ζυγό των 450 χρόνων, δεν έγινε σε μια μέρα. Χρειάστηκε να περάσει ο φοβερός και τρομερός ενάμιση μήνας, που σοφά ο λαός τον ονόμασε «Τα Φόβια», από την απελευθέρωση της Μυτιλήνης και του Πλωμαρίου στις 8 Νοεμβρίου μέχρι την απελευθέρωση και του τελευταίου χωριού, της Ανεμώτιας, στις 24 Δεκεμβρίου, όπως φαίνεται στον εικονιζόμενο πίνακα της σταδιακής απελευθέρωσης διαφόρων οικισμών της Λέσβου.
Στις 8 Νοεμβρίου, ο ελληνικός στόλος, υπό την αρχηγία του υποναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη, αποβίβασε στο λιμάνι της Μυτιλήνης 1.600 Έλληνες στρατιώτες και ναύτες, που απελευθέρωσαν την πρωτεύουσα, αναγκάζοντας τους 400 στρατιώτες της τουρκικής φρουράς να την εγκαταλείψουν χωρίς μάχη και να διαφύγουν στο αμιγώς μουσουλμανικό χωριό Κλαπάδος της βορειοδυτικής Λέσβου. Το βράδυ της ίδιας ημέρας, ο Κουντουριώτης αναχώρησε από τη Λέσβο με το μεγαλύτερο τμήμα του στόλου και το Θωρηκτό «Αβέρωφ» για την απελευθέρωση και της Χίου και εισηγήθηκε να ανατεθεί η διοίκηση στον ταγματάρχη Αλέξανδρο Μανουσάκη, αλλά ο υπουργός Νικόλαος Στράτος, κακώς, όρισε Στρατιωτικό Διοικητή τον υποπλοίαρχο Κωνσταντίνο Μελά που ήταν κατά ένα βαθμό κατώτερος του Μανουσάκη. Λόγω της διαταγής αυτής οι δυο διοικητές, δυστυχώς, άρχισαν την φιλονικία για το ποιος θα έχει τον πρώτο λόγο στην εκστρατεία κατά του εχθρού.
Έτσι, αντί να κυνηγηθεί η Τουρκική φρουρά, οι τετραπλάσιοι αυτών Έλληνες αποβιβασθέντες στρατιώτες στρατοπέδευσαν στην πρωτεύουσα Μυτιλήνη για ένα μήνα, μέχρι την έναρξη της τετραήμερης απελευθερωτικής μάχης στον Κλαπάδο, στις 5-8 Δεκεμβρίου, με αποτέλεσμα ο Τούρκος φρούραρχος Γκανή Μπέης να ανασυνταχθεί, συγκεντρώνοντας 2.000 στρατιώτες και Τούρκους αντάρτες τρομοκρατώντας την κεντρο-βορειο-δυτική Λέσβο.
Ο Καλλονιάτης ιατρός Ορέστης Κυπριανός, βουλευτής των Φιλελευθέρων το 1920, '23 και ’36 και αντιπρόεδρος της Γερουσίας τα έτη 1929-1935, έγραψε σχετικά: «Αν ο Ελληνικός Στρατός αμέσως ετρέπετο εις καταδίωξιν του ασυντάκτως και ατάκτως και με τελείως χαμένον το ηθικόν του, και κακήν κακώς υποχωρούντος τουρκικού στρατού, θα έληγεν έκτοτε εκείνη η κατάστασις, κατά την οποίαν επί μήνα και πλέον η ημίσεια σχεδόν Λέσβος ήτο Ελληνική, η δε ετέρα ημίσεια Τουρκική. Και δεν θα συνέβαιναν βεβαίως τα όσα συνέβησαν κατόπιν. Διότι ούτε θα εθρηνούμεν τόσα θύματα εν γένει, ούτε ο εμπρησμός της Πέτρας θα ελάμβανε χώραν, ουδέ η δήωσις του Μεσοτόπου, ουδέ τα τρομερά εκείνα πυρά ομαδόν εναντίον του Μανδαμάδου και ο φόνος αθώων πολιτών.»
Στην εισήγησή μου στο Συνέδριο Ιστορίας, που πραγματοποιήθηκε στη Μυτιλήνη το 2012 με τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από την απελευθέρωση της Λέσβου, αναφέρθηκα στην ηρωική δράση των ένδεκα γνωστότερων οπλαρχηγών, οι οποίοι με τους αντάρτες τους πολέμησαν εθελοντικά στην πρώτη γραμμή της μάχης του Κλαπάδου, μαζί με τον ελληνικό στρατό υπό τας διαταγάς του συνταγματάρχη Απολλόδωρου Συρμακέζη, καθώς και στις άλλες που προηγήθηκαν, αλλά και σε εκείνες που ακολούθησαν για την εκκαθάριση της Λέσβου από τους Τούρκους αντάρτες, όπου συνολικά έπεσαν 477 Έλληνες και Τούρκοι, εκ των οποίων οι 95 ήταν Έλληνες αντάρτες και πολίτες και οι 19 Έλληνες στρατιώτες και ναύτες.
Οι 11 γνωστότεροι οπλαρχηγοί ήταν:
- ο Αγιασώτης Παναγιώτης Βαδέλλης,
- ο Σκοπελίτης Ευστράτιος Γαβαλάς,
- ο Τελωνιάτης Ευάγγελος Κρασάς,
- ο Αϊβαλιώτης Ευστράτιος Λαγίδης,
- ο Μανιάτης Κωνσταντίνος Μουνδραίος,
- ο Κρητικός ιερομόναχος Ευγένιος Πανακάκης,
- ο Αγιαπαρασκευώτης Ευστράτιος Παντελής,
- ο Πλωμαρίτης Εμμανουήλ Σιταράς,
- ο Πλωμαρίτης Δημήτριος Στεφάνου,
- ο Πλωμαρίτης Δημήτριος Τσακύρης και
- ο Ερεσιώτης Ιωάννης Χατζηγιάννης.
Για το μεγαλείο του ηρωικού αντάρτικου στο γενναίο Πλωμάρι, των τότε 13.000 κατοίκων, που ήταν το άντρο των ανταρτών, ο Πλωμαρίτης δάσκαλος Γεώργιος Ζεϊμπέκης έγραψε στην εφημερίδα της Λέσβου «Λαϊκός Αγών» στις 24-12-1912 με το ψευδώνυμο «Ρεπόρτερ»: «Όταν βλέπη και παρακολουθή κάποιος τας καθημερινάς εκ Γέρας, Πολιχνίτου, Ερεσού, Τελωνείων και Μεσοτόπου αιτήσεις περί αποστολής εις τας περιφερείας των μερών τούτων ενισχύσεων εκ σωμάτων ενόπλων, υποθέτει ότι εις την πόλιν μας , το Πλωμάρι, είναι εστημένον το στραταρχείον του Στρατιωτικού Αρχηγού της ελληνικής κατοχής της νήσου μας.»
Στο Ελληνικό εκστρατευτικό σώμα συμμετείχε και η περίφημη Λεσβιακή Φάλαγγα. Όπως γράφει η σύζυγος του Αριστείδη Κυριαζή, Κωνσταντίνα Βάκκα-Κυριαζή, στο βιβλίο της «Η Λεσβιακή Φάλαγγα. Ιστορία των Προγόνων μας» (Εκδόσεις ΜΥΘΟΣ. Μυτιλήνη 2018), η Λεσβιακή Φάλαγγα συστάθηκε στη Νέα Υόρκη, στις 31 Οκτωβρίου του 1912 (με το Ιουλιανό Ημερολόγιο), αμέσως μετά την κήρυξη του πολέμου από την Ελλάδα εναντίον της Τουρκίας. Ήταν ένα σώμα Λεσβίων εθελοντών αποτελούμενο από 210 άνδρες οι οποίοι στρατολογήθηκαν με σκοπό να απελευθερώσουν την πατρίδα τους, τη Λέσβο, από την τουρκική κατοχή των 450 χρόνων. Οραματιστής της ιδέας της Λεσβιακής Φάλαγγας, η οποία σχεδιάστηκε με τρόπο ώστε να μην επιβαρύνει οικονομικά την Ελλάδα, ήταν ο Πλωμαρίτης, από το χωριό Μπορός (Νεοχώρι), Ευστράτιος Ι. Αθανασιάδης, ένας από τους διακεκριμένους Έλληνες της Αμερικής.
Η Λεσβιακή Φάλαγγα δημιούργησε ιδιαίτερη αίσθηση στους Αμερικανούς πολίτες, η οποία εκφράστηκε με πολλαπλά σχετικά άρθρα σε εφημερίδες μεγάλης κυκλοφορίας των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Ο ενθουσιασμός των εθελοντών, η αυτοθυσία τους, η εγκατάλειψη μιας κερδοφόρας επιχείρησης και ενός ελπιδοφόρου μέλλοντος για τη συμμετοχή τους στον απελευθερωτικό αγώνα της πατρίδας τους, με τον κίνδυνο της απώλειας της ίδιας τους της ζωής, συγκίνησε τον αμερικανικό λαό. Ενθουσιώδης υπήρξε, επίσης, η υποδοχή της Λεσβιακής Φάλαγγας στην Ελλάδα. Η δράση της διήρκεσε ένα έτος κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους. Ο ιδρυτής και οι οργανωτές της, καθώς και οι εθελοντές στρατιώτες της ξεχάστηκαν στην πορεία του χρόνου, ωστόσο η παρουσία της ως εθελοντικό σώμα παρέμεινε ως ιστορία στη μνήμη των Λεσβίων.
Δείτε φωτογραφικό υλικό:
