Γνωστά και άγνωστα της απελευθέρωσης της Λέσβου… Από τη διένεξη Κ.Μελά και Α.Μανουσάκη
8/11/1912 ,η πόλη της Μυτιλήνης έχει απελευθερωθεί, και οι ελληνικές δυνάμεις κατοχής (περίπου 1000 στρατιώτες του τάγματος Α. Μανουσάκη και γύρω στους 300 πεζοναύτες του αγήματος του Κ.Μελά) έχουν αποβιβαστεί στο νησί.
Ο μεν Κωνσταντίνος Μελάς είχε οριστεί πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής Λέσβου, ο δε ταγματάρχης Αλέξανδρος Μανουσάκης, Επίτροπος της Ελληνικής Κυβέρνησης της νήσου.
Ο αρχηγός του Ελληνικού στόλου Αιγαίου Παύλος Κουντουριώτης απηύθυνε το πρώτο ελληνικό διάγγελμα.
Παραθέτουμε αποσπάσματα, αυτού του διαγγέλματος, σχετικά με τις εξουσίες που διατασσόταν να ασκεί ο Επίτροπος Μανουσάκης…
«Εν ονόματι της A.M. του Βασιλέως των Ελλήνων ΓΕΩΡΓΙΟΥ του Α!
Ημείς, ο Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης, αρχηγός του στόλου του Αιγαίου, προς τους κατοίκους της Νήσου Μυτιλήνης Διακηρύσσομεν και Διατάσσομεν.
1) Η Νήσος Μυτιλήνη μεθ’ όλων των εν αυτή πόλεων, κωμών και συνοικισμών, μετά των λιμένων και των ακτών αυτής, κατελήφθη υφ’ ημών και διατελεί από τούδε εις την κατοχήν μας.
2) Αι εν τη Νήσω Οθωμανικαί Αρχαί εκτός των υπαλλήλων τοπικής διοικήσεως καθαιρούνται, την εξουσίαν δε αυτών θα ασκή ο Διοικητής του τάγματος της κατοχής Ταγματάρχης Μανουσάκης, ον διορίζομεν επίτροπον ημών….
3) O επίτροπος ημών έχει την εξουσίαν να χρησιμοποίηση διά την διοίκησιν τους ήδη υπάρχοντας Οθωμανούς υπαλλήλους…
4) Αι υποθέσεις τοπικής φύσεως διεξάγωνται μέχρι νεωτέρας διαταγής ημών, όπως και μέχρι τούδε, και υπό των αυτών τοπικών υπαλλήλων, αλλά υπό την ανωτέραν εποπτείαν του ημετέρου Επιτρόπου, έχοντος το δικαίωμα να αντικαθιστά τους κακούς ή αμελείς…
7) …. αναθέτομεν εις τον ημέτερον Επίτροπον ενεργούντα την αστυνομίαν της νήσου δια του Στρατού της κατοχής και έχοντα την εξουσίαν να εκδίδη αστυνομικάς διαταγάς …
8) Ρητώς απαγορεύομεν εις πάντας τους κατοίκους της Νήσου την οπλοφορίαν, υποχρεούνται δε πάντες εντός της υπό του ημετέρου Επιτρόπου ορισθησομένης προθεσμίας να παραδώσωσιν τα όπλα εις τον στρατόν της κατοχής. Προς εκτέλεσιν του αφοπλισμού επιτρέπομεν εις τον ημέτερον Επίτροπον να επιβάλλη τας αυστηροτέρας ποινάς και να λαμβάνη τα αυστηρότερα μέτρα, ακόμη και εναντίον ολοκλήρων χωρίων….
Ο Μανουσάκης, στρατιωτικός πεδίου μαχών, με ιδιαίτερα ανεπτυγμένο το αίσθημα της πειθαρχίας, που τηρούσε αυστηρά και προσωπικά αλλά και στην διοίκηση των υπ αυτών μονάδων, έχοντας διαμορφώσει ένα δωρικό στρατιωτικό χωρίς ιδιαίτερους συναισθηματισμούς χαρακτήρα,με τραχειά πολλές φορές στρατιωτική γλώσσα,ανέλαβε άμεσα την άσκηση των παραπάνω καθηκόντων του.
Από την πρώτη στιγμή της ανάληψης, έχοντας συνειδητοποιήσει ότι η στιγμή της στρατιωτικής σύγκρουσης με τον οθωμανικό στρατό,(που ναι μεν είχε αποχωρήσει αλλά παρέμενε στο νησί),ήταν κοντά, προσπαθούσε να κρατήσει σε πολεμική ετοιμότητα και αξιόμαχους τους στρατιώτες , να συγκεντρώσει στρατιωτικό υλικό και πολεμοφόδια για τον εξοπλισμό τους και να προβεί σε ταυτόχρονο αφοπλισμό των κατοίκων.
Από την άλλη μεριά ο Μελάς με τις καταβολές της στρατιωτικής οικογένειας- από την οποία καταγόταν- μεγαλωμένος με υψηλά ιδανικά , κοσμοπολίτης με μια πολύπλευρη προσωπικότητα βρέθηκε σχετικά «άπειρος» να έχει αναλάβει την στρατιωτική και πολιτική διακυβέρνηση ενός νησιού με ότι αυτό συνεπαγόταν .Είτε είχε να κάνει με την πολιτική διακυβέρνηση, είτε με την επιτήρηση και τον στρατιωτικό έλεγχο, είτε με οικονομικά θέματα διαχείρισης του στρατού.
Μαθημένος σε μια άλλη μορφή άσκησης εξουσίας,από την μια προσπαθούσε, να προσαρμοστεί στα νέα του καθήκοντα,ασκώντας παράλληλα εξουσία και από την άλλη, να επιλέξει κατάλληλα για τις θέσεις συμβούλων του.
Οι συγκρούσεις ανάμεσα στους δυό άνδρες δεν άργησαν να φανούν …
Παραθέτουμε αποσπάσματα επιστολών του Μανουσάκη προς τον αρχηγό του Στόλου Κουντουριώτη,σε «απάντηση»,παραπόνων που ο Μελάς είχε κάνει στην Διοίκηση σχετικά με τον ίδιο.
Δυστυχώς μέχρι την συγγραφή αυτού του κειμένου δεν έχουμε εντοπίσει τις επιστολές διαμαρτυρίας του Μελά και επιφυλασσόμαστε να τις παραθέσουμε όταν τις εντοπίσουμε.
Μετά την κοινοποίηση (20/11/1912) της επιστολής παραπόνων του Μελά που του έγινε,ο Μανουσάκης ,ενοχλημένος από την υπέρβαση ιεραρχίας από μεριάς του Μελά γράφει …
«…και όσον μεν αφορά περί υποβολής της αναφοράς του απ ΄ευθείας προς το Υπουργείο των Ναυτικών, κατέστησα γνωστόν αυτώ ότι η αναφορά του αύτη δεν δύναται να τώ επιστραφεί ίνα υποβληθή εις το Υπουργείον, καθ΄υπέρβασιν της ιεραρχίας..»,
Δηλώνει,ότι σε ότι είχε να κάνει με τα παράπονα του Μελά για τον αρχηγό του στόλου Κουντουριώτη «ουδέν δύναμαι αποφανθώ» και αρχίζει να τοποθετείται στα παράπονα που ο Μελάς έκανε για κείνον τον ίδιο θεωρώντας «καθήκον του» να αναφερθεί σε αυτά.
Απαριθμεί αρχικά, τις κατά την γνώμη του λανθασμένες κινήσεις διοίκησης του Μελά, από την μέρα της κατάληψης της Μυτιλήνης και του διορισμού του,ως στρατιωτικού διοικητή της πόλης, θίγοντας το μεγάλο και ουσιαστικό θέμα του αφοπλισμού των κατοίκων,καθώς επίσης και της φύλαξης του ιματισμού και οπλισμού που είχαν εγκαταλείψει οι τούρκοι στρατιώτες στο φρούριο της πόλης, τα οποία άρπαξαν,από τα διάφορα πλοία του στόλου κατοχής,ναύτες καθώς και οι απλοί πολίτες.
Και όχι μόνο αδράνησε ο Μελάς,συμπληρώνει, όσον αφορά στο θέμα του αφοπλισμού,αλλά αφ ενός μεν κατόπιν διαταγής του μοιράστηκαν και άλλα όπλα σε διάφορους πολίτες, αφ ετέρου δε,δεν προέβη στην ανάκληση της απόφασης του δημάρχου Μυτιλήνης,να διανείμει 120 περίπου όπλα σε πρόσωπα των οποίων το ποιόν δεν είχε ερευνηθεί προ της διανομής.
Παρότι δε είχαν ήδη περάσει αρκετές μέρες δεν είχε καταφέρει να περισυλλέξει τα όπλα με αποτέλεσμα να επικρατεί γενικότερη αταξία και ταραχή στο διοικητήριο , στο φρούριο και παντού στην πόλη.
Και η ταραχή και ο πανικός που επικρατούσε , συνεχίζει, ενισχυόταν από τις ψευδείς ειδήσεις που μετέδιδε κάποιος γιατρός, περί εισβολής του οθωμανικού στρατού στην πόλη. Η έκδοση σύλληψης του (από τον Μανουσάκη) είχε αγνοηθεί από τον Μελά και έτσι εξακολουθούσε να περιφέρεται ελεύθερος στην πόλη διαδίδοντας παρόμοιες φήμες , μαζί με οπλισμένους πολίτες και ναύτες μέσα σε γενικότερο κλίμα αταξίας.
Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την απειθαρχία των ναυτών στις διαταγές του Μανουσάκη εκ των οποίων κάποιοι είχαν αρχίσει να τρέπονται σε φυγή και τόση ήταν η σύγχυση που επικρατούσε που κάποιος από αυτούς πυροβόλησε τον ανθυποπλοίαρχο Κουρκούλη.
Με το δικαίωμα εξουσίας της θέσης του,ο Μανουσακης, επανηλειμμένα είχε εισηγηθεί για την οργάνωση της αστυνομικής υπηρεσίας, καθώς και για την κατάρτιση, εκπαίδευση και προετοιμασία των ναυτών για τις ενδεχόμενες μελλοντικές επιχειρήσεις.
Και ενώ εκείνος με διαταγές και ενδιαφέρον φρόντιζε να προετοιμάζει τους σχεδόν 350 άνευ εργασίας και υπηρεσίας ναύτες, για την δεύτερη φάση εκκαθαριστικών,έως πλήρους απελευθέρωσης επιχειρήσεων, ο Μελάς-σχολιάζει πικρόχολα ο Μανουσάκης-«είχε κύρια μέριμνα την άνετο αυτού εγκατάστασιν εν τω οικήματι του Ελληνικού Προξενείου», χωρίς να μεριμνήσει ούτε για τα δύο ορειβατικά πυροβόλα ούτε για τα δυό πολυβόλα Μαξίμ (το ένα εκ των οποίων ο ίδιος ο Μελάς είχε παραλάβει από το πολεμικό Αβέρωφ) με τα οποία,ο Μανουσάκης,ασχολήθηκε τελικά.
Πολύ προβληματισμένος για το κατά πόσον η «προβληματική» πειθαρχία
των υπαξιωματικών και των ναυτών θα επηρέαζε την χρησιμοποίησή τους σε περαιτέρω πολεμικές ενέργειες, συνεχίζει, ερχόμενος σε δύο άλλα θέματα, για τα οποία είχε εκφράσει παράπονα ο Μελάς, το θέμα της οπλαποθήκης και
το θέμα των παρατηρήσεων που έκανε σχετικά με το υπηρετικό προσωπικό των αξιωματικών.
Για το μεν πρώτο παραδέχθηκε ότι απευθυνόμενος στον οπλονόμο μεταχειρίστηκε «την στρατιωτικήν γλώσσαν». Εξηγεί και το γιατί . Οι κλοπές των ναυτών ήσαν πολλές. Είχαν κλαπεί πολλά περίστροφα,υπηρεσιακά και τούρκικα,καθώς και φυσιγγιοθήκες, στρατιωτικοί μανδύες και παντός είδους υλικό το οποίο όπως ισχυρίζετο θα μπορούσε να συμπληρώσει ελλείψεις εξάρτησης των ανδρών των αγημάτων.
Για δε το δεύτερο θέμα ,δήλωνε,για μια ακόμα φορά –όπως και νωρίτερα είχε κάνει- πως κάθε αξιωματικός δικαιούνταν «ενός και μόνου υπηρέτου» και ότι « …κρίνω άσκοπο την μεγαλύτερην πολυτέλεια υπηρεσιακού προσωπικού σε τοιαύτας μάλιστα περιστάσεις»
Για να ισχυροποιήσει δε τα περί «αταξίας και απειθαρχίας προαναφερόμενα» αναφέρει στον Αρχηγό Στόλου τα παρακάτω :
1)Εγγραφα που αφορούσαν,την ενέργεια τμήματος του στρατεύματος , ο υποπλοίαρχος Μελάς,αντί να τα αποστείλει απευθείας και εμπιστευτικώς,
στον ίδιον, τα έστειλε με ιδιωτικό σημείωμα στον υπασπιστή του τάγματος από τον οποίον και τα πληροφορήθηκε τελικά.
2)Μεταβίβασε(ο Μελάς)στον οικονομικό αξιωματικό Λαμπρίδη- ο οποίος κατόπιν διαταγής του Υπουργείου Ναυτικών είχε καταφτάσει για να αναλάβει και να οργανώσει την επιμελητεία όλου του στρατεύματος- και την ταμειακή υπηρεσία απόφαση που είχε σαν συνέπεια να αδυνατεί να διεκπεραιώσει την εργασία του λόγω όγκου δουλειάς.
3)Ενώ με έγγραφη διαταγή του (ο Μανουσάκης) είχε διατάξει τον σχηματισμό και δεύτερου λόχου «εκ των υπολειπομένων ανδρών του αγήματος και των αρίστων ανδρών της αποσταλείσης ενισχύσεως», εκείνος(ο Μελάς) με αντίστοιχο έγγραφό του αναφέρεται στην σύσταση «ομάδας» 176 ανδρών, και εξηγεί ότι την αποκαλεί ομάδα – και όχι λόχο-λόγω του ότι «το υπ ΄ αυτών επιτευχθησόμενον πολεμικόν αποτέλεσμα δεν θα είνε άξιον λόγου»
Αντιλέγοντας ο Μανουσάκης σε ότι είχε να κάνει με το αξιόμαχο των στρατιωτών αυτών, ισχυρίστηκε ότι από τους 110 άνδρες κατά τον Μελά -121 κατ΄εκείνον- οι 29 ήταν γυμνασμένοι οι οποίοι μετά των υπολοίπων 176 «ηδύναντο να αποτελέσουν πλήρην λόχο κατά την διαταγήν μου την οποίαν επίσης επισυνάπτω»
Και καταλήγει, πιστεύοντας ότι με την πειθαρχία, την τακτική άσκηση και ενασχόληση των λόχων σε στρατιωτικά γυμνάσια θα μπορούσαν να παραμείνουν αξιόμαχοι και σε ετοιμότητα μάχης.
Αναφέρεται δε στην περίπτωση εκείνη (που εν αγνοία του) και με την μεσολάβηση και παράκληση του ίδιου του Μελά δεν τιμωρήθηκε στρατιώτης
(του υπό τον Μανουσάκη τάγματος)που απουσίαζε. Τονίζει ότι τέτοιου είδους παρέμβαση του Μελά «στην εσωτερική του τάγματος υπηρεσίαν» δημιουργούσε σοβαρό θέμα απειθαρχίας των στρατιωτών του.
Ανακεφαλαιώνοντας κλείνει την επιστολή του προς τον Αρχηγό Κουντουριώτη, –επικαλούμενος και επισυνάπτοντας τις αναφορές του Μελά,του ανθυποπλοίαρχου Κουρμούλη και του σημαιοφόρου Ματάκια- καθιστώντας σαφές ότι για όλα τα παραπάνω και κυρίως λόγω των ελλείψεων των πεζοναυτών και «της δυσφορίας αυτών δια την υπηρεσίαν της εκστρατείας» ,ότι όλα τα πεζοναυτικά σώματα δεν μπορούν πλέον να θεωρούνται μάχιμη πεζική δύναμη και ούτε να καταλογίζονται στο ενεργητικό του πεζικού στρατεύματος του προοριζόμενου για κύριες στρατιωτικές επιχειρήσεις».
Αναφερόμενος τέλος στον ίδιο τον υποπλοίαρχο Μελά δηλώνει…. «πάσα συνεργασία μεθ΄ ού στο μέλλον αποβαίνει αδύνατος , δια τους πραφερόμενους λόγους, λαμβάνω την τιμήν να ζητήσω επίσης την αντικατάστασήν του».
Το υλικό που έχει χρησιμοποιηθεί στο παραπάνω κείμενο προέρχεται από τα αρχεία του ΓΕΣ /ΔΙΣ..Αρχείο Βαλκανικών πολέμων.
Μάκης Μπεκιάρης / Lesvosoldies.gr
