Η αδιαφορία που σκοτώνει τις τοιχογραφίες του Θεόφιλου στην Καρίνη
Μια αυστραλιανή ακαδημαϊκός, με πάθος για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και τη Σαπφώ ζει τα τελευταία δύο χρόνια στη Λέσβο, όπου ανακάλυψε τον σπουδαίο λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο Χατζημιχαήλ. Ερωτεύτηκε τις τοιχογραφίες του στην ταβέρνα της Καρίνης, οι οποίες φθίνουν λόγω αμέλειας. Παρά τις προσπάθειές του να κινητοποιήσει τον Δήμο Μυτιλήνης για τη διάσωσή τους, δεν έλαβε ανταπόκριση. Εκφράζει την αγωνία του για την απώλεια αυτού του πολιτιστικού θησαυρού, τονίζοντας την αδιαφορία που απειλεί την κληρονομιά του Θεόφιλου και της Λέσβου.
Αναλυτικά η επιστολή της στο Lesvosnews.net
Για την Αγάπη του Θεόφιλου – Το Όνειρο μιας Αυστραλιανής στη Λέσβο
Γράφει η Dr Marguerite Johnson*
Τα τελευταία δύο χρόνια ζω στη Λέσβο. Πρόσφατα, μου χορηγήθηκε η άδεια παραμονής, και είναι το όνειρό μου να περάσω το υπόλοιπο της ζωής μου εδώ.
Η ζωή και η καριέρα μου με οδήγησαν σε αυτό το μέρος. Εκπαιδεύτηκα στην Αρχαία Ελληνική Ιστορία από το λύκειο και ακολούθησα σπουδές στα Κλασικά και την Αρχαία Ιστορία σε πανεπιστήμιο της Αυστραλίας. Το διδακτορικό μου συνδύασε δύο από τα πάθη μου: την Ελληνίδα ποιήτρια Σαπφώ και τον Λατίνο ποιητή Catullus.
Δίδαξα στην Αυστραλία στο The University of Newcastle (1999-2022) και στη συνέχεια ανέλαβα μια τιμητική θέση ως Καθηγητής Κλασικών και Αρχαίας Ιστορίας στο The University of Queensland το 2022. Έχοντας αφήσει πλέον την επίσημη ακαδημαϊκή εργασία, μπορώ τώρα να ζήσω στην Ελλάδα και να αφοσιωθώ στο γράψιμό μου.
Ένα διαρκές ερευνητικό μου ενδιαφέρον υπήρξε η επιρροή του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού στους μεταγενέστερους αιώνες. Έχω γράψει πολλά για τη Sappho και την επίδρασή της σε μεταγενέστερους ανθρώπους και πολιτισμούς, και θεωρώ τιμή μου που πλέον ζω στο νησί της.
Ένα από τα πιο συναρπαστικά πράγματα για έναν ακαδημαϊκό του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού που ζει στην Ελλάδα είναι η ανακάλυψη του πώς οι σύγχρονοι Έλληνες – οι καλλιτέχνες και οι ποιητές – έχουν στραφεί στους προγόνους τους για έμπνευση. Αυτό μου έχει προσφέρει πολλές ανακαλύψεις, με την πιο συναρπαστική να είναι ο καλλιτέχνης Θεόφιλος Χατζημιχαήλ, που γεννήθηκε εδώ στη Λέσβο.
Αγαπώ την τέχνη του Θεόφιλου από την πρώτη φορά που την είδα το 2022. Ερωτεύτηκα την ομορφιά της, την ειλικρίνειά της, την παιδική της καθαρότητα, το πάθος της για την Ελλάδα – και τη Λέσβο – και τις επανερμηνείες της ελληνικής μυθολογίας, των θρύλων και της ιστορίας. Από τον Αχιλλέα μέχρι τη Σπαφώ, από τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο μέχρι τον Παύλο Μελά, ο Θεόφιλος μας δείχνει το πνεύμα της Ελλάδας.
Μια καλοκαιρινή μέρα, ενώ απολάμβανα το μεσημεριανό μου στην ταβέρνα στην Καρίνη, ένα μικρό αγόρι με πήρε από το χέρι και με ρώτησε αν ήθελα να δω το δέντρο.
«Το δέντρο;» ρώτησα. «Ποιανού δέντρο;»«Το δέντρο του καλλιτέχνη,» απάντησε το μικρό αγόρι.
Μπήκαμε μέσα σε ένα κούφιο δέντρο, και ο μικρός μου οδηγός μου εξήγησε ότι υπάρχει ένας μύθος ότι ζούσε εδώ ο Θεόφιλος. Το σημαντικό όμως δεν είναι αυτός ο μύθος...
Στον ίδιο χώρο, φωτογράφισα τις τοιχογραφίες που ο Θεόφιλος είχε ζωγραφίσει στην αρχική ταβέρνα. Οι τοιχογραφίες βρίσκονται σε πολύ κακή κατάσταση.
«Πώς είναι δυνατόν αυτό;» αναρωτήθηκα. «Πρέπει να διατηρηθούν.» Και από εκείνη τη στιγμή, ορκίστηκα να βοηθήσω στη διάσωσή τους.
Κάθε λίγους μήνες, επιστρέφω στο δέντρο και φωτογραφίζω τις τοιχογραφίες, παρακολουθώντας δυστυχώς την περαιτέρω φθορά τους. Ωστόσο, μέσα στη μούχλα και το ξεθωριασμένο χρώμα, μπορώ ακόμα να διακρίνω το φάντασμα του πινέλου του Θεόφιλου, καθώς δύο αχνές φιγούρες φορούν παραδοσιακές ελληνικές στολές, άλλοι ξεκινούν με μια βάρκα, και στρατιώτες αναλαμβάνουν μια αποστολή.
Αυτές οι τοιχογραφίες είναι έργο του πιο διάσημου ζωγράφου στην Ελλάδα! Είναι έργα του καλλιτέχνη που, μετά τον θάνατό του, τιμήθηκε με έκθεση στο Louvre το 1961. Είναι έργα του καλλιτέχνη που υποστήριξε ο γνωστός κριτικός τέχνης Stratis Eleftheriadis (Tériade), ο οποίος χρηματοδότησε το υπέροχο Μουσείο Θεόφιλου στη Λέσβο, δωρίζοντας 86 έργα. Το μουσείο προσελκύει επισκέπτες από όλο τον κόσμο, που έρχονται στο νησί γοητευμένοι από το πνεύμα του Θεόφιλου.
Έχω γράψει δύο φορές στον Δήμο Μυτιλήνης, ζητώντας να συναντηθώ με κάποιον για να συζητήσουμε πώς θα μπορούσα να βοηθήσω στην αναζήτηση χορηγού ή στη συγκέντρωση χρημάτων για τη διατήρηση ενός τόσο σημαντικού κομματιού της ελληνικής ιστορίας. Δεν έχω λάβει απάντηση. Έχοντας διαβάσει το άρθρο στο Lesvos News (07/04/2025) για την τρέχουσα κατάσταση του Σπιτιού του Θεόφιλου στη Βουναράκη, ένιωσα την έμπνευση να μοιραστώ και τη δική μου ιστορία.
Τι απώλεια για τη Λέσβο και την Ελλάδα αν αυτές οι τοιχογραφίες χαθούν για πάντα. Η ευκαιρία να διατηρηθούν οι τοιχογραφίες στην Καρίνη παραμένει. Αλλά ο χρόνος λιγοστεύει.
Πόσο θλιβερό να υπάρχει αυτή η αδιαφορία στη Λέσβο για αυτό το θησαυρό...
* Dr Marguerite Johnson
Honorary Professor, Classics and Ancient History
School of Historical and Philosophical Inquiry
Faculty of Humanities, Arts and Social Sciences
The University of Queensland
Fellow of the Australian Academy of Humanities
