Βασίλης Ευλαμπίου (1894-1967) - Ο Διοικητής του ΕΛΑΣ Λέσβου

Γράφει η Παναγιώτης Μιχ. Κουτσκουδής

Συμπληρώνονται σήμερα 131 χρόνια από τη γέννηση του Βασίλη Ευλαμπίου, ενός από τα σημαντικότερα στρατιωτικά στελέχη που ανέδειξε η Λέσβος. Ο Ευλαμπίου Βασίλειος του Γεωργίου γεννήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 1894 στην Καλλονή. Ο πατέρας του σκοτώθηκε, όταν ο Βασίλης ήταν 7 ετών, και η μητέρα του πέθανε σε ηλικία 24 ετών από γυναικολογικό νόσημα.

Δεκαοχτάχρονος ακόμα κατατάχτηκε ως εθελοντής στο τάγμα κατοχής Χίου (Δεμέστιχα) από 8 Νοεμβρίου 1912 έως 7 Μαΐου 1913 και στη συνέχεια στο 27^ο Σύνταγμα Πεζικού στις 27 Ιανουαρίου 1917. Υπηρέτησε ως Εκπαιδευτής στο Έμπεδο Τρικάλων, στο Έμπεδο Λαρίσης, στο Κινητό Έμπεδο 3^ης Μεραρχίας (Στρυμόνα) ως σύνδεσμος Ι Μεραρχίας, στο 5^ο Σύνταγμα Πεζικού ως Επιλοχίας του 6^ου Λόχου.

Αργότερα τον βρίσκουμε στη Μικρασιατική Εκστρατεία (κατάληψη Σμύρνης, Αχμεκλή, Μποζ Νταγ, Οδεμίσιο, Αϊδίνιο, Αμουρλού, Καράχισαρ, Σαγγάριο κ.α.). Επίσης εκεί υπηρέτησε ως εθελοντής του 8^ου Συντάγματος Μεραρχίας Κρήτης (αξιωματικός Λόχου) και στο 26^ο Σύνταγμα (αξιωματικός Εφοδιασμού και αξιωματικός Λόχου). Αιχμαλωτίστηκε στις 19 Αυγούστου 1922 στο Κουτσόκ Κιόι και αφέθηκε ελεύθερος στις 8 Απριλίου 1923 από το Χαμούρ Κιόι.

Τοποθετήθηκε στη ΓΑΥ Στρατού Θεσσαλονίκης (Διεύθυνση Τροφών και Νομής), στο ΙΙ Τάγμα Προκαλύψεως Γουμένιτσας (αξιωματικός Λόχου), στο 30^ο Σύνταγμα Πεζικού (αξιωματικός Λόχου), στο 5^ο Σύνταγμα (Διοικητής 1^ου Λόχου), στο ΙΙ Τάγμα Προκαλύψεως Αρδαίας (Διοικητής του 7^ου Λόχου), στο 30^ο Σύνταγμα Πεζικού (Διοικητής του 9^ου Λόχου), στάλθηκε στη Ζ΄ Μεραρχία Ιππικού για εκπαίδευση στην ιππασία.

Του απονεμήθηκαν τα εξής παράσημα / μετάλλια: Ελληνικός Πολεμικός Σταυρός (18/9/1919), Αριστείον Ανδρείας (18/3/1921), Μετάλλιον Νίκης, Μετάλλιον Στρατιωτικής Αξίας και Δ΄ Τάξεως.

Στις αρχές του 1935 οι αντιθέσεις ανάμεσα στις πολιτικές παρατάξεις της ελληνικής αστικής τάξης είχαν φτάσει στο κατακόρυφο. Οι Φιλελεύθεροι απομακρυσμένοι από την εξουσία ήθελαν να την ανακτήσουν με στρατιωτική ενέργεια και να συντρίψουν οριστικά το Λαϊκό Κόμμα που με τη σειρά του επιδίωκε να ξαναγυρίσει τη χώρα στη σκοτεινή εποχή της αντιδραστικής μοναρχίας του κωνσταντινισμού, καταργώντας την αβασίλευτη δημοκρατία και ξαναφέρνοντας στο θρόνο το Γεώργιο το Β΄. Η δολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου από ακροδεξιά στοιχεία όξυνε το κλίμα εθνικού διχασμού και την 1^η του Μάρτη 1935 εκδηλώθηκε το κίνημα του Βενιζέλου.

Στους κινηματίες προσχώρησαν αμέσως οι μονάδες του στρατού που έδρευαν στα νησιά, την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη. Στις 5 Μάρτη ήρθε στη Μυτιλήνη το «Αβέρωφ» με τον Δεμέστιχα και τον Κολιαλέξη και η δημοκρατική παράταξη, προ της απειλής να βομβαρδιστεί η πόλη, προσχώρησε στο Κίνημα. Το ψυχολογικό κλίμα μετά την απόπειρα κατά του Βενιζέλου στην Αθήνα δεν άφηνε περιθώρια. Ανέβηκαν στο θωρηκτό «Αβέρωφ» ο Στέλιος Κρητικάς μαζί με το συνταγματάρχη Γρηγοράκη και τον επίσκοπο Μυτιλήνης Ιάκωβο και δήλωσαν ότι προσχωρούν. Ύστερα βγήκαν στην προκυμαία οι Δεμέστιχας και Κολιαλέξης και μίλησαν στο λαό που επευφημούσε. Ο Γρηγοράκης ανέλαβε γενικός διοικητής Αιγαίου και το «Αβέρωφ» έφυγε για να επανέλθει για την παραλαβή των εθελοντών για τον αγώνα στη Μακεδονία υπό τον στρατηγό Καμένο. Όμως, η πλήρης έλλειψη συντονισμού στις ενέργειες των στασιαστών και η υποτίμηση της δύναμης των δεξιών οδήγησαν το κίνημα απ’ την αρχή στην πλήρη αποτυχία του και εξασφάλισαν τελικά στην αντίδραση μια απ’ τις πιο σημαντικές νίκες.

Το κίνημα του Βενιζέλου του Μάρτη του 1935 είχε σαν συνέπεια, με την επικράτηση του Λαϊκού Κόμματος, να καταργηθεί η Γερουσία και στη συνέχεια στις 4-8-1936 να καταλυθεί το κοινοβουλευτικό καθεστώς με την επιβολή της μεταξικής δικτατορίας με τη σύμφωνη γνώμη του βασιλιά Γεωργίου Β΄.

Μετά την καταστολή του κινήματος εναντίον της κυβέρνησης Παν. Τσαλδάρη, οι πρωτεργάτες στη Λέσβο συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν αρχικά στο Τμήμα Λοιμωδών του Βοστανείου Νοσοκομείου και στη συνέχεια στο ενετικό φρούριο της Μυτιλήνης. Ανάμεσά τους ήταν οι Στέλιος Κρητικάς, Θείελπις Λεφκίας, Ορέστης Κυπριανού, Βασίλης Ευλαμπίου, Στρατής Καπάτος, Νικολαΐδης, Καλιγιάννης, Θεοδοσιάδης κ.ά. Σ’ αυτούς προστέθηκαν και ο δήμαρχος Πετρόπουλος, ο αξιωματικός χωροφυλακής Ασπραδάκης, ο γιατρός Αντώνης Παπαγεωργίου κ.ά. Ακολούθησε η μεταγωγή τους στους στρατώνες του Μακρυγιάννη όπου έδρευε το στρατοδικείο. Η κατηγορία τους ήταν ότι προέβησαν σε επιστράτευση πολιτών με σκοπό την ενίσχυση των κινηματιών. Τους επιβλήθηκαν ποινές φυλάκισης που δεν πρόλαβαν όμως να τις εκτίσουν, γιατί στο μεταξύ δόθηκε αμνηστία για την παλινόρθωση της μοναρχίας.

Παραμονές της απελευθέρωσης της Λέσβου από τους Γερμανούς η πολιτική ηγεσία του κινήματος (Νομαρχιακή Επιτροπή του ΕΑΜ και Περιφερειακή Επιτροπή του ΚΚΕ) μεταξύ άλλων αποφάσισαν να επισπευσθεί η προετοιμασία του ΕΛΑΣ, που έχει αρχίσει μετά την άφιξη του Παναγιώτη Κεμερλή και του Νίκου Μπεγέλλη στη Μυτιλήνη, τόσο για την προώθησή του στην πόλη (ήδη μερικά τμήματά του είχαν προωθηθεί προς τα εκεί), όσο και για τη φρούρηση της πολιτικής ηγεσίας, που παρέμενε στην Αγία Παρασκευή.

Ο Νίκος Θεοχάρης στο βιβλίο του «Ενθυμήματα της Εθνικής Αντίστασης Λέσβου» (Νίκαια 1990, σελ. 29, 30, 39) σημειώνει:

Η συγκέντρωση όλων των ελασιτών –του 22^ου Συντάγματος– όλου του νησιού έγινε στον Πευκώνα Αγίας Παρασκευής στη θέση Κοκάλα και από εκεί κατεβήκαμε στη Μυτιλήνη.

Διοικητής του 22^ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ ήτανε ο ταγματάρχης από την Καλλονή Βασίλειος Ευλαμπίου και καπετάνιος ο Δημήτριος Αποστόλου. Στον πρώτο λόχο διοικητής ο λοχαγός Ευστράτιος Χιωτέλης και καπετάνιος ο Μανώλης Μαγιάφογλου (Καϊτατζής). Ο δεύτερος λόχος έχει διοικητή το λοχαγό Αθανάσιο Σκούφο με καπετάνιο τον Ευστράτιο Σκλέπο από την Αγιάσο. Και ο τρίτος λόχος διοικητή το λοχαγό Ευστράτιο Μακρή από τον Μανταμάδο και καπετάνιο τον Χρίστο Χατζηράλη από τη Γέρα (Τίγρης).

Η Διοίκηση του 22^ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ ήταν στη λεωφόρο Καβέτσου που πηγαίνει προς τον Ταρλά, λίγο πιο πέρα από την Αγία Ειρήνη, που αν δεν κάνω λάθος ήταν πρώην Διοίκηση των Γερμανών.

Ο Ευλαμπίου ήταν διοικητής του ΕΛΑΣ Λέσβου κατά την περίοδο της απελευθέρωσης, της απόκρουσης της απόβασης στο νησί των αποικιακών στρατευμάτων του Άγγλου Τόρνμπουλ τα Χριστούγεννα του 1944 (Go back) και της διακυβέρνησης της Λέσβου από τις εαμικές αρχές.

Η Συμφωνία της Βάρκιζας υπογράφηκε στις 12 Φεβρουαρίου 1945 μεταξύ Κυβέρνησης και ΕΑΜ και επιχείρησε να τερματίσει θεσμικά τις πολιτικές και πολεμικές συγκρούσεις, που έμειναν στην ιστορία ως «Δεκεμβριανά». Αμέσως μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, ξεσπά στο νησί μας το τρομοκρατικό όργιο που ανάγκασε πολλούς καταδιωκόμενους πατριώτες να ξαναβγούν στο βουνό.

Ο Μιχάλης Λιαρούτσος μάς είπε τα εξής: Όταν έγιναν τα επεισόδια στη Νομαρχία (9-5-1945), όταν ήρθε το 149 Τάγμα κτλ. και μετά το σκοτωμό του Πετρά (Μαμούτη), ο κόσμος αγανακτισμένος μπήκε στη Νομαρχία κι αμέσως ο Κωστόπουλος που ’ταν εισαγγελέας εκείνη την εποχή, σχημάτισε μια δικογραφία για στάση εναντίον αρχής και διέταξε την προφυλάκιση μιας σειράς στελεχών. Ανάμεσα σ’ αυτούς κατηγορούμενοι ήταν ο Γώγος, ο Γιοσμάς, ο Απόστολος Αποστόλου, ο αδερφός του Δημήτρης, ο Βασίλης Ευλαμπίου και όλη η ηγεσία του εαμικού κινήματος εκείνης της εποχής. Τους συλλαμβάνουν την ίδια μέρα και τους κλείνουν στη φυλακή (ο Γώγος δεν συνελήφθη, γιατί επιχείρησε να διαφύγει με καΐκι, αλλά στη Ραφήνα τον πιάσανε).

Ο Ευλαμπίου γράφτηκε στο Β΄ πίνακα αξιωματικών, όπως οι περισσότεροι αξιωματικοί του ΕΛΑΣ, και οδηγήθηκε στην εξορία, χωρίς να βγει στην παρανομία.

Το 1946 βρίσκεται εκτοπισμένος στην Ανάφη και στη Φολέγανδρο. Μετά τη λήξη της ποινής του αποσύρθηκε στην Αθήνα.

Όσον αφορά στην οικογενειακή του κατάσταση, από τα Δημοτολόγια προκύπτουν τα εξής: Παντρεύτηκε στις 9-11-1930 στη Μυτιλήνη με την Αντωνία το γένος Ιωάννη και Ειρήνης Τσουρουκτσοπούλου, που γεννήθηκε το 1912 στον Κασκαμπά της Μικράς Ασίας. Απέκτησαν τα εξής παιδιά: 1) τον Γεώργιο, γεννημένο στις 27-10-1931 στη Μυτιλήνη, 2) την Ειρήνη, γεννημένη στις 8-3-1933 στη Μυτιλήνη και 3) τον Ιωάννη, γεννημένο το 1936 (δεν προκύπτει ο τόπος γέννησης). Όλοι οι άρρενες είναι γραμμένοι στα Μητρώα Αρρένων Καλλονής Λέσβου.

Ο Βασίλης Ευλαμπίου και η σύζυγός του μεταδημότευσαν στις 20-3-1961 από τη Μυτιλήνη στο Γαλάτσι. Πέθανε στις 23-6-1967 και η ληξιαρχική πράξη θανάτου του είναι καταχωρημένη στο Ληξιαρχείο Αθηνών.

Πηγή: Παναγιώτη Μιχ. Κουτσκουδή. ΣΥΝΑΞΑΡΙΑ. ΒΙΟΙ ΛΕΣΒΙΩΝ ΛΑΪΚΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ. Αθήνα 2018.