«Ο σεισμός στη Λέσβο και η επόμενη μέρα για το δομημένο περιβάλλον»
του Νίκου Σηφουνάκη *
Είμαστε ως χώρα μια σεισμογενής περιοχή από τις μεγαλύτερες στην Ευρώπη που από την εποχή της λεγόμενης Μινωικής έκρηξης όταν και διαμορφώθηκαν εν μέρει περιοχές του Νοτίου Αιγαίου και πιθανόν εξαφανίσθηκε κατά μια εκδοχή η Ατλαντίδα, επί τρεις χιλιάδες χρόνια είναι σταθερός μας σύντροφος ο εγκέλαδος.
Στην νεώτερη εποχή μας, πριν εξήντα ένα χρόνια, στις 9 Ιουλίου 1956, έγινε στην Σαντορίνη ο μεγαλύτερος σεισμός του 20ου αιώνα στην Ευρώπη, μεγέθους 7,5 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, σκοτώνοντας 53 ανθρώπους.
Ο σεισμός της Λέσβου της 12ης Ιουνίου ήταν μεγέθους 6,3 και παρέσυρε στον θάνατο μια νέα γυναίκα.
Μια πτυχή στην οποία η δημόσια διοίκηση της Ελλάδας, από την μεταπολίτευση και μετά δεν ασχολείται, είναι πως πρέπει να γίνεται η ανοικοδόμηση περιοχών περιβαλλοντικά ευαίσθητων και αρχιτεκτονικά αξιόλογων, που πλήττονται από σεισμό.
Είναι μια ευκαιρία και θα έλεγα επιβάλλεται στα πληγέντα χωριά της Λέσβου να λειτουργήσει και να εφαρμοστεί η ανοικοδόμηση με σεβασμό στην αρχιτεκτονική κλίμακα των μικρών αυτών οικιστικών συνόλων, που είναι χαρακτηριστικά δείγματα της λαϊκής και αστικής αρχιτεκτονικής του 19ου και αρχών του 20ου αιώνα.
Κύρια γνωρίσματα τους η συμμετρία, το ανεπέχριστο των όψεων, με εμφανή τους λαξεμένους ορθογώνιους λίθους, με μεγάλη ποικιλία διακοσμητικών γλυπτών στοιχείων, μοναδικά δείγματα της τοπικής αρχιτεκτονικής.
Ειδικά ο οικισμός της Βρίσας και οι ανάλογης αρχιτεκτονικής και περιβαλλοντικής αξίας όμοροι οικισμοί, Πολιχνίτος, Λισβόρι, Βασιλικά, έχουν κηρυχθεί διατηρητέοι με το Προεδρικό Διάταγμα ΦΕΚ 208/19.3.2002, με σαφείς όρους προστασίας της δόμησης τους.
Στην Σαντορίνη από τις πρώτες μέρες των σεισμών του ΄56, εγκαταστάθηκαν κλιμάκια αρχιτεκτόνων με επικεφαλής τον καθηγητή του Ε.Μ.Π. Κων/νο Δεκαβάλα, οι οποίοι εργάσθηκαν σε συνεργασία με την φτωχή τότε Δημόσια Διοίκηση και δρομολόγησαν την ανοικοδόμηση με κανόνες βασισμένους στην αρχιτεκτονική ιστορία του νησιού.
Κάτι ανάλογο, σε μικρότερο βαθμό , έγινε στην Κεφαλονιά και στη Ζάκυνθο που επίσης εκείνα τα χρόνια καταστράφηκαν ολοσχερώς από τους σεισμούς.
Η ευθύνη της επίσημης πολιτείας αυτήν την ώρα πρώτιστα αφορά την παροχή βοήθειας στους πληγέντες αλλά και να αποδείξει ότι διαθέτει την πολιτική βούληση να μην γίνει με μπουλντόζες κατεδάφισης και μόνο η ανοικοδόμηση.
Υπάρχει το νομικό πλαίσιο, υπάρχει η φωτογραφική απεικόνιση προκειμένου σε ελάχιστο χρόνο να προσδιορισθεί η προϋπάρχουσα αρχιτεκτονική μορφή των κτιρίων που επλήγησαν και πως θα αναστηλωθεί ή ανακατασκευασθεί κάθε ένα από αυτά.
Σαφώς και μπορούν να δοθούν σχετικά ελάχιστα επιπρόσθετα κίνητρα οικονομικά και η όποια δαπάνη του κράτους για ένα μικρό οικισμό όπως η Βρίσα, αξίζει και θα αποτελέσει παράδειγμα και διδαχή.
Είναι προσβολή και πρόκληση για την εποχή μας να μην αντιμετωπιστεί με σεβασμό η περίπτωση αυτού του μοναδικής αρχιτεκτονικής αξίας μικρού οικισμού.
Αποτελεί αποτρόπαιο παράδειγμα εκείνο της Χούντας των Συνταγματαρχών που μετά τον σεισμό του 1967 στο νησί του Αϊ Στράτη, ισοπέδωσε όλο τον οικισμό με μπουλντόζες ενώ πάνω από το 60% των κτιρίων είχαν υποστεί ελάχιστες ζημιές.
Στην Ευρώπη πόλεις, κωμοπόλεις, χωριά, μετά τους βομβαρδισμούς του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ανακατασκευάσθηκαν όπως ήταν πριν ισοπεδωθούν. Την Ιταλία, Γαλλία, Πολωνία, Τσεχία, ένας από τους λόγους που επισκεπτόμαστε αυτές τις χώρες είναι και για να θαυμάσουμε την αρχιτεκτονική τους ιστορία, την οποία εν πολλοίς ανοικοδόμησαν από τα ερείπια.
Σαφώς στο εσωτερικό των κτιρίων που έχουν καταστραφεί ολοσχερώς, θα υπάρξουν μικρής έκτασης μεταβολές. Θα είναι όμως ανεπίτρεπτο, αν όχι βάρβαρο, οι λαξεμένοι λίθοι των θυρωμάτων, των γείσων, των ανάγλυφων παραστάσεων να φορτωθούν με μπουλντόζες στα φορτηγά ως μπάζα.
Το ΥΠΕΚΑ, η Περιφέρεια, ο Δήμος, έχουν ευθύνη να γίνει η πρέπουσα αποκατάσταση του κτιριακού αποθέματος της Βρίσας αλλά και άλλων μεμονωμένων αξιόλογων κτιρίων στη Λέσβο που υπέστησαν ζημιές.
*Ο Νίκος Σηφουνάκης είναι Αρχιτέκτων
και τ. Αν. Υπουργός ΥΠΕΚΑ
