Η στράτευση, ο ανθρωπισμός και τα εκβιαστικά διλήμματα
Της Σεβαστής Τρουμπέτα*
Σάββατο πρωί στο λιμάνι της Μυτιλήνης. Πριν λίγο έφτασε το επιβατικό καραβάκι από την Τουρκία. Μια μεγάλη ομάδα επισκεπτών βγαίνει στην προκυμαία και κατευθύνεται προς το κοντινό ξενοδοχείο. Αναπόφευκτα περνούν δίπλα από ανθρώπους που βρίσκονται στον εσωτερικό χώρο του λιμανιού, ξαπλωμένοι σε αυτοσχέδια κρεβάτια, σε παραπήγματα. Τα ρούχα τους, κρεμασμένα σε σκοινιά, κυματίζουν σαν πολύχρωμες σημαίες. Είναι αυτοί που έχουν φτάσει στο νησί με φουσκωτές βάρκες μέσω της Τουρκίας. Πιο πολύ θα ταίριαζε να τους ονομάσει κανείς συλλογικά «ανθρώπους» (έχουμε πάψει να μιλάμε για πρόσφυγες), έπεται ο διαχωρισμός σε συλληφθέντες ή αυτούς που περιμένουν να συλληφθούν, νέες ή παλιές αφίξεις, με χαρτιά ή χωρίς χαρτιά, Σύρους ή Αφγανούς. Βρίσκονται υπό την επιτήρηση του Λιμενικού, όμως υπάρχει διάσταση απόψεων εάν είναι κρατούμενοι ή όχι. Οι ίδιοι ζητούν από την αστυνομία να τους συλλάβει. «Να δώσω τα δακτυλικά μου αποτυπώματα και να φύγω» λέει μια γυναίκα. Οι λιμενικοί φέρνουν συχνά τα άσκημα νέα, «δυστυχώς, ούτε και σήμερα…», και όλοι μαζί ευχόμαστε να έρθει η αστυνομία να δώσει λύση – όχι οποιαδήποτε λύση, αλλά την επιθυμητή: Το «χαρτί» που θα τους επιτρέψει να εγκαταλείψουν νόμιμα το νησί. Χωρίς αυτό είναι «άνθρωποι χωρίς χαρτιά».
Πολλές από τις παλιές καλές έννοιες έχουν αλλάξει περιεχόμενο μέσα σε λίγους μήνες. «Χαρτιά» είναι η διοικητική εντολή απέλασης που τώρα πια ερμηνεύεται ως άδεια παραμονής στη χώρα για 30 ημέρες. Γι’ αυτό το χαρτί αγωνίζονται όλοι: οι ίδιοι, οι αλληλέγγυοι εθελοντές, οι ΜΚΟ, το Λιμενικό. Σε λίγους μόνο μήνες οι όροι έχουν μεταβληθεί. Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι έχουν πάψει να είναι ανήλικοι. Πριν από ένα χρόνο ο όρος «δεκαεπτάχρονος» σήμαινε τον ενηλικιωμένο νεαρό που δήλωνε ανήλικος προκειμένου να απολαύσει τη διεθνή προστασία. Σήμερα «δεκαοκτάχρονα» είναι τ’ αγόρια που συναντάς στο λιμάνι της Μυτιλήνης και θα έλεγες πως είναι 13, 14 ή 15 χρόνων, ωστόσο δηλώνουν δεκαοκτώ για να λάβουν το πολυπόθητο «χαρτί». (Η προβολή της ανηλικότητας θα ήταν μόνο εγκλωβισμός σε ένα διοικητικό γραφειοκρατικό σύστημα και σε μια χώρα που δεν προσφέρει ούτε παρόν ούτε μέλλον.)
Ποιος συλλαμβάνει, ποιος επιτηρεί, ποιος προστατεύει; Οι έννοιες είναι διάχυτες, το ίδιο και οι αρμοδιότητες και η εικόνα που αντικρίζει κανείς στο λιμάνι μάλλον ασυνήθιστη. Στον χώρο του λιμανιού συναντιούνται λιμενικοί, υπάλληλοι της Frontex, εθελοντές, ΜΚΟ. Οι εθελοντές και εθελόντριες φέρνουν το μεσημεριανό φαγητό. Εχει συμβεί, εάν καθυστερήσουν, να τηλεφωνήσουν οι λιμενικοί σε εθελοντές υπενθυμίζοντας το φαγητό της ημέρας. Η αστυνομία είναι κανονικά υπεύθυνη για τη σύλληψη, επομένως και για τη σίτιση. Τυπικά, όσο οι άνθρωποι είναι υπό την επιτήρηση του Λιμενικού, δεν τελούν υπό διοικητική κράτηση, όμως δεν τίθεται και θέμα να διαφύγουν – ούτε καν το θέλουν. Κάποιοι νεαροί άντρες βγήκαν από τον χώρο του λιμανιού πριν από αρκετές μέρες και εγκαταστάθηκαν στην προκυμαία με τους υπνόσακους. Εμειναν εκεί, μέρες και νύχτες μέσα στο αγιάζι, ελπίζοντας να προσελκύσουν την προσοχή της αστυνομίας και να τους συλλάβουν επιτέλους, να φύγουν. Να πάνε πού; «Ξέρετε τι συμβαίνει στην Αθήνα;» ρώτησα τον νεαρό στην προκυμαία, έχοντας κατά νου την Αμυγδαλέζα και την Κόρινθο. «Ξέρουμε» απάντησε και η ηρεμία στο βλέμμα του έδειχνε ότι το εννοούσε. Αρκετές ημέρες αργότερα συναντάς τους ίδιους, αυτή τη φορά μέσα στον χώρο του λιμανιού. Λίγες μέρες αργότερα ξεκίνησαν απεργία πείνας μαζί με τους άλλους «παλιούς».
Το νησί της Λέσβου μπορεί δικαίως να περηφανευτεί για το δίκτυο αλληλεγγύης με το οποίο τέθηκε σε λειτουργία το άτυπο κέντρο φιλοξενίας προσφύγων και μεταναστών τον προηγούμενο χειμώνα. Ωστόσο τα αποθέματα αντοχής φαίνεται να τελειώνουν και τα προβλήματα να οξύνονται. Τα δίκτυα των εθελοντών και εθελοντριών μιλούν για ανθρωπιστική κρίση και ζητούν λύση από τους αρμόδιους τοπικούς φορείς. Χωρίς ρύθμιση από τις κρατικές υπηρεσίες και τις δημοτικές αρχές οι άνθρωποι που φτάνουν στο νησί θα μένουν μετέωροι στο λιμάνι, αφημένοι στην καλή διάθεση της τοπικής κοινωνίας ή/και στην αυθαιρεσία των Αρχών. Μέσα σε αυτό το σκηνικό ποιος φοβάται το κέντρο κράτησης, ιδίως όταν αυτό ονομάζεται Κέντρο Πρώτης Υποδοχής και υπόσχεται να προσφέρει στέγη και τροφή σε αυτούς που τώρα διαμένουν στο λιμάνι σε συνθήκες εξευτελιστικές για ανθρώπους. Τώρα πια το φοβάται όποιος γνωρίζει ότι ο ανθρωπισμός μπορεί να έχει πολλά πρόσωπα, αμφιβάλλει για το αδιάρρηκτο του κρατούντος ανθρωπιστικού καθεστώτος, όποιος δεν έχει πειστεί ότι η κράτηση είναι μονόδρομος. Και όποιος αναγνωρίζει ότι οι όροι με τους οποίους δημιουργείται και οξύνεται το κοινωνικό και ανθρωπιστικό πρόβλημα θα πρέπει να καταδεικνύονται, εάν θέλουμε να αποφύγουμε αυτό που ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν είχε περιγράψει ως γραφειοκρατικοποίηση της ανθρωπότητας. Και αυτό σημαίνει ότι η κατάσταση που όντως οξύνεται δεν χρήζει απλώς διαχείρισης, αλλά πολιτικής παρέμβασης και νέου προσανατολισμού στόχων.
……………………………………………………………..
*Επικ. καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου
αρχική δημοσίευση : Εφημερίδα των Συντακτών
