Χρονογράφημα
Προς αυτοδιοικητική, πολιτική και στρατιωτική ηγεσία της Λέσβου
Μάχη του Σκρά, 100 χρόνια μετά. Μοναχική επέτειος για 338 νεκρούς, 1.777 τραυματίες και 164 αγνοουμένους
«Στο Σκρά ουμπρός…» αλλά εσείς πίσω;
του ΣΤΡΑΤΗ ΜΠΑΛΑΣΚΑ*
Την περασμένη Κυριακή 13 Μαΐου στο χωριό Σκρά του Νομού Κιλκίς παρουσία του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου τιμήθηκε η 100η επέτειος της Μάχης του Σκρά. Μια μάχη που για το αποτέλεσμα της το Ελληνικό πεζικό χαρακτηρίστηκε «πεζικό απαράμιλλης ανδρείας και έξοχης ορμητικότητας». Αύξησε την εμπιστοσύνη των Συμμάχων στις δυνατότητες του ελληνικού στρατού. Και ενίσχυσαν την ιδέα για ανάληψη επιθετικής πρωτοβουλίας των Συμμάχων στο Μακεδονικό μέτωπο κατά των Βουλγάρων, Τούρκων και Γερμανών, η οποία και υλοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1918 σηματοδοτώντας τη νίκη και το τέλος του Α΄ παγκοσμίου πολέμου.
Γιατί σας τα λέω θα μου πείτε όλα ετούτα.
Γιατί θυμήθηκα πως τέτοιες μέρες 100 χρόνια πριν, εκατοντάδες φαμίλιες της Λέσβου (αλλά και της Λήμνου και του Αϊ Στράτη και της Ίμβρου και της Τενέδου που συναποτελούσαν τότε το Νομό Λέσβου) αγωνιούσαν, έκλαιγαν και προσεύχονταν για την τύχη των παιδιών τους. Γιατί οι νησιώτες αυτοί συναποτελούσαν τις δυνάμεις της Μεραρχίας του Αρχιπελάγους. Της δύναμης κρούσης του Ελληνικού Στρατού της Εθνικής Αμύνης, των πιστών στον Ελευθέριο Βενιζέλο στρατιωτικών δυνάμεων δηλαδή, που εκείνο το πρωί της 16ης Μαΐου επιτέθηκαν στον άριστα οχυρωμένο βουλγαρικό στρατό και τους συμμάχους τους.
Γιατί θυμήθηκα πως 338 παιδιά της Λέσβου μεταξύ των οποίων και ο Διοικητής του 1ου Τάγματος του 5ου Συντάγματος της μεραρχίας Αρχιπελάγους Ταγματάρχης Βασίλειος Παπαγιάννης, έμειναν για πάντα εκεί στα βουνά της Μακεδονίας. 1.777 τραυματίστηκαν βαριά ή ελαφρύτερα. Ενώ 164 κηρύχθηκαν αγνοούμενοι.
Γιατί θυμήθηκα πως ετούτη η μοναδική για ένα τόπο τόσο μικρό σαν τη Λέσβο προσφορά στην πατρίδα 100 χρόνια τώρα παραμένει χωρίς καν μια στοιχειώδη επιβράβευση. Μάλιστα από τότε έγινε… ανέκδοτο. Γύριζε λέει ο Μυτιληνιός ήρωας της μάχης του Σκρά των πολλών εκατοντάδων νεκρών Μυτιληνιών στο χωριό του. Στο τραίνο που τον κατέβαζε στον Πειραιά μπαίναν από τους σταθμούς οι Αθηναίοι βλέπαν τα παράσημα και τον χαιρετούσαν. Ώσπου κάποια στιγμή μπήκε στο τραίνο κι ο λοχαγός. Ένας λοχαγός από εκεί τα βουνά της Μακεδονίας. Είδε πως δεν είχε ένα κάθισμα να καθίσει, είδε τον παρασημοφορημένο φαντάρο και τον διέταξε: «Φαντάρε σήκω… Πίσω». Δεν άντεξε ο Μυτιληνιός φαντάρος και του είπε του λοχαγού του το αμίμητο. «Μπα κυρ λουχαγέ… Στου Σκρά ουμπρός, στου τραίνου πίσου;»…
Τι έγινε…
Η Μάχη του Σκρα (16 και 17 Μαΐου του 1918/ 29 και 30 Μαΐου με το νέο ημερολόγιο) θεωρείται μια από τις σημαντικότερες νικηφόρες μάχες του ελληνικού στρατού στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αντίπαλος ήταν ο βουλγαρικός στρατός και διεξήχθη στην ομώνυμη σήμερα περιοχή του Νομού Κιλκίς.
Το Σκρα είναι ένα μικρό χωριό στα βορειοδυτικά του νομού Κιλκίς και απέχει τέσσερα χιλιόμετρα από τα σύνορα με την πρώην γιουγκοσλαυική Δημοκρατία της Μακεδονίας. Πήρε το όνομα του από την κοντινή κορυφή Σκρα ντι Λέγκεν
Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, στη διάρκεια του Α Παγκόσμιο Πόλεμο η προεξοχή του Σκρα είχε οργανωθεί αμυντικά από τους Βουλγάρους οι οποίοι και παρενοχλούσαν τα Συμμαχικά στρατεύματα ιδίως στην περιοχή δυτικά του Αξιού ποταμού. Έτσι αποφασίσθηκε από τον Γάλλο επικεφαλής, αρχιστράτηγο Γκυγιωμά η κατάληψη της περιοχής από μονάδες του ελληνικού Σώματος Στρατού Εθνικής Αμύνης, διοικητής των οποίων ήταν ο αντιστράτηγος Εμμανουήλ Ζυμβρακάκης. Η επίθεση διεξήχθη από πέντε συνολικά συντάγματα πεζικού, το 5ο και το 6ο της Μεραρχίας Αρχιπελάγους (υπό τον υποστράτηγο Ιωάννου), πλαισιούμενα δεξιά από το 7ο και 8ο της Μεραρχίας της Κρήτης (υπό τον υποστράτηγο Σπηλιάδη) και αριστερά από το 1ο σύνταγμα της Μεραρχίας των Σερρών (υπό τον υποστράτηγο Επαμεινώνδα Ζυμβρακάκη), με συνολικό αριθμό 14.546 μαχητές πεζικού, υποστηριζόμενοι από 287 βαρέα και ελαφρά πυροβόλα. Η όλη προσπάθεια υποστηριζόταν από την 16η Γαλλική Αποικιακή Μεραρχία και το 1ο Σύνταγμα Αφρικής.
Οι Βούλγαροι διέθεταν πέντε συντάγματα πεζικού, υποστηριζόμενα από ισχυρό πυροβολικό, βαρύ και ελαφρύ.
Στις 16 Μαΐου / 29 Μαΐου του 1918, και από τις 5 το πρωί άρχισε η προπαρασκευή του ελληνικού πυροβολικού για την καταστροφή των διαφόρων αμυντικών εγκαταστάσεων ενώ τα συντάγματα που ήταν έτοιμα για την επίθεση εξόρμησαν το πρωί της επομένης (17 Μαΐου / 30 Μαΐου) καλυπτόμενα από κινητό φραγμό του πυροβολικού. Η Βουλγαρική αντίδραση ήταν επίσης ισχυρή πλην όμως η ορμή του ελληνικού στρατού ήταν τόση που υπερφαλάγγισε την βουλγαρική αντίσταση και στις 06.30 το Σκρα είχε καταληφθεί. Βέβαια οι Βούλγαροι υπερασπίσθηκαν με πείσμα τις θέσεις τους και το απόγευμα της 17ης Μαΐου επεχείρησαν λυσσώδεις αντεπιθέσεις ιδίως κατά του 5ου Συντάγματος πεζικού της Μεραρχίας της Κρήτης που όλες όμως τελικά αποκρούσθηκαν.
Οι απώλειες υπήρξαν βαρύτατες. Ο συνολικός αριθμός των απωλειών του ελληνικού στρατού ήταν νεκροί: 29 Αξιωματικοί και 412 οπλίτες, και τραυματίες: 69 Αξιωματικοί και 2135 οπλίτες. Το μεγαλύτερο αριθμό απωλειών όπως προαναφέραμε είχε η Μεραρχία Αρχιπελάγους.
Σημασία της μάχης
Η «νίκη του Σκρα», όπως αναφέρεται στην ελληνική στρατιωτική ιστορία, εξέπληξε τόσο τους συμμάχους όσο και τους εχθρούς. Με δεδομένο την πολύ καλή οχύρωση των βουλγαρικών δυνάμεων που υποστηριζόταν με πολυάριθμο πυροβολικό, η θέση τους θεωρούταν απρόσβλητη, ύστερα μάλιστα από την αποτυχία που είχε σημειώσει ένα χρόνο πριν, τον Μάρτιο του 1917, η 122α γαλλική Μεραρχία στη προσπάθειά της να την εξουδετερώσει. Κανείς από τους συμμάχους δεν περίμενε να δει να διασπάται από την ορμή των ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων μια τέτοια οχύρωση σε μέτωπο μήκους 12 χιλιομέτρων και βάθους ενός έως και δυο χιλιομέτρων. Η βουλγαρική διοίκηση, παρά τις απεγνωσμένες προσπάθειες επανακατάληψης και τις σφοδρές αντεπιθέσεις που διέταξε, δεν κατάφερε να επανακτήσει τις θέσεις της.
Η νίκη του Σκρα θεωρήθηκε ισχυρότατο πλήγμα για τους Βουλγάρους και Γερμανούς και άλλους συμμάχους τους και μέγα κατόρθωμα του ελληνικού στρατού.
Εκεί και… εδώ
Στο Σκρα λειτουργεί από τον Μάιο του 2002, το Μουσείο Α' Παγκοσμίου Πολέμου - Μάχης Σκρα. Εκεί εκτίθενται όπλα, στολές, παράσημα, κράνη, θραύσματα οπλισμού, καθώς και κειμήλια από τον Ελληνικό, Γαλλικό, Βρετανικό, Σερβικό, Αυστριακό, Βουλγαρικό και Γερμανικό στρατό. Τέλος εκτίθεται πλούσιο φωτογραφικό υλικό με στιγμές από τις ώρες της δράσης και της ξεκούρασης στα ορύγματα του Βαλκανικού Μετώπου, καθώς και πίνακες ζωγραφικής και λιθογραφίες της εποχής.
Στην είσοδο του χωριού υπάρχουν το Ηρώο των πεσόντων και η προτομή του ταγματάρχη Βασίλη Παπαγιάννη, του πιο υψηλόβαθμου Έλληνα αξιωματικού που έπεσε στο πεδίο της μάχης. Στο Ηρώο αυτό με πρωτοβουλία της Παλλεσβιακής Ένωσης της Θεσσαλονίκης, που ανελλιπώς χρόνια τώρα συμμετέχει στις εκδηλώσεις στο Σκρα, έχουν τοποθετηθεί μαρμάρινες επιγραφές με τα ονόματα των νεκρών Λεσβίων αλλά και Λημνιών και Αγιοστρατητών και Ιμβρίων και Τενεδίων στρατιωτών και αξιωματικών. Παλιότερα στις εκδηλώσεις εκεί συμμετείχε υπό την κάθε φορά ιδιότητα του και ο Δημήτρης Βουνάτσος. Ο οποίος και είχε ως Νομάρχης Λέσβου καθιερώσει θρησκευτική τελετή στη Μυτιλήνη επί της θητείας του. Με τη λήξη της θητείας του έπαυσαν και οι σχετικές τελετές μνήμης.
Την ίδια ώρα στη Λέσβο σήμερα, δεν υπάρχει ένα μνημείο που να θυμίζει τη λεσβιακή συμμετοχή στη μεγάλη αυτή μάχη και τους νεκρούς του νησιού. Το όνομα της Μεραρχίας Αρχιπελάγους, του διάδοχου της 22ου Συνάγματος πεζικού, της Μάχης του Σκρα, των ηρώων της Μάχης του Σκρά δεν αποτέλεσαν ποτέ αφορμή ονοματοθεσίας κάποιων δρόμων. Μόνο η οδός Σκρά ως τοπωνύμιο όμως και χωρίς αναφορά στη μάχη υπάρχει στο ιστορικό κέντρο μαζί με άλλα τοπωνύμια περιοχών της Μακεδονίας στη διάρκεια του Α παγκοσμίου πολέμου.
Η προτομή του Ταγματάρχη Παπαγιάννη συνεχίζει να «κοσμεί» βανδαλισμένη εδώ και χρόνια το πάρκο του Αγίου Ευδοκίμου στην Επάνω Σκάλα.
Ενώ κανένας φορέας του νησιού, της επίσημης πολιτείας, της αυτοδιοίκησης όλων των βαθμών, του Στρατού, κανένας από τους ποικιλώνυμους συλλόγους αποστράτων και εφέδρων και εθνοφύλακες και λοιπούς που ανεβοκατεβάζουν ολημερίς σημαίες και παίζουν τους πατριώτες και τους πολεμιστές δεν θυμήθηκαν το ποτάμι αίματος που χύθηκε από τα παιδιά της Λέσβου πριν 100 χρόνια στο Σκρά. Ούτε ένα τυπικό θρησκευτικό μνημόσυνο, ούτε μια από εκείνες τις καταθέσεις στεφάνων. Τίποτα. Απολύτως τίποτα. Ανερυθρίαστα από όλους τους.
Κι όμως κάποτε υπήρχε και φιλότιμο…
Υ.Γ Για την ιστορία και επειδή κάποια δημόσια «μπράβο» πρέπει να λέγονται. Στο Σκρά την περασμένη Κυριακή στις εκδηλώσεις παρόντος του Προέδρου της Δημοκρατίας βρέθηκαν ο Δήμαρχος Λήμνου Δημήτρης Μαρινάκης και ο Έπαρχος Λήμνο Βαγγέλης Γιαρμαδούρος. Λέσβιοι (πλην της ευάριθμης αντιπροσωπίας της Παλλεσβιακής Ένωσης Θεσσαλονίκης) αν και σχετικά ειδοποιήθηκαν μαθαίνουμε, απουσίασαν.
ΙΙ
Απίστευτο κι όμως αληθινό
Ο Χο Τσι Μιν με τους Μυτιληνιούς στη Μάχη του Σκρά
Από τις άγνωστες στιγμές της μάχης του Σκρά είναι αυτή της συμμετοχής στη 16η Γαλλική Αποικιακή Μεραρχία που υποστήριξε την επίθεση των στρατιωτών της Λέσβου μιας πραγματικά εμβληματικής φυσιογνωμίας. Πρόκειται για τον 28ετή τότε Χο Τσι Μιν στρατιώτη που στάλθηκε στη Μακεδονία από τις Γαλλικές κτήσεις της Ινδοκίνας.
Μετά το τέλος του Β παγκοσμίου πολέμου ο Χο Τσι Μιν (1890-1969) αναδέχθηκε σε ηγέτη του αντιαποικιακού αγώνα. Διετέλεσε πρόεδρος και γενικός γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος των Εργατών του Βιετνάμ, ηγετικό στέλεχος των κινημάτων Việt Minh και Viet Cong, ενώ διαδραμάτισε εξέχοντα ρόλο στη δημιουργία της Δημοκρατίας του Βιετνάμ το 1945, της οποίας υπήρξε πρωθυπουργός (1945-1955) και πρόεδρος (1945-1969).
Για την παρουσία του στο Μακεδονικό Μέτωπο του Α παγκοσμίου πολέμου εκτός της συμμετοχής του στη 16η Γαλλική Αποικιακή Μεραρχία δεν υπάρχουν, δυστυχώς, διαθέσιμα στοιχεία.
* Ο Στρατής Μπαλάσκας, στο χρονικό διάστημα 1984 – 1985 υπηρέτησε το μεγαλύτερο μέρος της στρατιωτικής του θητείας σαν γραφέας στο 3ο Επιτελικό Γραφείο του 22ου Συντάγματος στη Μόρια(στις σημερινές εγκαταστάσεις του Κέντρου Υποδοχής και Ταυτοποίησης προσφύγων και μεταναστών). Μη έχοντας και πολλά πράγματα να κάνει σε ένα γραφείο έψαξε και έγραψε μεγάλο μέρος της ιστορίας του 22ου Συντάγματος, διαδόχου στρατιωτικού σχηματισμού της Μεραρχίας Αρχιπελάγους. Το σημερινό κείμενο βασίζεται σε μεγάλο μέρος σε εκείνη τη προ 33ετίας εργασία.
Από τη στήλη «Επί τον τύπον των ήλων…» στη σημερινή (Τρίτη 1.1.2018) έκδοση της εφημερίδας «τα Νέα της Λέσβου»
-----
φωτο:
Σχεδιάγραμμα των επιχειρήσεων της Μάχης του Σκρά
και Εικόνες από τις φονικές μάχες στο Μακεδονικό μέτωπο του Α παγκοσμίου πολέμου
