Γιορτή Κάστανου στην Αγιάσο – Παρελθόν, παρόν και μέλλον

Με την ευκαιρία της διοργάνωσης της φετινής 20^ης Γιορτής Κάστανου στην Αγιάσο την Κυριακή, 10 Νοεμβρίου 2024, είναι σκόπιμο να γίνει μια μικρή σύνοψη των όσων οραματιστήκαμε, όσων πετύχαμε, αλλά και όσων αποδείχτηκαν ευσεβείς πόθοι…

Η 1^η Γιορτή του Κάστανου διοργανώθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2004 από τον τότε Δήμο Αγιάσου. Ήταν μια ιδέα του εκλεκτού φυσιοδίφη και λάτρη της Αγιάσου Μάκη Αξιώτη, που πήρε σάρκα και οστά χάρη στην υιοθέτησή της από τον τότε δήμαρχο Αγιάσου Χρύσανθο Χατζηπαναγιώτη και τους συνεργάτες του και την υποστήριξη της από το Δίκτυο των «Εμψυχωτών» Επιχειρηματικότητας της ΤΕΔΚ Λέσβου, μιας ομάδας νέων επιστημόνων που εργάζονταν τότε στο πρόγραμμα EQUAL με συντονιστή εταίρο την Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης Λέσβου (ΕΤΑΛ).

Ο σχεδιασμός και η οργάνωση της Γιορτής έγινε στο πρότυπο παρόμοιων γιορτών αγροτικής παραγωγής που ήδη οργανώνονταν σε άλλα μέρη της Ελλάδας και του εξωτερικού. Πυρηνική ιδέα αυτού του σχεδιασμού ήταν η ανάδειξη της «συμβολικής» και της «παραγωγικής» υπαίθρου, δηλαδή τόσο της αγροτικής κουλτούρας, των ανθρώπινων δημιουργημάτων, των παραδόσεων, και της εν γένει άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, όσο και των τοπικών προϊόντων του καστανιώνα, των μεθόδων παραγωγής, των αγροτικών εργαλείων, κλπ, ενώ έγινε και προσπάθεια δημιουργίας προϋποθέσεων ανάπτυξης εναλλακτικών πηγών εισοδήματος.

Παρά τη χρονική καθυστέρηση διοργάνωσης της 1^ης Γιορτής Κάστανου (12/12/2004) και την οργανωτική μας απειρία, ήδη από τον πρώτο χρόνο ο κόσμος αγκάλιασε το νέο θεσμό και το «πείραμα» στέφθηκε με ανέλπιστη επιτυχία. Τα επόμενα χρόνια αυξήθηκαν οι φορείς που συμμετείχαν στη διοργάνωση, οι χορηγοί, οι εκδηλώσεις, και πάλω απ’ όλα οι χιλιάδες κόσμου που ανηφόριζε μαζικά στο γραφικό ορεινό κεφαλοχώρι, όχι μόνο από τη Λέσβο και άλλα μέρη της Ελλάδας, μα και από τη γείτονα Τουρκία! Την περίοδο 2006-2007 ενταχθήκαμε στο κοινοτικό πρόγραμμα Leader+ 2000-20006 εξασφαλίζοντας χρηματοδότηση ύψους 39.800€ (εκ των οποίων 9.950€ από ίδιους πόρους του Δήμου και 29.850€ από το πρόγραμμα) με την οποία φτιάξαμε φουφούδες, καζάνια, περίπτερο και πάγκους εκθέσεως αγροτικών προϊόντων, παραδοσιακές φορεσιές, μεγεθύνσεις φωτογραφιών και λοιπό εκθεσιακό υλικό, επενδύσαμε στη διαφημιστική προβολή του νεοσύστατου θεσμού κλπ. Δημιουργήσαμε έτσι μια βασική υποδομή που θα την χρησιμοποιούσαμε τα επόμενα χρόνια. Τις πρώτες χρονιές οργανώναμε κεντρική εκδήλωση στο τέλος της μέρας στο θέατρο του Αναγνωστηρίου με ενδιαφέρουσες ομιλίες ειδικών επιστημόνων, καθώς και σατιρικό θεατρικό σκετς που γνώριζε μεγάλη επιτυχία.

Το σημαντικότερο όμως επίτευγμα μας ήταν η υλοποίηση του προγράμματος βιολογικής καταπολέμησης του έλκους της καστανιάς. Η παρασκευή και προμήθεια μυκητικών εμβολίων έγινε από το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης (με την πρωτοβουλία του Δρ. Στέφανου Διαμαντή, Δασολόγου-Φυτοπαθολόγου, διατελέσαντος Τακτικού Ερευνητή ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ (πρώην ΕΘΙΑΓΕ)) και η τοποθέτησή τους από τη Διεύθυνση  Δασών Λέσβου, μετά τη διενέργεια πρόχειρου μειοδοτικού διαγωνισμού. Ύστερα από πενταετή εμβολιασμό ανακόπηκε η καταστροφική επέλαση της ασθένειας και σώθηκε ο καστανιώνας από μεγαλύτερη ζημιά (Ο παρασιτικός μύκητας cryphonectria parasitica εμβολιάστηκε με έναν ιό, που τον κατέστησε υποπαθογόνο, δηλαδή τον έκανε στείρο και δεν του επέτρεπε να συνεχίσει να αναπαράγεται. Έτσι σταμάτησε η καταστροφική δράση του. Το μειονέκτημα της μεθόδου ήταν ότι δεν αποκαταστάθηκε η ζημιά που είχε ήδη προκληθεί μέχρι την ώρα του εμβολιασμού).

Πριν πέντε χρόνια διαπιστώσαμε ότι η Γιορτή Κάστανου είχε μεν καταξιωθεί ως θεσμός στη συνείδηση του κοινού, αλλά ταυτόχρονα βρισκόταν σε οριακό σημείο, γιατί είχε κορεστεί ως διοργάνωση, εγκλωβισμένη συνέχεια στις ίδιες τετριμμένες οργανωτικές συνταγές. Το πρώτο που έπρεπε να γίνει ήταν η αποσυμφόρηση του ιστορικού-εμπορικού κέντρου του οικισμού, που δεχόταν χιλιάδες κόσμου ο οποίος ήταν αδύνατο να εξυπηρετηθεί. Έτσι, το 2019 απλώσαμε τη Γιορτή σ’ όλο το χωριό, αλλά και έξω απ’ αυτό (στον καστανιώνα) με πολλές και ποικίλες εκδηλώσεις και δώσαμε αρκετές διεξόδους και εναλλακτικές επιλογές διασκέδασης στους πολυπληθείς επισκέπτες μας. Ακολούθησαν τα χρόνια της πανδημίας, η Γιορτή ματαιώθηκε δυο χρονιές και επανήλθε το 2022, αλλά με φτωχότερα προγράμματα. Το πρόγραμμα της 16^ης Γιορτής Κάστανου (2019) παραμένει ο καλύτερος μπούσουλας για τις επόμενες διοργανώσεις (επισυνάπτεται το πρόγραμμα και ο σχετικός χάρτης). Επίσης, και πάντα με γνώμονα την αποσυμφόρηση του χωριού και την καλύτερη εξυπηρέτηση του κόσμου, η Γιορτή πρέπει να διαρκεί περισσότερες μέρες. Η 4^η (2007), η 9^η (2012) και η 10^η (2013) Γιορτή ήταν διήμερες (έγιναν σαββατοκύριακο) και είχαν επιτυχία.

Εξαρχής βασικοί μακροπρόθεσμοι στόχοι της Γιορτής ήταν η ολοκληρωμένη διαχείριση του καστανιώνα με βάση ειδικές μελέτες, η καλύτερη αξιοποίηση των προϊόντων του, η πιστοποίηση του καστανιώνα ως βιολογικού, η προώθηση των προϊόντων του κάστανου σε μεγάλες αγορές, η δημιουργία καταστημάτων πώλησης επώνυμων προϊόντων βιολογικού κάστανου, η δημιουργία βιοτεχνιών μεταποίησης του κάστανου, η δημιουργία συνεταιρισμού καστανοπαραγωγών… Στους χαλεπούς καιρούς που διανύσαμε και διανύουμε (αγροτικές πολιτικές που αφανίζουν τη μικρομεσαία αγροτιά και οδηγούν στην εγκατάλειψη της υπαίθρου, παρατεταμένη οικονομική κρίση, πανδημία, ασθένειες του καστανιώνα, κλιματική αλλαγή, που υποβαθμίζουν ποιοτικά και ποσοτικά την παραγωγή) οι παραπάνω στόχοι δεν βρήκαν γόνιμο έδαφος για να υλοποιηθούν. Σε στενό επιχειρηματικό επίπεδο κρατάμε τη δημιουργία των εξαιρετικών λικέρ Kastanelli και Kalesma των ποτοποιιών Γιαννατσή και Σαμαρά, αντίστοιχα, που αντλούν τις πρώτες ύλες τους από το φυσικό μας περιβάλλον (κάστανο, μέλι καστανιώνα και αποσταγμένο ούζο Πλωμαρίου, τα συστατικά του πρώτου, κεράσι ή βύσσινο το βασικό συστατικό του δεύτερου), των οποίων οι δημιουργοί αξιοποίησαν τις δυνατότητες που προσέφεραν οι Γιορτές Κάστανου και Κερασιού, αντίστοιχα.

Υπάρχουν όμως και προτάσεις που μπορούν να βρουν πεδίο εφαρμογής στο παρόν και στο μέλλον, όπως η δημιουργία ποιοτικών υποδομών διαμονής (ξενώνων, ενοικιαζόμενων δωματίων), η οργάνωση και προώθηση φθινοπωρινών πακέτων διακοπών από τα τουριστικά γραφεία (π.χ. 3ήμερο στην φθινοπωρινή Αγιάσο), η ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού (λ.χ. φυσιολατρικού) με την επέκταση του δικτύου περιπατητικών διαδρομών και τη δημιουργία ορεινών καταφυγίων (αρμοδιότητα του Δήμου), η οργάνωση καλλιτεχνικών, αθλητικών, αγροτικών και άλλων εκδηλώσεων, εκθέσεων, ημερίδων, συνεδρίων, η προώθηση του - φθινοπωρινού και εαρινού - μαθητικού τουρισμού (μια προσπάθεια που ξεκίνησε τα τελευταία χρόνια με την υποστήριξη της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου και έδωσε τη δυνατότητα να γνωρίσουν τη Λέσβο σχολεία όλης της χώρας), η ανάληψη δράσεων προστασίας των δασών μας, η παραπέρα ανάδειξη του σπάνιου φυσικού περιβάλλοντος του ορεινού όγκου Ολύμπου (ενταγμένου στο Δίκτυο Natura 2000 και στον επίσημο κατάλογο βιοτόπων του CORINE - Land Cover, χαρακτηρισμένου ως «Σημαντική Περιοχή για τα πουλιά» (Important Birds Area - IBA), περιοχής σπάνιων ορχεοειδών, προστατευόμενων από τη Συνθήκη CITES, αλλά και άλλων σπάνιων ειδών χλωρίδας και πανίδας προστατευόμενων από το Π.Δ. 67/1981), η σταδιακή ανανέωση του καστανιώνα με εμβολιασμό των άγριων καστανιών για να γίνουν ήμερες ή με φύτεμα νέων ανθεκτικών ποικιλιών.

Παράλληλα ο αγροτικός κόσμος του χωριού και όχι μόνο θα πρέπει να οργανωθεί και να διεκδικήσει μέσα από τους αγροτοσυνεταιριστικούς φορείς του τόπου λύσεις στα οξυμμένα προβλήματα που τον οδηγούν στην απόγνωση. Η ερήμωση της υπαίθρου και η υποβάθμιση της αγροτικής παραγωγής, η εντεινόμενη τάση αστικοποίησης σε συνδυασμό με το οξύτατο δημογραφικό πρόβλημα, η πτώση του βιοτικού επιπέδου κυρίως των φτωχότερων λαϊκών στρωμάτων εξαιτίας της εκρηκτικής αύξησης του κόστους ζωής, η υποβάθμιση των δημόσιων παροχών σε υγεία και παιδεία και η εντεινόμενη εμπορευματοποίησή τους, περιορίζουν συνεχώς την παραμονή των ακριτών και ιδιαίτερα της νέας γενιάς στη γενέθλια γη τους και υπονομεύουν τις υπάρχουσες αναπτυξιακές δυνατότητες. Αναγκαστικά λοιπόν η επιβίωση ενός πάλαι ποτέ κραταιού χωριού, όπως ήταν η Αγιάσος των 7000 (και νυν κάτω των 2000) κατοίκων με την εξέχουσα αγροτική παραγωγή που ολοένα συρρικνώνεται, περνά από το δρόμο αξιοποίησης του φυσικού και πολιτιστικού μας πλούτου. Αν και οι σημερινές συνθήκες διέπονται από πολλές αντιξοότητες, πολλά από τα προτεινόμενα μπορούν να γίνουν πράξη με δυο όμως απαραίτητες προϋποθέσεις: Αφενός την αυτόβουλη, εθελοντική ενεργοποίηση του τοπικού πληθυσμού και των μαζικών φορέων του και ιδιαίτερα των αγροτών, και αφετέρου την αφειδώλευτη στήριξη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α΄ και Β΄ Βαθμού και της Πολιτείας γενικότερα.

Με την ευκαιρία αυτού του σημειώματος αναρτούμε τις αφίσες όλων των Γιορτών Κάστανου (το 2020 και το 2021 η Γιορτή ματαιώθηκε λόγω της πανδημίας του κορονοϊού,  το 2021 όμως μοιράστηκαν κάστανα στα χωριά) και των έντυπων προγραμμάτων που εκδόθηκαν ως τώρα.

Βοηθούντος και του καλού καιρού, σας περιμένουμε αύριο στην 20ή Γιορτή Κάστανου και σας ευχόμαστε να περάσετε μια όμορφη Κυριακή. 

Ακολουθούν στα επισυναπτόμενα αρχεία τα προγράμματα των εορτών που έχουν εκδοθεί  έως σήμερα :

(Όλο το υλικό με τις αφίσες και τα προγράμματα είναι από το αρχείο του Παναγιώτη Κουτσκουδή και παραχωρήθηκε στο Lesvosnews.net για τις ανάγκες του άρθρου)