Η ιστορία του καπνού στη Λέσβο
Από τη στήλη του Lesvosnews.net με τίτλο "Ταξίδι στο Χθες". Ευχαριστούμε θερμά το κ. Μάκη Μπεκιάρη (Lesvosoldies.gr) που μέσα από αυτή τη στήλη θα μοιραστεί μαζί μας σπάνιο υλικό και ιστορίες από το παρελθόν της Λέσβου.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ
Δεν υπάρχουν βιβλιογραφικές καταγραφές αλλά ούτε και πολλές μαρτυρίες για την ιστορία του καπνού στην Λέσβο. Φαίνεται να προκύπτει εμπορική δραστηριότητα καπνού γύρω στο 1910.
Στη διάρκεια του 19ου αιώνα δεν υπήρχε παραγωγή καπνού στα απέναντι μικρασιατικά παράλια και ιδιαίτερα στο Αϊβαλί (Κυδωνίες).
Τα καπνά που κάλυπταν τις καταναλωτικές ανάγκες της πόλης, αλλά και της ευρύτερης περιοχής της δυτικής Μικράς Ασίας, παράγονταν στις δυτικές περιφέρειες (συμπεριλαμβανομένης και της Λέσβου) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ειδικότερα, προς τα τέλη του 19ου αιώνα και αργότερα , τα καπνά της αυτοκρατορίας υπάγονταν στο μονοπώλιο της γαλλικής εταιρείας Régie des tabacs.
Τα ίδια πάνω –κάτω χρόνια ανθούσε και το λαθρεμπόριο καπνού, το «κοντραμπάντο», όπως ονομαζόταν, ιδιαίτερα στην περιοχή των Κυδωνιών. Οι λαθρέμποροι, οι «κοντραμπατζήδες», όπως ήταν πιο γνωστοί, είχαν σαν κύρια δραστηριότητά τους την παράνομη διακίνηση και φτηνή πώληση του καπνού.
Η γαλλική εταιρεία, προκειμένου να αναχαιτίσει τη δράση τους και να περιορίσει τα διαφυγόντα κέρδη της, συγκρότησε ένα ένοπλο σώμα φυλάκων, τους «κουλτζήδες». Περιγράφονται δε πολλές ιστορίες σύρραξης των δύο ομάδων.
Η καλλιέργεια του καπνού δεν ήταν ελεύθερη. Κάθε χρόνο ο καπνοκαλλιεργητής έπρεπε να πάρει άδεια για καλλιέργεια καπνού για τον επόμενο χρόνο. Το προϊόν από την καλλιέργεια το πήγαιναν στις αποθήκες του Μονοπωλίου.
Τα κτήματα στα οποία καλλιεργoύνταν ο καπνός ονομάζονταν και «κουρουλαμάδες» και πολλά χωράφια και μέσα στην Μυτιλήνη αλλά και στην Καλλονή κ.ά, δίνονταν προς ενοικίαση για καπνοκαλλιέργειες(βάσει στοιχείων του 1918 υπήρχαν 847 καλλιεργητές στους οποίους είχε δοθεί κανονική άδεια καπνοκαλλιέργειας).
Η καλλιέργεια του καπνού εκτεινόταν στις περιοχές ,Μυτιλήνης, Γέρας, Αγιάσου, Μανδαμάδου, Καλλονής, Αγ.Παρασκευής, Ερεσσού, Ιππειου, Καλλονής, Πολιχνίτου, Τελωνίων, Πλωμαρίου και Μολύβου.
Οι ποικιλίες που καλλιεργούνται ήταν τα μυρωδάτα Ανατολής, αλλά και εκείνα της Ξάνθης, της Καβάλας αλλά και του Αγρινίου.
Τα καπνά της Λέσβου ποιοτικά κατείχαν αρίστη θέση μεταξύ των καπνών της Ανατολής, εντούτοις ήταν κατώτερα των καπνών Θράκης, Μακεδονίας , Θεσσαλονίκης και Σάμου. Όμως τα καπνά της περιφέρειας Πολυχνίτου, ήταν ισάξια με εκείνα του Αγρινίου.
Το 1913 η παραγωγή καπνού στη Μυτιλήνη ανερχόταν σε 180.000 οκάδες . Με την άφιξη του πρώτου κύματος προσφύγων το 1914 διαδίδεται ακόμα περισσότερο η καπνοκαλλιέργεια στο νησί και παράλληλα με την ανάπτυξη της καλλιέργειας αρχίζουν να δραστηριοποιούνται και οι πρώτες εμποροβιομηχανικές εταιρείες στο νησί. Η ανοδική πορεία της παραγωγής συνεχίζεται διαρκώς αυξανόμενη μιάς και περισσότεροι καλλιεργητές καπνού προέκυπταν. Ετσι το 1918 οι κατά τόπους αρχές επισημαίνουν τον κίνδυνο εγκατάλειψης των λαχανόκηπων και την αντικατάσταση της καλλιέργειας τους με καπνό.
Για τα επόμενα χρόνια και μέχρι την Μικρασιατική καταστροφή(1922) , η καπνοκαλλιέργεια φαίνεται να φθίνει.
Με την άφιξη του δεύτερου κύματος των προσφύγων(φθηνό και εξειδικευμένο προσωπικό) από τα γειτονικά παράλια της Μικράς Ασίας, όμως όχι μόνο δίνεται μεγάλη ώθηση στην καλλιέργεια καπνού αλλά βελτιώνεται και η ποιότητα των ποικιλιών οι οποίες ταξινομούνται.
Μεγιστοποιούνται οι εξαγωγές, ενώ συντονίζονται οι διαδικασίες της συγκομιδής και της συσκευασίας, και γεωπόνοι παρέχουν τις συμβουλές τους για πρώτη φορά .
Εντωμεταξύ, οι καπνοπαραγωγοί ,συστήνουν Παλλεσβιακό Σωματείο το οποίο μεταξύ των άλλων παρακολουθούσε τις αγορές του καπνού, την παραγωγή στις άλλες περιοχές, ενημέρωνε τους καπνοκαλλιεργητές για τις παρακαταθήκες παλαιών εσοδειών καπνού, για τις τιμές, την ποιότητα και τις ποικιλίες .
Αξίζει να σημειωθεί ότι η παραγωγή καπνόφυλλων το 1922 ήταν γύρω στις 300.000 οκάδες ενώ ένα μόλις χρόνο μετά το 1923 αγγίζει το 1.000.000 οκάδες!Η μέγιστη παραγωγή φαίνεται πως ήταν εκείνη του 1925 και οι μέγιστες εξαγωγές πραγματοποιήθηκαν το 1926.
Εξαγωγές γίνονταν κυρίως στην Αμερική (American Tobacco, Myers Reynolds) ,στην Γερμανία , στην Ολλανδία , στην Γαλλία, στην Ιταλία και στην Αφρική(μετά το 1930). Ξένες καπνοβιομηχανίες στην Λέσβο ήταν η Ανώνυμος Ολλανδική Εταιρεία Καπνών εις φύλλα Ανατολής 'ΑΚΑ" , και η Αμερικάνικη Εταιρεία Καπνών Ανατολής.
Τον Φεβρουάριο του 1927 ,η Παλλεσβιακή Καπνεργατική Ένωση σε έκτακτη Γενική Συνέλευση, σε ψήφισμά της προς το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας ζήτησε τα εξής:
Την κατάργηση του καπνικού νόμου, την απαγόρευση της εξαγωγής των ανεπεξέργαστων καπνών, την αποστολή από το Ταμείο των 60 ημερομισθίων, την απαγόρευση της επεξεργασίας καπνού από εργάτες χωρίς να είναι εφοδιασμένοι με βιβλιάριο, καθώς και τον περιορισμό του αριθμού των καπνεργατών σύμφωνα με τις ανάγκες του τόπου.
Το 1928 ο Γεωργικός Συνεταιρισμός Ερεσού πήρε μέρος στην 3η Διεθνή Έκθεση της Θεσσαλονίκης με καπνά, και κατόρθωσε να πάρει χρυσό μετάλλιο και δίπλωμα τιμής για την ποιότητά τους.
Το 1928 καθώς και το 1929 ήταν δυό χρονιές έντονης ανομβρίας , το οποίο είχε σαν αποτέλεσμα να μειώνεται δραματικά ,η παραγωγή και οι εξαγωγές.
Παράλληλα υπήρχε και μια γενικότερη στροφή σε άλλες καπνοπαραγωγικές περιοχές , συνεπεία αυτών, από την επόμενη χρονιά του 1930 αρχίζει να μειώνεται μέχρι εξαλείψεως η παραγωγή καπνού στην Μυτιλήνη
Το υπουργείο Γεωργίας το 1934 , στην προσπάθεια συγκράτησης της ολοένα μειούμενης παραγωγής, κατήρτισε νομοσχέδιο, με το οποίο παρέτεινε για ένα ακόμη έτος την ισχύ του νόμου περί περιορισμού της καλλιέργειας καπνών.
Το 1936 αποφασίσθηκε η Αγροτική Τράπεζα να είναι εκείνη που θα συγκεντρώνει τον καπνόσπορο για να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή σπορέλαιου.
Οι καπνεργάτες ήταν ένας από τους κλάδους εκείνους ,κατά την διάρκεια του πολέμου, αλλά κυρίως μεταπολεμικά, που πλήγηκε περισσότερο από την ανεργία, έχοντας σαν αποτέλεσμα την απόγνωσή των εργατών.
Το 1947 πληροφορούμαστε, ότι οι καπνέμποροι Χιωτέλλης, Πετρόπουλος και Βάγιας εξήγαγαν μόνον 120 τόνους καπνά με τελικό προορισμό την Αγγλία, ενώ το 1950 χορηγήθηκε από την Αγροτική Τράπεζα πριμ στους καπνοπαραγωγούς, μιάς και παρέμεναν αδιάθετοι τόνοι καπνών στις αποθήκες.
Το αποτέλεσμα ήταν να δοθεί μια σημαντική ανάσα στους καπνοπαραγωγούς και ι να μείνει αδιάθετο στις αποθήκες καπνού ένα πολύ μικρό υπόλοιπο.
Είναι η εποχή που η Τουρκία κατόρθωσε να εξάγει σχεδόν ολόκληρη την παραγωγή των καπνών της τροφοδοτώντας αγορές που μέχρι τότε επέλεγαν ανήκαν στην Ελλάδα.
Την άνοιξη του 1955 σαν μοναδική σιγαρετοβιομηχανία της Μυτιλήνης αναφέρεται εκείνη των Χιωτέλλη Α & Υιών( η οποία λειτουργούσε και σαν καπνεμπορική επιχείρηση) ενώ οι υπόλοιπες λειτουργούσες καπνεμπορικές επιχειρήσεις ήταν οι εξής : Φρυδάκης Ευαγ. & Υιος-Καρδάτος Χ Δημήτριος-Οικονομίδης Ι & ΣΙα-Πετρέλλης Γεώργιος-Γρηγοριάδης Γρηγόρης-Βάγιας Γ & Σια- Σοφιανίδης Δημήτριος)
ΚΑΠΝΕΜΠΟΡΟΙ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ
ΧΙΩΤΕΛΛΗ Α. & ΥΙΟΙ (1914-1960)
Πρόκειται για το μακροβιότερο καπνεμπορικό οίκο της Μυτιλήνης. Ιδρύθηκε το 1914,και συνεχίσε τις δραστηριότητες του ως την δεκαετία του 60.Εδρευε, στην Θέση Μπας - φανάρι στο κέντρο της πόλης της Μυτιλήνης ενώ είχε υποκαταστήματα, στην Θεσσαλονίκη ,στον Πειραιά, στην Σμύρνη,στην Κων/λη,την Χίο και την Λήμνο. Εκανε εξαγωγές φύλλων καπνού στην Ευρώπη και στην Αμερική. Τα σήματα που παρήγαγε είναι «ΣΚΡΑ» (Αριστοκρατικά, Απλά) , LUX SUPERRIOR ΑΡΙΣΤΟΝ ,ΦΛΟΓΑ .
ΙΩΑΝΝΗΣ Π. ΒΑΡΒΑΓΙΑΝΝΗΣ(1913-1932)
Χρησιμοποιούσε για την παραγωγή σιγαρέττων καπνά αποκλειστικά μόνον Μακεδονίας και Παλαιάς Ελλάδας, ενώ η επιχείρηση έκανε ιδία εξαγωγή καπνοφύλλων και παράλληλα αναλάμβανε την προμήθεια καπνού σε φύλλα για λογαριασμό τρίτων. Εδρα της επιχείρησης ηταν η Μυτιλήνη με υποκατάστημα στο Πλωμάρι. Τα σήματα που παρήγαγε είναι ΡΑΔΙΟΝ, ΣΕΛΑΜ, ΗΒΗ.
Μ.ΚΑΡΔΑΣΣΟΣ & ΣΙΑ (1921-1925)
Η εταιρία ιδρύθηκε από τον Μενέλαο Καρδασσό , τον Ν. Πετρόπουλο και τον Γ. Πετρέλλη. Χρησιμοποιούσε για την παραγωγή σιγαρέτων καπνά Αγρινίου και Μακεδονίας. Εκανε εξαγωγές στην Γερμανία και είχε υποκατάστημα στην Σμύρνη. Σήματα που παρήγαγε ήταν LUX, FAMA, ASTRON
ΑΘ.Δ. ΚΑΨΙΜΑΛΗ & ΥΙΩΝ (1919-1925)
Διατηρούσε ιδιόκτητες καλλιέργειες καπνού στην Θράκη, ενώ στο ιδιόκτητό της κυτιοποιείον παρασκεύαζε τα πακέτα τσιγάρων της . Εδρα είχε την Μυτιλήνη, με υποκαταστήματα στην Θεσσαλονίκη , την Καβάλα, την Σμύρνη , την Ελλάδα, την Αλεξάνδρεια και την Δρέσδη, ενώ έκανε εξαγωγές στην Γαλλία και στην Αβυσσηνία. Σήματα που παρήγαγε ήταν τα ΕΚΛΕΚΤΟΝ, ΜΠΑΦΡΑ,ΑΓΡΙΝΙΟ, ΓΕΝΙΤΖΕ, ΣΑΜΨΟΥΝ, ΛΕΣΒΟΣ
ΙΩΑΝ.ΒΕΡΒΕΡΗ
Λίγα στοιχεία υπάρχουν για τον συγκεκριμένο καπνεμπορικό οίκο. Φαίνεται να δραστηριοποιείται το 1920-1921, ενώ στις καταγεγραμμένες ενεργές καπνοβιομηχανίες του έτους 1924 δεν συμπεριλαμβάνεται. Είχε έδρα την Μυτιλήνη, έναντι της αποβάθρας όπως χαρακτηριστικά έγραφε στο πακέτο του , με υποκαταστήματα στο Βόλο , την Σμύρνη και τα νησιά του Αιγαίου. Χρησιμοποιούσε καπνά Μακεδονίας Θεσσαλίας και Αγρινίου, και παρασκεύαζε χειροποίητα τσιγάρα. Διακριτικό της σήμα το ΛΕΣΒΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΑ.
ΔΙΑΦΟΡΟΙ ΑΛΛΟΙ ΕΜΠΟΡΙΚΟΙ ΟΙΚΟΙ ΠΟΥ ΑΣΧΟΛΟΥΝΤΑΝ ΚΑΙ ΜΕ ΚΑΠΝΑ
ΟΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛ.ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ
Ιδρύθηκε στην Μυτιλήνη το 1895 και το εργοστάσιο του οίκου ήταν στην θέση του σημερινού κινηματογράφου Αρίωνα. Εμπορευόταν κύρια ξυλεία αλλά είχε και αντιπροσωπείες καπνών σε φύλλα ενώ αναλάμβανε και την προμήθεια καπνών σε φύλλα για λογαριασμό τρίτων .
ΟΙΚΟΣ ΚΩΝ. Σ. ΡΑΛΛΗ
Η πρώτη έδρα του οίκου ήταν στην Καλλονή το 1904, και αργότερα στην Μυτιλήνη (1922). Σαν βιομηχανία διέθετε ατμοκίνητα ελαιοτριβεία και στην Καλλονή και στην Αγ.Παρασκευή, ενώ εμπορευόταν εκτός από έλαια και σάπωνες και καπνά
ΧΟΝΔΡΕΜΠΟΡΙΟ ΑΦΩΝ ΛΟΥΚΙΔΕΛΛΗ &Α.ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ
Ιδρύθηκε το 1918 στην κεντρική διασταύρωση Μητροπόλεως στην Μυτιλήνη, είχε ιδιαίτερο τμήμα ποτοποιίας, εμπορευόταν κυρίως αποικιακά, δημητριακά, μπαχαρικά αλλά και καπνά και σιγαρέττα.
Μάκης Μπεκιάρης/ Lesvosoldies.gr
