Σχολικός εκφοβισμός (bullying) - Γράφει η Μαρία Βερβέρη

Γράφει η Μαρία Βερβέρη*

Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού ή bullying, όπως είναι γνωστός ο όρος στη διεθνή βιβλιογραφία, έχει αρχίσει να παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις στη σχολική κοινότητα και να τρομάζει τους γονείς. Συνεχώς αυξάνει ο αριθμός των παιδιών που παραπονιούνται ότι έχουν πέσει θύματα κοροϊδίας άλλων παιδιών και εκφράζουν την απόγνωση τους και τις δικές τους εμπειρίες ως θύματα εκφοβισμού από συμμαθητές, συνομηλίκους τους ή παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας. Προσοχή, βία δεν είναι μόνο το «ξύλο». Η βία μπορεί να πάρει διάφορες μορφές: λεκτική, σωματική συναισθηματική, διαδικτυακή, σεξουαλική. Στις 6 Μαρτίου είναι η παγκόσμια ημέρα κατά του σχολικού εκφοβισμού. Ας ενημερωθούμε λοιπόν, ακόμη περισσότερο γι αυτό το φαινόμενο που εξαπλώνεται ραγδαία τα τελευταία χρόνια!

Το ψυχολογικό προφίλ του παιδιού δράστη του εκφοβισμού

• Έχει καλή σωματική διάπλαση ή ακόμη είναι σωματώδες- γεροδεμένο.
• Προέρχεται από μια οικογένεια που αντιμετωπίζει πολλαπλές δυσκολίες και ψυχοκοινωνικά προβλήματα.
• Δεν έχει επαρκή επίβλεψη για τις δραστηριότητες του σε καθημερινή βάση

• Συνήθως πρόκειται για παιδιά που δεν είχαν ποτέ όρια στη συμπεριφορά τους και δεν έχουν διδαχθεί το σωστό και το λάθος.
• Μπορεί να είναι παιδιά που αισθάνονται θυμωμένα, παραμελημένα, αναστατωμένα ή άβολα (‘έξω απ’ τα νερά τους’) και δεν μπορούν να εκφράσουν με λόγια αυτά τα συναισθήματα τους.
• Άλλοτε πάλι είναι  παιδιά που δεν έχουν μάθει πιο σωστούς και κατάλληλους- κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους συναλλαγής και επικοινωνίας με άλλα παιδιά, ώστε να κάνουν φίλους και να νιώθουν αγαπητά και αποδεκτά από την παρέα τους
• Συχνά η εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους δεν είναι καθόλου καλή. Καθώς λοιπόν δεν την αποδέχονται, με ένα ασυνείδητο τρόπο, αυτό το προβάλλουν σε κάποιον άλλον, έξω από αυτά τα ίδια.

Το ψυχολογικό προφίλ των παιδιών που πέφτουν θύματα επιθετικής συμπεριφοράς και εκφοβισμού

• Είναι παιδιά μικρόσωμα και παθητικά.
• Μπορεί να είναι παιδιά χαμηλών τόνων.
• Συνήθως έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση.
• Συχνά δεν είναι σε θέση να προστατεύσουν τον εαυτό τους.
• Δεν τείνουν να ανταποδώσουν το χτύπημα.
• Συνήθως ξεφεύγουν από τις συνηθισμένες κοινωνικές νόρμες και διαφέρουν από το μέσο όρο των συνομήλικων παιδιών.
• Μπορεί να διαφέρουν, διότι τυχαίνει να έχουν ασυνήθιστα ή πιο εκλεπτυσμένα ενδιαφέροντα από τα άλλα συνομήλικα παιδιά.

• Ενδέχεται να εμφανίζουν κάποια μειονεξία ή αναπηρία ή ακόμη και να διαφέρουν κατά κάποιον τρόπο.
• Ίσως ανήκουν σε μειονότητες πχ θρησκευτικές, εθνικές, κοινωνικές, πολιτικές.

Πότε θα πρέπει οι γονείς να αρχίσουν να ανησυχούν

• Όταν το παιδί δεν δείχνει πολύ πρόθυμο να πάει στο σχολείο ή επιστρέφει στο σπίτι φοβισμένο.
• Όταν ζητάει από τους γονείς να το συνοδεύσουν οι ίδιοι στο σχολείο, ενώ μέχρι τότε ήταν ανεξάρτητο.
•  Όταν σταδιακά αρχίζει να αποσύρεται από φίλους και δραστηριότητες.
• Όταν απομονώνεται και έχει σημεία άγχους πχ δυσκολίες με τον ύπνο (εφιάλτες) και το φαγητό.

• Όταν νιώθει άρρωστο τα πρωινά την ώρα που πρέπει να ετοιμαστεί για το σχολείο.
• Όταν πέφτει η σχολική του επίδοση.
• Όταν επιστρέφει και του λείπουν τα πράγματά του ή είναι καταστραμμένα.
• Όταν έχει στο σώμα του σημάδια ανεξήγητα πχ. γρατσουνιές, μελανιές κλπ
• Όταν φοβάται να πει τι ακριβώς του συμβαίνει.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις του εκφοβισμού

• Ο εκφοβισμός μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες, τόσο για τη φυσική –σωματική, όσο την ψυχική- συναισθηματική υγεία των παιδιών.
• Τα παιδιά- θύματα συνήθως καταδικάζουν τον εαυτό τους να ζει και να υποφέρει στη σιωπή.
• Χάνουν την εμπιστοσύνη τους, νιώθουν άσχημα απέναντι στον εαυτό τους, έχουν ελάχιστους φίλους και απομονώνονται στο παιχνίδι.
• Συχνά παραπονούνται για διάφορα σωματικά ενοχλήματα που αποτελούν έκφραση της ανησυχίας και του άγχους για την ψυχική αναστάτωση που βιώνουν.

Τι θα μπορούσαν να κάνουν οι γονείς

• Να έχουν μια ουσιαστική συμμετοχή και να είναι πολύ καλά ενημερωμένοι για το καθημερινό πρόγραμμα δραστηριοτήτων του παιδιού τους.
• Πρέπει να γνωρίζουν καλά ποιοι είναι οι φίλοι τους και τι κάνουν τα παιδιά τους στον ελεύθερό τους χρόνο καθώς επίσης και τι ακριβώς κάνουν στη διαδρομή τους από το σπίτι στο σχολείο και αντίστροφα.
• Να αποδεικνύουν έμπρακτα το ενδιαφέρον τους για όλα αυτά συζητώντας καθημερινά με το παιδί τους και να παραμείνουν σε εγρήγορση.
• Να ενισχύουν και να τονώνουν με κάθε τρόπο την αυτοεκτίμηση του παιδιού τους, αφού στην πράξη διαπιστώνεται ότι πολύ συχνά τα παιδιά –θύματα επιθετικής συμπεριφοράς έχουν αρνητική εικόνα εαυτού και χαμηλή αυτοπεποίθηση.
• Να μειώσουν με κάθε δυνατό τρόπο την κοινωνική απομόνωση, ενθαρρύνοντας την ένταξη του παιδιού σε ομάδες συνομηλίκων, οι οποίες θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως ασπίδα ενάντια στην επιθετικότητα και τον εκφοβισμό.
• Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να είναι οι γονείς πολύ κοντά στα παιδιά τους και να επικοινωνούν μαζί τους, ώστε να είναι πάντοτε ενημερωμένοι για όσα κάνουν, σκέφτονται ή τα απασχολούν.
• Θα πρέπει επίσης να μάθουν στα παιδιά να μη διστάζουν, ούτε να  ντρέπονται να ζητήσουν βοήθεια από ενήλικες, εάν κάποιος τα ενοχλήσει ή τους συμπεριφερθεί με βίαιο και επιθετικό τρόπο.
• Άλλωστε, η απόκρυψη ποτέ δεν είναι η λύση στο πρόβλημα.

Κλείνοντας, να τονιστεί ότι είναι σημαντικό να «σκύψουμε» πάνω από το συγκεκριμένο θέμα και να το αντιμετωπίσουμε όλοι (γονείς, ειδικοί, εκπαιδευτικοί) με την προσοχή που του αρμόζει. Οι επιπτώσεις της μη αντιμετώπισης είναι ποικίλες, σοβαρές και μπορεί να ακολουθούν το άτομο σε όλη την υπόλοιπη ζωή του!

* Η Μαρία Βερβέρη είναι Ψυχολόγος – Παιδοψυχολόγος (MSc Ψυχολογία Παιδιών και Εφήβων, University of Leiden, Ολλανδία) και εργάζεται στο ιδιωτικό της γραφείο, Καβέτσου 17, Μυτιλήνη (τηλ. 2251048933, 6945447016). Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφτείτε το http://mariaververi.blogspot.gr/

Η Μαρία Βερβέρη  αρθρογραφεί κάθε δεύτερη Δευτέρα στο Lesvosnews.net