Ειδική φοβία

Γράφει η Μαρία Βερβέρη *

Ως Φοβία ορίζουμε τον επίμονο και παράλογο φόβο για συγκεκριμένο αντικείμενο, χώρο ή κατάσταση. Το άτομο ενώ γνωρίζει ότι ο φόβος του είναι παράλογος αφού αντιλαμβάνεται ότι αντιδρά υπερβολικά και μη ρεαλιστικά, παρ’ όλα αυτά κάνει το καθετί για να αποφύγει εκείνο που φοβάται. Υιοθετεί δηλαδή μια συμπεριφορά αποφυγής απέναντι στο φοβικό αντικείμενο, χώρο ή κατάσταση σε τέτοιο βαθμό ώστε να επηρεάζεται η λειτουργικότητα του. 

Υπάρχουν διάφοροι τύποι ειδικών φοβιών:

• Τύπος Ζωοφοβίας: αν ο φόβος εκλύεται από ζώα ή έντομα. Ο τύπος ζωοφοβίας έχει έναρξη κατά την παιδική ηλικία.
• Τύπος Φυσικού Περιβάλλοντος: αν ο φόβος εκλύεται από στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος όπως καταιγίδες, ύψη ή νερό. Ο τύπος φυσικού περιβάλλοντος έχει έναρξη κατά την παιδική ηλικία.
• Τύπος σχετικός με Αίμα- Ένεση- Τραύμα: αν ο φόβος εκλύεται από τη θέα του αίματος ή ένα τραύμα ή από μια ένεση ή άλλη επεμβατική ιατρική πράξη.
• Καταστασιακός Τύπος: αν ο φόβος εκλύεται από μια ειδική κατάσταση, όπως μετακίνηση με δημόσιο μεταφορικό μέσο, σήραγγες, γέφυρες, ανελκυστήρες, αεροπορικά ταξίδια, οδήγηση ή κλειστά μέρη. Αυτός ο τύπος έχει μια διπλή κατανομή ηλικίας έναρξης με μία αιχμή στην παιδική ηλικία και άλλη αιχμή στο μέσο της τρίτης δεκαετίας (20-30 ετών). Ο Kαταστασιακός τύπος φαίνεται να έχει ομοιότητες με τη Διαταραχή Πανικού Χωρίς Αγοραφοβία.
• Άλλος Τύπος: αν ο φόβος εκλύεται από άλλα ερεθίσματα. Αυτά τα ερεθίσματα μπορούν να περιλαμβάνουν το φόβο ή την αποφυγή καταστάσεων που μπορούν να προκαλέσουν πνιγμονή, εμετό ή μετάδοση ασθένειας. Τη φοβία του ελεύθερου (κενού) χώρου (δηλ. το άτομο φοβάται ότι θα πέσει κάτω αν απομακρυνθεί από τοίχους ή άλλα μέσα στήριξης) και φόβους παιδιών για δυνατούς ήχους ή ένστολα άτομα. 

Τα Συμπτώματα των Ειδικών Φοβιών

Α)Οργανικά συμπτώματα: το άτομο όταν έρχεται αντιμέτωπο με την κατάσταση που φοβάται εμφανίζει ταχυκαρδία, εφίδρωση, τρέμουλο, γρήγορη αναπνοή, μυϊκές συσπάσεις, αδυναμία, ναυτία, ζάλη, αίσθημα πανικού. 

Β)Σε επίπεδο συμπεριφοράς: το άτομο ή προσπαθεί να απομακρυνθεί αμέσως από τη φοβική κατάσταση ή παγώνει. Συνήθως αποφεύγει εντελώς τις καταστάσεις στις οποίες υπάρχουν ή πρόκειται να συναντήσει τα αντικείμενα που φοβάται.

Γ)Σκέψεις: το άτομο κάνει διαστρεβλωμένες σκέψεις που περιέχουν το στοιχείο της απειλής, είναι τρομακτικές και προκαλούν φόβο. Κατά συνέπεια, αποφεύγει την κατάσταση χωρίς να εξετάσει κατά πόσο όσα σκέφτεται είναι αντικειμενικά επικίνδυνα. 

Οι Αίτιες των Ειδικών Φοβιών

Έρευνες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα της κληρονομικής προδιάθεσης. Εφόσον, υπάρξουν οι κατάλληλοι εγκλητικοί παράγοντες είναι πιθανό να εκδηλώσουμε φοβίες σε καταστάσεις που είναι επικίνδυνες για την ζωή μας. Σημαντικό ρόλο επίσης διαδραματίζουν τα έντονα και τραυματικά γεγονότα. Στηριζόμενοι στη μίμηση, μαθαίνουμε να φοβόμαστε συγκεκριμένα αντικείμενα ή καταστάσεις παρατηρώντας τις αντιδράσεις άλλων ανθρώπων, κυρίως αυτών που εμείς θεωρούμε σημαντικούς. Ακόμα, φοβόμαστε αντικείμενα ή καταστάσεις που δεν έχουμε αντιμετωπίσει προσωπικά αλλά έχουμε ακούσει άλλους να αισθάνονται αρνητικά και να τα αποφεύγουν. Τέλος, φοβόμαστε καταστάσεις στις οποίες βιώσαμε μια δυσάρεστη εμπειρία που μας προκάλεσε έντονο τρόμο.

Αντιμετώπιση Ειδικών Φοβιών

Όταν ο φόβος για ένα φοβικό ερέθισμα επιμένει στο χρόνο και επηρεάζει τη λειτουργικότητα του ατόμου, τότε είναι απαραίτητη η ψυχοθεραπευτική παρέμβαση. Η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία βοηθά τον θεραπευόμενο να αντιμετωπίσει τα σωματικά συμπτώματα, να τροποποιήσει τις δυσλειτουργικές σκέψεις και τη συμπεριφορά αποφυγής που διαιωνίζουν τον φόβο.Ο θεραπευτής βοηθά τον θεραπευόμενο να εντοπίσει τις αρνητικές αυτόματες σκέψεις, να ελέγξει την αντικειμενικότητα τους και να τις αντικαταστήσει με πιο ρεαλιστικές και βοηθητικές σκέψεις.

Πηγή: DSM-IV, American Psychiatric Association, 1994.

* Η Μαρία Βερβέρη είναι Ψυχολόγος – Παιδοψυχολόγος (MSc Ψυχολογία Παιδιών και Εφήβων, University of Leiden, Ολλανδία) και εργάζεται στο ιδιωτικό της γραφείο, Καβέτσου 17, Μυτιλήνη (τηλ. 2251048933, 6945447016). Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφτείτε το http://mariaververi.blogspot.gr/

Η Μαρία Βερβέρη  αρθρογραφεί κάθε δεύτερη Δευτέρα στο Lesvosnews.net