Τα παραδοσιακά πανηγύρια, μέσο έκφρασης του λαϊκού πολιτισμού και της κοινωνικής συνοχής

   Όπως εξηγεί στο Αθηναϊκό- Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο καθηγητής Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και πρόεδρος του τμήματος, με ειδίκευση στη θρησκευτική λαογραφία, Μανόλης Βαρβούνης, «τα πανηγύρια έχουν μια ιστορία και σε όλη τη διαχρονική τους πορεία, συνδύαζαν πάντα πολλά πράγματα». Τα πανηγύρια, σύμφωνα με τον καθηγητή, συνδύαζαν το θρησκευτικό στοιχείο με τα στοιχεία της διασκέδασης, της κοινωνικής συνοχής και της οικονομίας, με την έννοια της εμποροπανήγυρης.

   «Το πανηγύρι είχε διάφορες λειτουργικότητες και επειδή είναι ζωντανή μορφή, όσο εξελίσσεται ο παλιός παραδοσιακός πολιτισμός προς τον σύγχρονο λαϊκό πολιτισμό, τόσο εξελίσσεται και το πανηγύρι και το περιεχόμενό του, με αποτέλεσμα πολλές από αυτές τις λειτουργικότητες σήμερα να έχουν μετασχηματιστεί», ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Βαρβούνης.

   Τα πανηγύρια της επανασύνδεσης με τον γενέθλιο τόπο

   Ο καθηγητής υπογράμμισε πως τη σημερινή εποχή, ιδίως στα πανηγύρια του καλοκαιριού, «υπάρχει η έννοια της επανασύνδεσης της κοινότητας, αφού έρχονται, λόγω των θερινών διακοπών, οι απόδημοι από διάφορες περιοχές και συνυπάρχουν και επανατροφοδοτούν τη σχέση τους».

   «Αυτό δεν υπήρχε παλαιότερα, δηλαδή το πανηγύρι ως σημείο κεντρικό σύνδεσης των αποδήμων και έκφρασης ταυτότητας δεν υπήρχε, είναι μια λειτουργικότητα που ξεκινά από τα μέσα του εικοστού αιώνα λόγω της μετανάστευσης», σημείωσε ο κ. Βαρβούνης.

   Οι αλλαγές στη «φυσιογνωμία» των παραδοσιακών πανηγυριών

   Στον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό και δη στα παραδοσιακά πανηγύρια οι αλλαγές εμφανίζονται τη δεκαετία του '40- '50 καθώς, όπως σημείωσε στο Αθηναϊκό- Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο κ. Βαρβούνης, «τότε αλλάζουν οι κοινωνικές, οικονομικές και δημογραφικές συνθήκες οι οποίες αρχίζουν και παρουσιάζουν τα νέα "φαινόμενα" που συνεχίζουν μετά, μέχρι τις μέρες μας. Είναι μια διαδικασία που είναι σε εξέλιξη».

   Αυτές οι αλλαγές περιλαμβάνουν και την εισαγωγή νέων στοιχείων στη «δομή» των παραδοσιακών πανηγυριών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το στοιχείο της διασκέδασης, που πρωταγωνιστικό ρόλο έχουν τα λεγόμενα νεο-παραδοσιακά τραγούδια, τόνισε ο κ. Βαρβούνης.

   Σύμφωνα με τον ίδιο, τα νεο-παραδοσιακά τραγούδια δεν διαμορφώνονται για να απαντήσουν στις ανάγκες της κοινωνίας να μην χαθεί η επαφή με την παράδοση, αλλά «με το ιδεολόγημα της παράδοσης που ο καθένας έχει σχηματίσει στο μυαλό του».

   Κάθε άνθρωπος, συμπλήρωσε ο καθηγητής, «έχει σχηματίσει, κάτω από διάφορες προϋποθέσεις στο μυαλό του, ένα ιδεολόγημα για το τι είναι παράδοση. Αν ρωτήσετε έναν άνθρωπο τι είναι παράδοση, θα σας πει πέντε- δέκα πράγματα, τα οποία τα συνδέει με την ταυτότητα του τόπου του. Θα πει ότι εκτός όλων των άλλων, τρώω και τα φαγητά της περιοχής μου, ακούω και τη μουσική του τόπου μου, χορεύω και τους χορούς του. Υπάρχει λοιπόν στο μυαλό των ανθρώπων μια κατασκευασμένη ιδέα για το τι είναι παράδοση. Η μουσική αυτή (τα νεο-παραδοσιακά) ανταποκρίνεται στο ιδεολόγημα αυτό».

   Όπως είπε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Βαρβούνης, «υπό το πρίσμα του μοντερνισμού, έχουμε και εξελίξεις μορφών, για παράδειγμα, έχουμε ανά την Ελλάδα πλέον μορφές πανηγυριών, οι οποίες είναι πανηγύρια που όμως δεν έχουν θρησκευτική αφετηρία. Τα ανταμώματα των Βλάχων, τα ανταμώματα των Σαρακατσάνων, οι γιορτές των τοπικών προϊόντων, γιορτή του ροδάκινου, γιορτή της σαρδέλας... όλα αυτά είναι πανηγύρια χωρίς θρησκευτική αφετηρία που εντοπίζονται όλα στο καλοκαίρι. Αυτό είναι μια μορφή νεωτερισμού, μοντερνισμού».

   «Μεταφερόμενα» πανηγύρια

   Το καλοκαίρι είναι η εποχή που «πλημμυρίζει» από τη διοργάνωση πανηγυριών. Όμως είναι η περίοδος που πραγματοποιούνται και πανηγύρια, των οποίων η διοργάνωση θα έπρεπε -βάσει της θρησκευτικής τους αφετηρίας- να γίνονται τον χειμώνα.

   «Όσον αφορά τις εξελίξεις των πανηγυριών, θα δείτε ότι σε πολλές, κυρίως ορεινές, περιοχές της Ελλάδας, ενώ το παραδοσιακά γνωστό πανηγύρι του χωριού είναι χειμωνιάτικο, παράδειγμα του Αγίου Νικολάου, επειδή στο χωριό μένουν μόνο ηλικιωμένοι κάνουν μόνο μια λειτουργία και μεταφέρουν το πανηγύρι κυρίως τον Αύγουστο, σε γιορτές όπως είναι η Μεταμόρφωση του Σωτήρος ή η Κοίμηση της Θεοτόκου γιατί τότε έχει κόσμο», σημείωσε ο καθηγητής.

   Ένα άλλο στοιχείο σε σχέση με τη διοργάνωσή τους είναι ότι σε πολλές περιοχές δεν διοργανώνονται πλέον από την Ενορία ή από την Κοινότητα, αλλά από τους τοπικούς πολιτιστικούς συλλόγους, ή συλλόγους εθελοντών. Άρα, πρόσθεσε, «ένα νεωτερικό στοιχείο είναι η δράση των συλλόγων».

   Νέες τεχνολογίες vs παράδοσης

   Τα παραδοσιακά πανηγύρια επηρεάζονται από την εισαγωγή πολιτισμικών προτύπων, η οποία γίνεται κυρίως μέσω της χρήσης της νέας τεχνολογίας και των τεχνολογιών αιχμής. Και αυτό διότι, όπως είπε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Βαρβούνης, «βασικό χαρακτηριστικό του μοντερνισμού, της νεωτερικότητας, είναι η χρήση των νέων τεχνολογιών».

   Σε αυτό το σημείο, σύμφωνα με τον καθηγητή, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το πώς στα πανηγύρια εξελίσσεται το εμπορικό κομμάτι, δηλαδή η παλαιά εμποροπανήγυρις. «Πριν από τη δεκαετία του '40, του '50, οι εμποροπανηγύρεις των πανηγυριών πουλούσαν γεωργικά εργαλεία, σπόρους, ζώα, χρηστικά πράγματα για την επαγγελματική ζωή. Κάποια στιγμή περνάμε από τη χρηστικότητα στη συμβολική διακοσμητικότητα. Έτσι, αν πάτε σήμερα στους πάγκους που στήνονται στα πανηγύρια θα δείτε παιδικά παιχνίδια, μικροκοσμήματα (...) ακριβώς γιατί έχουμε περάσει από τη χρηστικότητα στη συμβολικότητα και στο διακοσμητικό μέρος».

   Η παράδοση, πρόσθεσε ο κ. Βαρβούνης, είναι μια συνεχής δυναμική διαδικασία που εξελίσσεται. Σ' αυτό το πλαίσιο, εξελίσσονται, μετασχηματίζονται, ωστόσο δεν «σβήνουν» από τον «χάρτη» της κοινωνίας, τα παραδοσιακά πανηγύρια.