Διάλεξη και προβολή της Ειρήνης Στάθη με θέμα «Φιγούρες χαραγμένες με φως. Βλέμμα μέσα από το φακό του Θ. Αγγελόπουλου»

 

 

Ο κινηματογράφος του Θόδωρου Αγγελόπουλου αποτελεί ένα σύμπαν με πολλές διαστάσεις, συνθέτοντας μια ολότελα ιδιαίτερη αισθητική με την οποία εμπότισε την καλλιτεχνική ζωή στην Ελλάδα από το 1968 μέχρι σήμερα. Παρόλο που ο Αγγελόπουλος ασχολήθηκε με μεγάλα ζητήματα της Ιστορίας, της κοινωνίας και της ανθρώπινης ύπαρξης το έπραξε με έναν μοναδικό τρόπο προσφεύγοντας σε αυτά που ονομάζουμε faits divers (ασήμαντα πράγματα), καταστάσεις, χαρακτήρες και φαινόμενα που βιώνονται από απλούς ανθρώπους και  μέσα στα οποία ανακάλυψε και ίχνη των κλασικών ελληνικών μύθων, αν και όχι με την έννοια μιας σύγχρονης επαναταξινόμησης αρχαίου υλικού, αλλά ως αφηγηματικές δομές, όπου έρχονταν να προσαρτηθούν, σαν κρυσταλλώματα, συλλογικά κοινωνικά ευρήματα και διαπιστώσεις. O Αγγελόπουλος έχει δηλώσει ότι «προσπάθησε να συνδέσει τη μη-κινηματογραφική ελληνική παράδοση με την καθαρά κινηματογραφική ευρωπαϊκή παράδοση». 

 

Ελληνική γλώσσα, τοπίο, μουσική και σωματική έκφραση είναι γι’ αυτόν οι πολλαπλά αναβλύζουσες πηγές της καλλιτεχνικής του έμπνευσης. Ποτέ ως τώρα δεν αποστασιοποιήθηκε απ’ αυτές. Ακόμα κι όταν επιστράτευε για πρωταγωνιστές ξένους ηθοποιούς κατάφερε να τους εμφυσήσει την ελληνική κουλτούρα στον τρόπο που τους απεικονίζει. 

Στις επικές αναπαραστάσεις του κόσμου του, κυρίαρχη δεν είναι η γλώσσα, αλλά το βλέμμα που ρίχνει η κάμερα πάνω στα πρόσωπα και στο τοπίο· και κάτι ακόμα: στο οπτικό έχει προσθέσει, ισότιμα σχεδόν, το ακουστικό, το μη ορατό, το εκτός κάδρου. O Αγγελόπουλος δεν είναι μόνον ένας ανανεωτής της βουβής ταινίας (του γοητευτικού τρόπου με τον οποίο δομείται η εικόνα, του βάθους πεδίου της, της κίνησης μέσα από πλάνα-σεκάνς), όπως γράφει ο Bartholemy Amengual, είναι και ένας ανανεωτής της ηχητικής ταινίας, τις φανταστικές, φωνητικές, στοχαστικές και αισθητικές δυνατότητες της οποίας εξαντλεί πλήρως, όπως και ο ρώσος ρομαντικός και μυστικιστής Ταρκόφσκι. Και αυτό το πετυχαίνει μέσα από τη ιδιαίτερη χρήση του φακού, μέσα από την ξεχωριστή φωτογραφική ποιότητα των πλάνων του, τόσο που η φράση του γερμανού σκηνοθέτη Αlexander Kluge: «Το μη κινηματογραφημένο ασκεί κριτική στο κινηματογραφημένο» να επιβεβαιώνεται απόλυτα μέσα στο έργο του Αγγελόπουλου. Το ακουστικό «πέραν της εικόνας» στις ταινίες του παρεισφρέει σαν οπτική διάσταση της φαντασίας του θεατή, που αν απομονώσουμε αυτές τις εικόνες μπορούν να ειδωθούν σαν εξαιρετικά φωτογραφικά τοπία, πορτρέτα, ή «τυχαίες» συνθέσεις της πραγματικότητας. 

Oι ήχοι της ζωής ανήκουν σ’ αυτή την ακουστική και εικαστική παλέτα· όπως, άλλωστε, και η μουσική. Κι αν ο κινηματογράφος του Αγγελόπουλου αντλεί την οπτική δυναμική του απ’ τη ζωγραφική, το ρυθμό του (αυτόν το ρυθμό των μεγάλων περιόδων και των επιβλητικών μελωδικών φράσεων) τον αντλεί απ’ τη μουσική. Με αυτή την έννοια θα λέγαμε ότι είμαστε μπροστά σε μουσικές φωτογραφίες, που καταγράφουν έναν κόσμο πραγματικό, αλλά απεικονίζουν μια εσωτερική εμπειρία, μια άλλη εμπειρία του χρόνου. 

 

Η Ειρήνη Στάθη είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια θεωρίας του Kινηματογράφου και των Οπτικοακουστικών Τεχνών, και διδάσκει Θεωρία της κινούμενης στο Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια και έλαβε διδακτορικό δίπλωμα από το Πάντειο Πανεπιστήμιο. Το διδακτορικό της αφορούσε στο έργο του Θ. Αγγελόπουλου. Έχει δημοσιεύσει και επιμεληθεί βιβλία σχετικά με ζητήματα Ιστορίας και Θεωρίας του Κινηματογράφου και με το έργο του Θόδωρου Αγγελόπουλου και έχει επιμεληθεί πολλές κινηματογραφικές εκδόσεις. Επίσης άρθρα και κείμενά της για τον κινηματογράφο, την ψηφιακή εικόνα, τις οπτικοακουστικές τέχνες και τη σχέση τους με άλλα γνωστικά πεδία έχουν δημοσιευθεί σε ελληνικά και ξένα περιοδικά και βιβλία.