Γεώργιος Μπούκας : Από την Αγία Παρασκευή Λέσβου στην κορυφή του φωτογραφικού κόσμου 

Ο φωτογράφος Γεώργιος Μπούκας 

Από την Αγία Παρασκευή στην κορυφή του φωτογραφικού κόσμου 

«Είναι ωραία τέχνη η φωτογραφία;» διερωτάται ο Παύλος Νιρβάνας (1866-1937) όταν, στα 1930, δημοσιεύει στην Εστία την πρώτη του αισθητική κριτική, στη στήλη του καθημερινού χρονογραφήματος της εφημερίδας. Και συνεχίζει: «Ο επισκεπτόμενος τας ημέρας αυτάς, εις το τέρμα της οδού Φιλελλήνων, την έκθεση του φωτογράφου κ. Γ. Μπούκα, θα ημπορούσε να απαντήση, χωρίς επιφύλαξιν, καταφατικά. Η φωτογραφία είναι, πράγματι, ωραία τέχνη, όταν ευρεθεί ο καλλιτέχνης, ο οποίος εις το μηχανικόν έργον του φακού και της φωτογραφικής πλακός θα προσθέση το προσωπικόν του αίσθημα και θα διευθύνη τα μέσα, που του προσφέρει μια πεζή μηχανή, προς μίαν ατομικήν δημιουργίαν». Για να τεκμηριώσει, λοιπόν, την άποψή του αυτή χρησιμοποιεί ως κύριο παράδειγμα ακριβώς τον φωτογράφο Γεώργιο Μπούκα, διάσημο στην Αθήνα του Μεσοπολέμου ως δημιουργό ψυχογραφικών πορτρέτων και φωτογράφου της βασιλικής αυλής. Ποιος, όμως, ήταν αυτός ο Γεώργιο Μπούκας ή Geo Boucas, για τον οποίο μιλούσε όλη η τότε αθηναϊκή διανόηση; 

Γεώργιος Μπούκας: αλήθειες-φήμες-διαδόσεις 

Γεννήθηκε στην Αγία Παρασκευή Λέσβου, αλλά οι πληροφορίες διίστανται για το πότε συνέβη αυτό. Σύμφωνα με όσες πήρε η αείμνηστη, πλέον, Μαρία Καλλιπολίτη (1944-2019) από τον ανεψιό του, Στρατή Βουγιούκα, (γεννημένο το 1899), πληροφορίες που παραθέτει ο Μίλτης Παρασκευαΐδης(1) στο περιοδικό «ΗΧΩ Αγίας Παρασκευής Λέσβου», γεννήθηκε στα 1870. Την ίδια χρονολογία, με την επιφύλαξη του περίπου, ανέφερε σε μένα και ο γιος του Στρατή, Νίκος Βουγιούκας, σχεδόν 40 χρόνια αργότερα. Ωστόσο, ο Άλκης Ξανθάκης(2) σε κείμενά(3) του, τον φέρει να γεννιέται στα 1879. Η πληροφορία επαναλαμβάνεται έκτοτε και σε άλλα κείμενα, τα οποία αναφέρονται στον φωτογράφο και τη μεταφέρει ο Παρασκευαΐδης σε ολοσέλιδο άρθρο του στην αθηναϊκή εφημερίδα τα Νέα, στις 28 Δεκεμβρίου του 1984, με τίτλο: «Ο ιδανικός φωτογράφος» –δηλαδή σχεδόν ταυτόχρονα με τη δημοσίευση που προαναφέραμε. Την ίδια χρονολογία αναφέρει και ο Ελευθέριος Σκιαδάς, στο σχετικά πρόσφατο άρθρο του, στην εφημερίδα Εστία, της 11/10/2019, με τίτλο «Ο πορτραιτίστας του Μεσοπολέμου Γεώργιος Ι. Μπούκας». 

Η χρονολογία 1879 δεν φαίνεται να είναι σωστή. Μάλλον όλα συγκλίνουν προς την εκδοχή των Αγιαπαρασκευωτών συγγενών του φωτογράφου, για τον επιπλέον παρακάτω λόγο. Ο Γεώργιος Μπούκας ήταν ο πρώτος από τρεις γιους της οικογένειας Βουγιούκα ή Μπουγιούκα –όπως προφέρουν, συνήθως, οι ΑγιαΠαρασκευώτες στην τοπική διάλεκτο. Ακολουθούσαν ο Κωσταντίνος, γεννημένος στις 28 Φεβρουαρίου του 1873(4), και ο τρίτος γιος, ο Ευστάθιος, γεννημένος στις 21 Νοεμβρίου 1880(5). Υπάρχει και μια αδελφή, πιθανότατα ανάμεσα στον Κωνσταντίνο και τον Ευστάθιο, με το όνομα Δήμητρα(;), σύμφωνα με οικογενειακές πληροφορίες. Ακολουθώντας τη γραμμή των γεννήσεων στην οικογένεια, θα πρέπει να θεωρήσουμε ως μάλλον σωστή χρονολογία γέννησης τα 1870, ή κάπου εκεί. 

Είναι παράξενο, αλλά ούτε τα ονόματα των γονιών του είναι γνωστά με βεβαιότητα. Οι σημερινοί απόγονοι δίνουν ως όνομα πατρός Αλκιβιάδης και μητρός κανείς δεν θυμάται πια… Ο Μ. Παρασκευαΐδης αναφέρει ως όνομα πατρός Ιωακείμ και μητέρας Δημητρούλα, πληροφορίες που προέκυψαν από έρευνα του μακαρίτη πεθερού μου, Χριστόφα Αναγνωστή, προέδρου τότε (1984) του χωριού, στα παλιά αρχεία της κοινότητας. Απ’ την άλλη, όμως, τα χαρτιά του Ευστάθιου από την Αμερική συμφωνούν ως προς το όνομα πατρός, αλλά για τη μητέρα δίνουν το όνομα Ελένη. Μια νέα έρευνα στα παλιά δημοτολόγια της Αγίας Παρασκευής κρίνεται απαραίτητη, πλην όμως αυτά έχουν μεταφερθεί αλλού (σε αποθήκη στην Καλλονή;) με τις συνεχείς αλλαγές και αυτοδιοικητικές ανακατατάξεις των τελευταίων χρόνων και δεν είναι εύκολα προσβάσιμα. Εκεί που συμφωνούν Ξανθάκης και Παρασκευαΐδης είναι πως ο Γεώργιος μετανάστευσε, στα 1896, στο Λονδίνο και κατά τον Ξανθάκη πήρε μαζί του και τον μικρότερο αδελφό του, Ευστάθιο(6). Λαμβάνοντας, όμως, ως έτος γεννήσεως το 1879 ο Ξανθάκης τον θέλει να μεταναστεύει σε ηλικία μόλις 17 ετών, πράγμα που δεν ευσταθεί, όπως μόλις διαπιστώσαμε. Θα δούμε παρακάτω πως ούτε αυτή η χρονολογία (1896) είναι σωστή. 

Η μεγάλη λονδρέζικη περιπέτεια 

Γεγονός είναι, πάντως, πως τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα υπάρχει ένα μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα από τη Λέσβο κυρίως προς τις πόλεις της Μικρασιατικής ακτής και την Αμερική. Πολλές δεκαετίες αργότερα θα υπάρξει ισχυρό ρεύμα και προς Αφρική, κυρίως προς το Σουδάν, ενώ κατά τα μεταπολεμικά χρόνια κυριαρχεί ως προορισμός η Αυστραλία(7). Μετρημένοι στα δάχτυλα ήταν πάντα οι μετανάστες προς τις ευρωπαϊκές χώρες. Τι ήταν, λοιπόν, αυτό που έστρεψε τον Γεώργιο Μπουγιούκα στη μεγάλη λονδρέζικη περιπέτεια; Φαίνεται πως ο νεαρός είχε ήδη γοητευτεί από τη φωτογραφική τέχνη, που ανθεί και προβάλλει, πλέον, καλλιτεχνικές αξιώσεις. Ίσως κάποιες πληροφορίες και εμπειρίες να είχε αποκτήσει από ταξίδια στη Σμύρνη, όπου υπήρχαν, στα τέλη του 19ου αιώνα, μερικά αξιόλογα φωτογραφεία, όπως διαπιστώνουμε από πλήθος φωτογραφιών(8). Γεγονός είναι πως ο νεαρός ΑγιαΠαρασκευώτης ήταν ένα ανήσυχο πνεύμα, είχε την καλαισθησία και την περιέργεια για το καινούργιο και το πρωτοποριακό στο αίμα του. Άπαξ και αποφάσισε τι θα ήθελε, θα αναζητούσε να σπουδάσει το αντικείμενο στο καλύτερο δυνατό επίπεδο. Κι αυτό σήμαινε Λονδίνο(9). 

Ακολουθώντας την πορεία του… 

Πριν συνεχίσουμε να ακολουθούμε την πορεία και την εξέλιξη του νεαρού Γιώργου, θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως, στα τέλη του 19ου αιώνα, η Αγία Παρασκευή δεν είναι, πλέον, ένας μεγάλος αγροτικός οικισμός, παρά μία κωμόπολη με αγροτικό μεν υπόβαθρο, αλλά προχωρημένες αστικές δομές, τηρουμένων των αναλογιών, και μεγάλο πληθυσμό. Διαθέτει πολλά μικρά εργαστήρια επεξεργασίας των πολυποίκιλων αγροτικών προϊόντων, όπως ελαιόμυλους και αλευρόμυλους, κάποιοι από τους οποίους θα εξελιχθούν σε μεγάλα εργοστάσια στις αρχές του 20ού αιώνα. Υπάρχει πλούσια κοινωνική ζωή και πολιτιστική παράδοση. Να συμπληρώσουμε πως εκεί λειτουργούσε περίφημη σχολή, που απόκτησε μάλιστα, στα 1832, «μεγαλοπρεπές ως προς την εποχήν εκείνην διδακτήριον», «οπότε και ήρχισεν ο χρυσούς αιών των γραμμάτων» στην Αγία Παρασκευή(10). Για πολλές δεκαετίες και μέχρι την απελευθέρωση της Λέσβου από τους Τούρκους, η Σχολή προμήθευσε διδασκάλους που άφησαν ισχυρό αποτύπωμα στα περισσότερα σχολεία του νησιού. Καίτοι δεν έχουμε, λοιπόν, πιο προσωπικές πληροφορίες για τα πρώτα χρόνια της ζωής του Γεώργιου Βουγιούκα, ξέρουμε με βεβαιότητα ότι το περιβάλλον στο οποίο ανδρώθηκε είχε ένα σημαντικά υψηλό πολιτιστικό επίπεδο, το οποίο προφανώς δεν τον άφησε ανέγγιχτο. 

Πώς κινήθηκε ο νεαρός Γεώργιος τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής του στο Λονδίνο μάς είναι άγνωστο. Άγνωστο πού και πώς πρωτοτακτοποιήθηκε…

* (  Αποκλειστική προδημοσίευση Lesvosnews.net - Απόσπασμα από τη μελέτη της Μάγδας Αναγνωστή για τη ζωή και το έργο του Γεωργίου Μπούκα που δημοσιεύεται στο Παναγιώτης Σκορδάς: «ΛΕΣΒΙΑΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2024. Γράμματα – Τέχνες – Πολιτισμός» που θα κυκλοφορήσει σε λίγες μέρες)