Εμείς και η Δύση

Οι επιθέσεις στο Παρίσι έρχονται να προστεθούν σε μία σειρά πολύνεκρων τρομοκρατικών επιθέσεων που έπονται, και αντηχούν, αυτών της ενδεκάτης Σεπτεμβρίου. Το αποτέλεσμα κάθε νέας επίθεσης είναι να ενταθεί ο διαχωρισμός δύο καθαρά φαντασιακών κοινοτήτων, οι οποίες εγκαθιστούν διαλεκτικά η μία την άλλη, αυτών της Ανατολής και της Δύσης. Όταν ο Edward Said δημοσιεύει το 1978 το βιβλίο τουΟριενταλισμός, στοχεύει ακριβώς στην αποδόμηση αυτού του φαντασιακού δίπολου. Φαντασιακού, γιατί το δίπολο αυτό προϋποθέτει ότι τόσο η Ανατολή όσο και η Δύση αποτελούν αδιαμφισβήτητες πολιτισμικές ολότητες, σύνολα σαφή και διακριτά. Η ιστορία όμως μας διδάσκει ότι τα όρια αυτών των δύο φαινομενικά αντίθετων πολιτισμών μόνο σταθερά και διακριτά δεν είναι. Η αφήγηση της Ανατολής ως πολιτισμικού συνόλου αρχίζει, σύμφωνα με τον Said, να στοιχειοθετείται  στο Δυτικό φαντασιακό από τουςΠέρσες του Αισχύλου. Έκτοτε, τα όρια της Ανατολής, και κατ’ επέκταση της Δύσης, μετακινήθηκαν πολλάκις, έτσι ώστε να περιλαμβάνουν χώρες όπως η Ελλάδα, η ΕΣΣΔ, η Πολωνία κλπ (έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον πως το Τρίτο Ράιχ συστηματικά αναπαριστούσε τους Σλάβους ως ανατολίτες, δικαιολογώντας έτσι την ανάγκη για υποδούλωση και καταστροφή τους). Αυτό που περιπλέκει τα πράγματα ακόμη περισσότερο είναι ότι τα τρομοκρατικά χτυπήματα δεν είναι διαμετρικά αντίθετα με τον Διαφωτισμό αλλά αποτελούν κομμάτι των πιο σκοτεινών πτυχών του. Αποτέλεσμα συγκεκριμένων αφηγήσεων που εντάσσονται στον Διαφωτισμό είναι τόσο η εποχή του Τρόμου και η γκιλοτίνα όσο και η έννοια του ζωτικού χώρου και της οργανικότητας. Διαφωτισμός είναι ο Ρουσσώ αλλά και ο Leibniz, ο Hegell, ο Godwin αλλά και ο Burke. Ως εκ τούτου, οποιαδήποτε αποκλειστικά Καντιανή  προσέγγιση του Διαφωτισμού είναι τουλάχιστον ελλιπής και μονομερής, αν όχι επιστημονικά ανυπόστατη. Εξάλλου, η θεμελιώδης ερώτηση που κλήθηκε να απαντήσει ο Καντ σχετικά με την φύση του Διαφωτισμού (Was ist Aufklärung?) είναι αδύνατον να απαντηθεί με απόλυτη σαφήνεια.

Ένα ακόμα πρόβλημα της διαλεκτικής αναπαράστασης φαντασιακών πολιτισμικών συνόλων είναι, όπως διαπιστώνει η Eve Sedwick, ότι κάθε τέτοιο δίπολο ουσιαστικά δημιουργεί μιαν ιεραρχική σχέση όπου το Α στοιχείο του δίπολου υπερέχει/υπερισχύει του Β (υποκείμενο/αντικείμενο, άντρας/γυναίκα, Δύση/Ανατολή κλπ). Σήμερα όμως υπάρχει ακόμα πιο έντονα η ανάγκη μιας πιο σύνθετης αναπαράστασης, κι αυτό γιατί η διαλεκτική προσέγγιση έχει αποτύχει παταγωδώς να προσεγγίσει και να γνωρίσει τον φερόμενο ως Άλλο. Ο Άλλος ως Ανατολή παραμένει κάτι μυστηριώδες (είναι και αυτό στοιχείο του Οριενταλισμού του μας λέει ο Said) και συνάμα επικίνδυνο που πρέπει είτε να αφομοιωθεί μέσα στο «Εγώ» είτε να καταστραφεί εντελώς, αν και η αφομοίωσή του αποτελεί την καταστροφή του. Το «Εγώ» σαν μαύρη τρύπα ρουφά τα πάντα γύρω του και μεγαλώνει.

Αν βέβαια παρατηρήσουμε τον ISIS κάπως καλύτερα θα δούμε ότι ανήκει περισσότερο στο «Εγώ» παρά στον «Άλλο».  Γιατί ο ISIS είναι τόσο Δύση όσο κι εμείς, και η σχέση του με τον Διαφωτισμό είναι το ίδιο σύνθετη με τη δική μας: είναι η σχέση του τέρατος του Φρανκενστάιν με τον δημιουργό του. Ο ISIS είναι το τερατώδες δημιούργημα μας, σπλάχνο από τα σπλάχνα μας, φτιαγμένο από τις σάπιες σάρκες μας. Πριν λοιπόν βιαστούμε να παρατηρήσουμε πόσο διαφέρουμε από τον ISIS πρέπει πρώτα να σκεφτούμε τα μανιτάρια της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι. Γιατί, όπως αναφέρει η ReyChow στο βιβλίο της The Age of the World Target, οι ατομικές βόμβες στόχευσαν εσκεμμένα κατοικημένες περιοχές αφού η Ιαπωνία είχε ήδη δεχτεί την υπό όρους συνθηκολόγησή της. Η σφαγή αμάχων λοιπόν δεν είναι ίδιον των βάρβαρων ισλαμιστών καθώς ίδια η Δύση, με την ρίψη των ατομικών βομβών,  μετέφερε τον πόλεμο από τα χαρακώματα και την πρώτη γραμμή στα μετόπισθεν και τους αμάχους, μην υπολογίζοντας ούτε της ζωές των ίδιων της των στρατιωτών. Και αν αυτό που μας εξοργίζει σήμερα στονISIS είναι το ιδεολογικό του πρόταγμα και η ρητορεία μίσους, είναι ίσως γιατί ξεχνάμε πως αυτό που αποκαλούμε σήμερα Δύση δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει κάθε ρητορικό μέσο καθώς και μια σωρεία ιδεολογικών προταγμάτων για να εξαφανίσει τους εχθρούς του. Ο ISIS μας τρομάζει τόσο γιατί είναι ένας μαθητής που ξεπέρασε τον δάσκαλό του όσο και γιατί σαν καλός μαθητής αλλάζει τους κανόνες του παιχνιδιού: έρχεται μέσα από τον θάνατο που σπέρνει να μας στερήσει από την πολυπόθητη απόλαυσή μας. Η απόλαυση ενός ωραίου γεύματος, ενός ποτού, μια συναυλίας, καταστρέφεται από τα πτώματα που σπέρνουν τα πολυβόλα. Ακόμα περισσότερο, οι αυτόχειρες του ISIS μας διδάσκουν πως μόνο μία πραγματική επιθυμία υπάρχει, η μόνη ικανή να φέρει την απόλυτη απόλαυση, και αυτή είναι η θυσία του υποκειμένου για τον Σκοπό, για τον μεγάλο Άλλο. Εκεί που η «Δύση» κήρυττε ότι η επιβίωση του Εγώ επιτυγχάνεται μόνο μέσα από την διαρκή εξάπλωσή του, ο ισλαμογενής φονταμενταλισμός μας θυμίζει ότι μόνο μέσα από τη θυσία του υποκειμένου επιτυγχάνεται η ουσιαστική του επιβίωσή. Εξάλλου αυτό δεν μας δίδαξε και ο Ιησούς με την θυσία του στο σταυρό;

 

Ναι, ο ISIS μοιάζει με μας καθώς με τον ίδιο τρόπο που οι εθνοποιητικές μας αφηγήσεις μιλάνε για εχθρούς και ζητάνε εκδίκηση έτσι και ο ISIS χτίζει τώρα την δική του καταστατική αφήγηση και την χτίζει και αυτός με τα ίδια υλικά: μία χρυσή εποχή, ένας προαιώνιος εχθρός, οι νεκροί μας και οι σφαγείς τους. Μόνο που ζητάει εκδίκηση πάνω στα δικά μας σώματα, που την ζητάει από μας και από τα παιδιά μας.  Υπάρχουν λοιπόν δύο τρόποι να νικήσουμε το τέρας και ο ένας είναι να γίνουμε πιο τερατώδεις από αυτό. Να εισβάλουμε στις πόλεις του και να τις εξαφανίσουμε, ώσπου τίποτα δεν θα μείνει, κι όταν φύγουμε να τινάξουμε ακόμα και την σκόνη τους από πάνω μας. Και κανείς να μη μιλήσει πια γι’ αυτό. Ένα νέο Άουσβιτς, ένα νέο συλλογικό τραύμα που θα κληθούμε κάποτε να εξηγήσουμε στα παιδιά μας. Υπάρχει κι ένας ακόμα τρόπος, πιο σύνθετος και με αποτελέσματα πιο αβέβαια. Να καταλάβουμε ότι πρέπει να σταματήσουμε να τοποθετούμε κάποιον Άλλο απέναντί μας και να αντιληφθούμε ότι όλοι εμείς είμαστε τόσο κομμάτι του προβλήματος όσο και της λύσης. Η συστηματική αποσταθεροποίηση της Μέσης Ανατολής, με μέσα είτε οικονομικά είτε στρατιωτικά, πρέπει να σταματήσει. Γιατί μέσα στα τραύματα που αφήνουν οι βόμβες μας, αργά ή γρήγορα ένας νέος ISIS ή μια νέα Αλ Κάιντα θα κακοφορμίσει.

Κωνσταντίνος Ποζουκίδης

*Ο Κωνσταντίνος Ποζουκίδης και είμαι υποψήφιος διδάκτωρ στο University of Maryland (UMD) στις ΗΠΑ

http://parallaximag.gr/