Ανασκευάζοντας τη θεωρία των δύο άκρων
του Άκη Σιαμαντζιούρα *
Το ντοκιμαντέρ αποτελεί ένα από τα ελάχιστα καταφύγια της σκέψης, όταν η υποκρισία της ζωής περισσεύει. Δύο κορυφαία παραδείγματα του παγκόσμιου κινηματογράφου τεκμηρίωσης: το ντοκιμαντέρ του Μιχαήλ Καλατόζωφ «Είμαι η Κούβα/I am Cuba» (1964) και το ελληνικό ντοκιμαντέρ του Φίλιππου Κουτσαφτή «Αγέλαστος Πέτρα» (2000). Όμοια, η διαδοχική προβολή δύο ελληνικών ντοκιμαντέρ * * , με παγκόσμια πρεμιέρα στον κινηματογράφο Ολύμπιον της Πλατείας Αριστοτέλους, στις 18 Μαρτίου 2014, δίνουν την αφορμή για την αναζήτηση μιας εναλλακτικής εκδοχής της “θεωρίας των δύο άκρων”.
Καλάβρυτα - Άνθρωποι & Σκιές (2013) του Ηλία Γιαννακάκη
Ο Ηλίας Γιαννακάκης, σκηνοθετώντας ένα ακόμη ιστορικό ντοκιμαντέρ μετά τη Μακρόνησο, καταπιάνεται με τα μαρτυρικά Καλάβρυτα της Κατοχής. Τη Δευτέρα, 13 Δεκέμβρη 1943, το ρολόι της Εκκλησίας των Καλαβρύτων παγώνει στις 2:43 μ.μ. Είναι η στιγμή που ο Γερμανικός κατοχικός στρατός ολοκληρώνει τη σφαγή 667 άμαχων Ελλήνων της ευρύτερης περιοχής των Καλαβρύτων, ολόκληρου του ανδρικού πληθυσμού άνω των 14 ετών. Είχε προηγηθεί η σύλληψη 82 Γερμανών στρατιωτών από Έλληνες αντάρτες της Πελοποννήσου και η εκτέλεση των 79. Ο Ηλίας Γιαννακάκης, δυστυχώς, παγώνει την αίθουσα και σοκάρει το κοινό, αναπαράγοντας τη μεταπολεμική εκδοχή του μυθεύματος της “θεωρίας των δύο άκρων”: «Αν οι αντάρτες δεν σκότωναν τους 79 Γερμανούς στρατιώτες, θα γινόταν η θηριωδία των Γερμανών ναζί στα Καλάβρυτα;», εξισώνοντας τη δράση των ανταρτών της Εθνικής Αντίστασης με τα εγκλήματα πολέμου ενός κατοχικού στρατού. Επιπλέον, θέτει στους κατοίκους των Καλαβρύτων που επέζησαν της θηριωδίας των Γερμανών ναζί ένα απόλυτα αποπροσανατολιστικό ερώτημα: «Τι αισθάνεστε για τους Γερμανούς;», αγνοώντας επιδεικτικά να διακρίνει τους Γερμανούς Ναζί από το Γερμανικό Λαό. Ένα ντοκιμαντέρ που, αν και ενημερώνει, προκαλεί και εξοργίζει.
Η Νονά / The Godmother (2014) του Στέλιου Κούλογλου
Ο Στέλιος Κούλογου, με αφορμή το ομώνυμο βιβλίο της διακεκριμένης πανεπιστημιακού-δημοσιογράφου Γερτρούδης Χέλερ (εκδόσεις Λιβάνη, 2012), καταπιάνεται με την Α. Μέρκελ. Για τη Γερμανίδα Καγκελάριο, η εξουσία αποτελεί αυτοσκοπό διαιώνισης κι όχι μέσο άσκηση πολιτικής. Πλέον, το έλλειμμα δεν είναι αποκλειστικά οικονομικό, αλλά πρωτίστως θεσμικό. Μέγα θύμα είναι η ίδια η Δημοκρατία. Ο Στέλιος Κούλογλου σκιαγραφεί εκ των έσω την πολιτική ηγεμονία της «Νονάς», παραθέτοντας τις προσωπικές κριτικές της ακαδημαϊκού-βιογράφου της, του διάσημου Γερμανού κοινωνιολόγου Ούρλιχ Μπεκ, του δημοσιογράφου-ερευνητή Χάραλντ Σούμαν της εφημερίδας Tagespiegel του Βερολίνου και του Γερμανού σατιρικού Ράινερ Κρόνερτ. Ταυτόχρονα, αποδομεί την πολιτική της Μέρκελ στην Ελλάδα, επιλέγοντας συνεντεύξεις αποκλειστικά δύο ακαδημαϊκών πρώην Υπουργών: Της καθηγήτριας Οικονομικών Επιστημών κ. Λούκας Κατσέλη, πρώην Υπουργού Οικονομίας της (μονοκομματικής) κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου, και του καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου κ. Αντώνη Μανιτάκη, πρώην Υπουργού Διοικητικής Μεταρρύθμισης της (τρικομματικής) κυβέρνησης Α. Σαμαρά. Ένα ντοκιμαντέρ που, αν και ξύνει πληγές, προβληματίζει και αφυπνίζει.
Ως πεδίο ανασύνθεσης της «θεωρίας των δύο (νέων) άκρων» επιλέγεται η Γερμανία ως κράτος, αλλά όχι ο Γερμανικός Λαός. Η οριζόντια τομή που ενώνει τα δύο (νέα) άκρα είναι ο άκρατος γερμανικός εθνικισμός με το προτεσταντικής επινόησης τριαδικό δόγμα: πειθαρχία, λιτότητα και τιμωρία. Πλέον, η διαιώνιση της κομματικής νομενκλατούρας, η χειραγώγηση της κοινής γνώμης και η εγκαθίδρυση της αντικομουνιστικής υστερίας τροφοδοτούν υπόγεια τα δύο (νέα) άκρα: το Ναζισμό και το Μερκελισμό. Σε ιστορικό, οικονομικό και θεσμικό επίπεδο∙ σε Γερμανία, Ελλάδα και Ευρωπαϊκή Ένωση.
----------------
* Δρ. Οικολογίας Τμ. Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
* *Στο 16ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης προβλήθηκαν συνολικά 185 ντοκιμαντέρ, εκ των οποίων περίπου 60 ελληνικά, από τις 14 έως τις 23 Μαρτίου 2014.
