To παραδοσιακό χωριό της Λέσβου που έγινε γνωστό από τη λογοτεχνία και όχι μόνο...

αφιέρωμα από το travel.gr

Το νησί της Λέσβου φημίζεται για τα πολλά παραδοσιακά χωριά που διατηρούν άθικτη την αρχιτεκτονική τους και στα οποία ακόμα και οι σύγχρονες παρεμβάσεις σέβονται τον χαρακτήρα και την ιστορία του τόπου. Ένα εξαιρετικό παράδειγμα αυτού είναι η Σκάλα Συκαμιάς (ή Σκάλα Συκαμινέας). Βρίσκεται στη βόρεια ακτή του νησιού και είναι το επίνειο της Συκαμιάς (Η λέξη «Σκάλα» χρησιμοποιείται για να ονομάσει τους οικισμούς-επίνεια χωριών στη Λέσβο). Το χωριό πήρε το όνομά του από τις πολλές μουριές. Η συκαμινέα, που τελικά έγινε συκαμιά, είναι η αρχαία ελληνική λέξη για τη μουριά.

Η Σκάλα Συκαμιάς είναι ένας μικρός οικισμός όπου στο γραφικό λιμανάκι της δεσπόζει ένα κτήριο που έχει γίνει γνωστό σε όλη την Ελλάδα από τη λογοτεχνία. «Η Παναγιά η Γοργόνα», το ξωκλήσι πάνω σε έναν βράχο μπροστά στο λιμανάκι έδωσε το όνομά της στο τρίτο και τελευταίο μυθιστόρημα του Στράτη Μυριβήλη, του συγγραφέα από τη Λέσβο που μεγάλωσε στη Συκαμιά. Το όνομά της το οφείλει σε μία λαϊκή αγιογραφία που υπήρχε εντός του ναού. Η Παναγία απεικονιζόταν με ουρά γοργόνας, δεν είναι γνωστό για ποιο λόγο ο λαϊκός αγιογράφος επέλεξε τη συγκεκριμένη μορφή.

Η εικόνα δεν υπάρχει πια, όλοι οι τοίχοι είναι ασβεστωμένοι. Μία άλλη εκδοχή λέει ότι τέτοια εικόνα δεν υπήρξε ποτέ στη συγκεκριμένη εκκλησία αλλά ο Μυριβήλης την είχε δει σε κάποια άλλη παραθαλάσσια εκκλησία του νησιού και «μεταφέρθηκε» στη Σκάλα Συκαμιάς για τις ανάγκες του μυθιστορήματος. Το βέβαιο είναι ότι χάρη στην «Παναγιά τη Γοργόνα» η Σκάλα Συκαμιάς πέρασε στο ελληνικό λογοτεχνικό πάνθεον.

Η εκκλησία στην άκρη του λιμανιού/Photo: Γιώργος Πουλιόπουλος

Η Παναγιά η Γοργόνα/Photo: Shutterstock

Photo: Shutterstock

Το καλοκαίρι συχνά γίνονται εκεί βαφτίσεις και γάμοι με τις νύφες να φθάνουν στην εκκλησία με ψαροκάικο αντί για αυτοκίνητο. Άλλωστε, το συγκεκριμένο σημείο είναι από τα γραφικότερα στο Βόρειο Αιγαίο. Λίγο πιο πάνω από την εκκλησία και το λιμανάκι, βρίσκεται μια μουριά που έχει ηλικία πάνω από 140 χρόνια. Σύμφωνα με τον θρύλο, ήταν αγαπημένο σημείο ξεκούρασης και έμπνευσης για τον Στράτη Μυριβήλη, γι’ αυτό και είναι γνωστή ως «η μουριά του Μυριβήλη».

Δίπλα στο λιμανάκι υπάρχει μία μικρή παραλία με βότσαλο, ενώ δυτικά της πλατείας της Σκάλας βρίσκεται η παραλία της Κάγιας με άμμο και μικρά βοτσαλάκια, άφθονη σκιά από τα αρμυρίκια, ντουζιέρες και καμπίνες για να αλλάξετε μαγιό. Η Σκάλα Συκαμιάς είναι ο βορειότερος οικισμός της Λέσβου, οπότε καλό είναι να έρθετε εδώ μία μέρα που δεν φυσούν ισχυροί βοριάδες.

Η Συκαμιά στη λογοτεχνία και την ιστορία

Μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή, στη Σκάλα Συκαμιάς υπήρχαν ελάχιστοι μόνιμοι κάτοικοι και κατά κύριο λόγο ψαράδες. Μετά το 1922, στον παραθαλάσσιο οικισμό ήρθαν πολλοί πρόσφυγες, δημιουργώντας τον Συνοικισμό. Σε αυτό το περιβάλλον εξελίσσεται το μυθιστόρημα «Η Παναγιά η Γοργόνα». Ο Μυριβήλης καταγράφει τη ζωή στο καινούργιο ψαροχώρι που έχουν φτιάξει οι πρόσφυγες, ενώ βασική ηρωίδα του είναι μια όμορφη και απρόσιτη γυναίκα που προκαλεί το ενδιαφέρον του ανδρικού πληθυσμού.

Κάτι λιγότερο από έναν αιώνα μετά η Συκαμιά θα γίνει γνωστή σε όλο τον κόσμο μέσα από μία άλλη προσφυγική κρίση. Τον Οκτώβριο του 2015, ο φωτογραφικός φακός του Λευτέρη Παρτσάλη αποτύπωσε τρεις ηλικιωμένες γυναίκες στη Σκάλα Συκαμιάς. Οι ξαδέλφες Ευστρατία και Μαρίτσα Μαυραπίδη κοιτούν με αγάπη και αφοσίωση ένα βρέφος από τη Συρία, την ώρα που η φίλη τους Μηλίτσα Καμβύση το ταΐζει με το μπιμπερό. Το μωρό έχει μόλις βγει από την προσφυγική βάρκα που έφθασε στη Σκάλα Συκαμιάς. Η μαμά του το έχει εμπιστευτεί στα χέρια τους, μέχρι εκείνη να φορέσει στεγνά ρούχα.

Η εικόνα προκαλεί συγκίνηση, και οι τρεις γυναίκες που δεν γνωρίζουν ότι ο φωτογράφος απαθανατίζει τη στιγμή, γίνονται από τη μία μέρα στην άλλη διάσημες σε όλον τον κόσμο. Στις τρεις γυναίκες – που δεν ζουν πια – η εικόνα των προσφύγων που έφθαναν στο νησί θύμιζε τις δικές τους οικογενειακές εμπειρίες με τους γονείς τους να φθάνουν πριν από δεκαετίες στη Συκαμιά. Η ένδειξη αλληλεγγύης και αγάπης ήταν αυτονόητη.

Σκάλα Συκαμιάς/Photo: Γιώργος Πουλιόπουλος

Διαμονή και φαγητό

To Gorgona Hotel (Τηλ: 2253 055301) είναι ένα μικρό αλλά ιδιαίτερα προσεγμένο ξενοδοχείο. Η ταβέρνα «Η Μουριά του Μυριβήλη» (Τηλ: 2253 055319) είναι από τα σημεία αναφοράς σε όλο το νησί. Λειτουργεί από τη δεκαετία του 1930 και εκεί θα απολαύσετε πεντανόστιμο φαγητό και ξεχωρίζουμε τους εξαιρετικούς μεζέδες θαλασσινών, όπως το χταπόδι και τις σκορδάτες γαρίδες. Μερικές εκατοντάδες μέτρα μακριά από το λιμανάκι βρίσκεται η ψαροταβέρνα «Το Κύμα» με πολύ νόστιμα θαλασσινά και ψάρια αλλά και τοπικούς μεζέδες όπως τα τηγανητά κολοκυθολούλουδα. Στο Κύμα διατίθενται και ενοικιαζόμενα δωμάτια. Στην «Ανεμόεσσα» υπάρχουν επίσης εξαιρετικά πιάτα με βάση όσα προσφέρει η θάλασσα αλλά και τοπικά παραδοσιακά πιάτα όπως ντολμαδάκια γιαλαντζί, γκιουζλεμέδες και τηγανητά τυροπιτάκια.

Εφταλού/Photo: Shutterstock

Μερικές πληροφορίες και tips για την εκδρομή σας στη Σκάλα Συκαμιάς και τη Λέσβο

Η Σκάλα Συκαμιάς απέχει 20 χιλιόμετρα (ή 13 αν δεν σας πειράζει να χρησιμοποιήσετε τον χωματόδρομο) από τον Μόλυβο, 25 χιλιόμετρα από την Πέτρα και 49 χιλιόμετρα από τη Μυτιλήνη, την πρωτεύουσα του νησιού.

Αξίζει να επισκεφθείτε και το ημιορεινό χωριό της Συκαμιάς με την τρίκλιτη βασιλική της Αγίας Φωτεινής και τα όμορφα πέτρινα σπίτια. Στο χωριό λειτουργεί ένα ενδιαφέρον Λαογραφικό Μουσείο, το οποίο στεγάζεται στο παλιό Δημοτικό Σχολείο. Το μουσείο έχει και μία συλλογή αφιερωμένη στον Μυριβήλη.

Για μία πραγματικά δροσερή θαλασσινή εμπειρία να ξέρετε πως περίπου 10 χιλιόμετρα (διασχίζοντας χωματόδρομο) μακριά από τη Σκάλα Συκαμιάς βρίσκεται η παραλία της Εφταλούς με τα πολύ κρύα νερά που βαθαίνουν γρήγορα.

Η Λέσβος είναι ένας πραγματικός παράδεισος για τους καλοφαγάδες, ειδικά αν είστε από εκείνους που προτιμούν τις παραδοσιακές γεύσεις και τα προϊόντα της θάλασσας, ενώ οι τιμές σε ταβέρνες, εστιατόρια και καφενεία είναι ιδιαιτέρως καλές. 

Mία εξαιρετική βάση για τη διαμονή σας στη δυτική Λέσβο είναι ο Μόλυβος.