Μία επιστολή ενός οικογενειακού αρχείου γραμμένη πριν ενενήντα χρόνια
Πρόκειται για μία επιστολή του 1932 την οποία απευθύνει ο πρόεδρος του Παλλεσβιακού Συλλόγου Αμερικής «Δ.Ν. Βερναρδάκης» προς τον φιλόλογο Δ. Γρ. Βερναρδάκη, για να τον ευχαριστήσει για την αποστολή λογοτεχνικoύ πονήματός του. Ο Παλλεσβιακός Σύλλογος Αμερικής «Δ.Ν. Βερναρδάκης» σύμφωνα με τη σφραγίδα του ιδρύθηκε το 1927, με έδρα το Νιουάρκ του Νιού Τζέρσεϋ τιμώντας τη μακραίωνη ιστορία της Λέσβου στα γράμματα με την επωνυμία και το έμβλημά του.
Ο Δ.Ν. Βερναρδάκης (1833-1907), υπήρξε καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, φιλόλογος, δραματικός ποιητής, θεολόγος και σημαντική μορφή των ελληνικών γραμμάτων, όπως και τα αδέλφια του Γρηγόριος και Αθανάσιος. Μετά το Πανεπιστήμιο Αθηνών συνέχισε τις σπουδές του στη Γερμανία με υποτροφία του συγγενή του και εθνικού ευεργέτη από την Πετρούπολη, Δημητρίου Μπερναρδάκη, καθώς και του πρώτου καθηγητή Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Θεόδωρου Μανούση.
Ο Δημήτριος Γρ. Βερναρδάκης (1890-1973), στον οποίο απευθύνεται η επιστολή, ήταν επίσης πολυγραφότατος λόγιος με σημαντικό επιστημονικό, ποιητικό και μεταφραστικό έργο, ένας από τους εκπροσώπους της «Λεσβιακής Άνοιξης», ιδρυτής και πρόεδρος της Εταιρείας Λεσβιακών Μελετών. Όσον αφορά στην ιστορική μελέτη που αναφέρεται προς το τέλος της επιστολής, πρόκειται για την μελέτη με τίτλο: “Η Αποστασία της Μυτιλήνης κατά τον Πελοποννησιακόν πόλεμον”. Η μελέτη αυτή δημοσιεύθηκε το 1932 στο “Ημερολόγιον της Μεγάλης Ελλάδος” του Γεωργίου Δροσίνη.
Panlesbian Society of America, Inc.
“D.N.Bernardakis”
399 Badger Avenue
Newark N.J.
10 Φεβρουαρίου 1932
Ελλογιμώτατον κ. Βερναρδάκην, Μυτιλήνην
Μετά μεγάλης χαράς έλαβον τα υφ’ υμών σταλθέντα φυλλάδια πνευματικά έργα σας, καθώς και την φωτογραφίαν σας και θερμώς σας ευχαριστώ. Ούτω θα δυνηθώ να πλουτίσω την μικράν βιβλιοθήκην μου· τον Βίον και Έργα Δ.Ν. Βερναρδάκη του κ. Μιχαηλίδου, επειδή μοι γράφετε ότι αδύνατον να προμηθευθώ, επειδή η έκδοσις εξηντλήθη, αντιγράφω, μόλις δε η αντιγραφή τελειώση, θα σας το επιστρέψω. Σας είμαι δε υπόχρεος διά τούτο, επειδή επιθυμώ να έχω, ει δυνατόν, όλας τα πληροφορίας αναφορικώς με τον αείμνηστον θείον σας.
Πάντοτε είχον μεγαλεπήβολα σχέδια, αλλά δυστυχώς η οικονομική κρίσις ήτις μαστίζει την χώραν, καθιστά αδύνατον την πραγματοποίησίν των, ίσως ακόμη και το μνημόσυνον διά το οποίον σας έγραψα αναβληθή, ελπίζω όμως όπως η εκατονταετηρίς της γεννήσεως του ενδόξου ποιητού πανηγυρισθή, και δη καθ’ όλην την Ελλάδα.
Η ιστορική μελέτη σας «αποστασία Μυτιλήνης» δια τον Σύλλογον ελήφθη, και σας ευχαριστώ εκ μέρους του Συλλόγου.
Δεχθήτε παρακαλώ κ. καθηγητά την διαβεβαίωσιν της εξαιρέτου τιμής και υπολήψεως μεθ’ ης διατελώ.
Ν. Ζιωνέδας(;) πρόεδρος Παλλεσβιακού Συλλόγου Δ.Ν.Β.
Είναι χαρακτηριστική η αναφορά του αποστολέα στην πρόθεσή του να αντιγράψει χειρόγραφα ολόκληρη τη βιογραφία του Δ.Ν. Βερναρδάκη, καθώς η έκδοση είναι εξαντλημένη, όπως και η προσδοκία του, η εκατονταετηρίδα της γέννησης του τραγικού ποιητή να γιορταστεί σε όλη την Ελλάδα.
Σύμφωνα με δημοσίευμα της ομογενειακής εφημερίδας ΑΤΛΑΝΤΙΣ της 1/11/1927, ο σύλλογος τιμά την επωνυμία του καθώς το ίδιο έτος της ίδρυσής του, ανεβάζει το θεατρικό έργο «Φαύστα» του Δ.Ν. Βερναρδάκη σε αρχαΐζουσα γλώσσα, το οποίο μεταπολεμικά διασκευάστηκε και σκηνοθετήθηκε για το ραδιόφωνο από τον Δημήτρη Μυράτ. Το 1928, «με την προσέγγισην της θεατρικής περιόδου», όπως αναφέρει δημοσίευμα της ίδιας εφημερίδας, συνεχίζει ανεβάζοντας το έργο του ιδίου, «Ευφροσύνη».
Η επιστολή και τα δημοσιεύματα αναδεικνύουν την άρρηκτη σχέση του συγκεκριμένου ομογενειακού Συλλόγου με την πνευματική παράδοση της Λέσβου την οποία εκπροσωπούσε η εν λόγω οικογένεια. Σήμερα, το όνομα του λογίου του 19ου αιώνα έχει εξαλειφθεί από την επωνυμία του Συλλόγου, κάτι που αποβαίνει επιζήμιο για την υστεροφημία του Έλληνα σοφού, αλλά και την εν γένει φήμη του νησιού τη στιγμή που δεν προβάλλει τους πνευματικούς της ανθρώπους.
Τα οικογενειακά αρχεία αποτελούν μία σημαντική πηγή για την ιστορική και όχι μόνο έρευνα, καθώς συνήθως περιέχουν ένα ετερογενές και πολυποίκιλο υλικό, σε ορισμένες περιπτώσεις μοναδική πηγή για την καταγραφή της ιστορίας της Ελληνικής Διασποράς και όχι μόνο· πρόκειται για ένα εγχείρημα ακόμη στην αρχή του και τεκμήρια όπως η συγκεκριμένη επιστολή αποτελεί ένα ψήγμα ιστορικού υλικού, αντανακλώντας κοινωνικές και ιδεολογικές μεταβολές ενός αιώνα.
Η επιστολή προς τον Δ. Γρ. Βερναρδάκη, η οποία βρίσκεται στην κατοχή του Παν. Δ. Βερναρδάκη, μοιάζει επιβεβαίωση της ρήσης του συγγραφέα Ορχάν Παμούκ πως «Το μέλλον των μουσείων βρίσκεται μέσα στα ίδια μας τα σπίτια».
Ευχαριστώ τον κ. Παναγιώτη Δ. Βερναρδάκη, γιο του αποδέκτη της επιστολής, για την παραχώρηση του υλικού.
Η Ελληνική εφημερίδα και το Ελληνικό Ραδιόφωνο της Florida
The Greek Newspaper and the Greek Radio of Florida
