Το άγχος των εξετάσεων στα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες

Γράφει η Ειρήνη Χατζηαναγνώστου *

Με βάση το άρθρο 27 του Προεδρικού Διατάγματος με θέμα την «Αξιολόγηση των μαθητών του Ενιαίου Λυκείου», οι μαθητές με δυσλεξία εξετάζονται προφορικά στα ίδια θέματα με τους μαθητές στης τάξης στην οποία ανήκουν. Σύμφωνα με την Υπουργική Απόφαση Γ6/106/03-04-1992, η αξιολόγηση των δυσλεξικών μαθητών: «…πρέπει να γίνεται με κατανόηση, διακριτικότητα, αγάπη και εξάντληση της επιείκειας από όλους τους εκπαιδευτικούς, με απώτερο στόχο την ενίσχυση και ενθάρρυνση του δυσλεξικού μαθητή. Ας σημειωθεί ότι η επανάληψη της τάξης από έναν δυσλεξικό μαθητή και μάλιστα στην υποχρεωτική εκπαίδευση (Δημοτικό - Γυμνάσιο) μπορεί να οδηγήσει στην εγκατάλειψη της προσπάθειας για μάθηση και αξιοποίηση των δυνατοτήτων του, ενώ ταυτόχρονα μπορεί να του δημιουργήσει ψυχολογικά, εκπαιδευτικά και κοινωνικά προβλήματα. Επισημαίνεται όμως ότι δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να διαφαίνεται από την πλευρά του καθηγητή προς τον δυσλεκτικό μαθητή η επιβαλλομένη διακριτική μεταχείριση.»

Μέρες εξετάσεων και σίγουρα το κλίμα είναι τεταμένο σε πολλά σπίτια. Άγχος, κούραση, εκνευρισμός….είναι όλα μέσα στο πρόγραμμα. Θα λέγαμε πως είναι κοινά τα συναισθήματα που βιώνουν όλοι οι μαθητές αυτή τη χρονική περίοδο. Ωστόσο, ίσως τα αρνητικά συναισθήματα να είναι πιο έντονα στα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες. Ο λόγος που αποφάσισα να επικεντρωθώ στα παιδιά αυτά δεν είναι γιατί τα θεωρώ «διαφορετικά», αλλά γιατί θα ήταν καλό να κατανοήσουμε πως μπορεί να νιώθουν εκείνα μπροστά στις εξετάσεις, με βάση πάντα τις δυσκολίες που βιώνουν. Έτσι, θα μπορέσουν και οι γονείς, αλλά και οι εκπαιδευτικοί, να προσφέρουν μεγαλύτερη στήριξη και κατανόηση στα παιδιά τους.

Ας δούμε λοιπόν πως νιώθουν. Τα παιδιά με δυσλεξία βιώνουν καθημερινά έντονο άγχος και ανησυχία για τη σχολική τους επίδοση. Γνωρίζοντας την αδυναμία τους να ανταποκριθούν πλήρως και με επιτυχία στις σχολικές απαιτήσεις και συγκρίνοντας την επίδοσή τους με τις αντίστοιχες επιδόσεις των συμμαθητών τους, αισθάνονται μειονεκτικά μέσα στη σχολική τάξη και νιώθουν ανασφάλεια. Αιτίες άγχους για τους μαθητές είναι η έλλειψη κατάλληλης βοήθειας από τους εκπαιδευτικούς, που πολλές φορές θεωρούν ότι έχουν έναν «δύσκολο μαθητή» στον οποίο δεν μπορούν να αφιερώσουν χρόνο. Επίσης, η αδυναμία των μαθητών αυτών να διαχειριστούν τις ανεπάρκειές τους, η έλλειψη χρόνου για τη διεκπεραίωση μιας δραστηριότητας, ο φόβος της αποτυχίας και της αντιμετώπισης από τους συμμαθητές καθώς και η διάσταση μεταξύ της υπέρμετρης προσπάθειες των δυσλεξικών παιδιών και της τελικής –μη ικανοποιητικής πολλές φορές– επίδοσής τους, αποτελούν μεγάλη πηγή άγχους. Έτσι, η προοπτική των εξετάσεων φαίνεται ότι αποτελεί μία από τις βασικές πηγές άγχους ιδιαίτερα για τους δυσλεξικούς εφήβους. Και αυτό συμβαίνει λόγω των χαμηλών ακαδημαϊκών τους δεξιοτήτων, του προσανατολισμού τους στην αποφυγή της χαμηλής επίδοσης και της πεποίθησης  τους ότι δεν μπορούν να ανταποκριθούν επιτυχώς. Αυτός μπορεί να είναι και ο λόγος που ίσως το παιδί σας τελευταία στιγμή αρνείται να συμμετάσχει στις εξετάσεις, αρνείται να καταβάλει οποιαδήποτε προσπάθεια.

Η έλλειψη κινήτρων των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες καθ’ όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, τους έχει προφανώς οδηγήσει τώρα σε παθητική μάθηση και σε καταστάσεις έντονου άγχους. Και ας δούμε πιο συγκεκριμένα τι εννοώ με την έλλειψη κινήτρων. Αρχικά, όσον αφορά την απόδοση της επιτυχίας ή της αποτυχίας στις σχολικές του προσπάθειες, αποδίδουν την επιτυχία σε εξωτερικούς παράγοντες που το ίδιο το παιδί δεν ελέγχει. Παράγοντες όπως είναι η τύχη, η ευκολία του έργου που πέτυχε, η βοήθεια από τους άλλους. Αυτό δείχνει την χαμηλή αυτοεκτίμηση του παιδιού, αφού δεν θεωρεί ότι πέτυχε επειδή το ίδιο διάβασε, προσπάθησε και τελικά τα κατάφερε. Από την άλλη, αποδίδει την αποτυχία του σε εσωτερικούς παράγοντες που δεν μπορούν εύκολα να αλλάξουν, όπως είναι οι ικανότητες του και η προσπάθεια του να επενδύσει στο συγκεκριμένο έργο. Θεωρεί πάντα ότι θα αποτύχει, προκαλώντας έτσι πολλές φορές την αποτυχία του. Όσον αφορά το  πόσο προσανατολισμένο είναι προς το στόχο του- και συγκεκριμένα τώρα των εξετάσεων- , είναι συνήθως προσανατολισμένα στην αποφυγή της αποτυχίας.

Τα παιδιά με δυσλεξία, εξαιτίας του έντονου φόβου τους μήπως αποτύχουν ή μήπως δεν καταφέρουν να εκπληρώσουν με επιτυχία κάποιο έργο, οδηγούνται σε έντονη άρνηση και σε μία γενικευμένη στάση έχοντας τη βεβαιότητα ότι δεν είναι σε θέση να μάθουν ή να καταφέρουν τίποτα. Θεωρούν πως οι δυνατότητες και οι ικανότητες τους δεν αρκούν για να φέρουν σε πέρας τα περισσότερα από τα θέματα με τα οποία θα έρθουν αντιμέτωπα στις εξετάσεις. Θέτουν έτσι χαμηλούς στόχους, τους οποίους ακόμη κι αν τους πετύχουν δεν κερδίζουν την αυτό-εκτίμηση.  

            Ίσως τα παραπάνω σας έδωσαν μια εξήγηση του πως βιώνουν τα παιδιά σας τις εξετάσεις, πως αισθάνονται, γιατί ίσως θέτουν χαμηλούς στόχους και γιατί αρνούνται την τελευταία στιγμή να συμμετάσχουν στις εξετάσεις τους, αν αυτό συμβαίνει.

Ποιά θα πρέπει να είναι η στάση των γονιών;

• Γονείς, δημιουργήστε ένα κατάλληλο κλίμα αποδοχής και ασφάλειας. Το παιδί θα πρέπει να αισθάνεται την αποδοχή και το σεβασμό από εσάς για να μπορέσει και το ίδιο να πιστέψει στον εαυτό του. Οι απειλές, η αυστηρή κριτική, η λεκτική ή η σωματική βία όχι απλά δε βοηθούν το παιδί αλλά αντίθετα μειώνουν ακόμα περισσότερα την αυτοεκτίμησή και την προσωπική του δύναμη και του δημιουργούν αρνητικά συναισθήματα.
• Να θυμάστε ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το παιδί δεν οφείλονται στο γεγονός ότι τεμπελιάζει, είναι ξεροκέφαλο ή δεν άκουγε όλη τη χρονιά τι έλεγε ο καθηγητής.
• Να ανταμείβετε την πρόοδο του παιδιού σας και να το επαινείτε για την προσπάθεια που καταβάλλει. Να αναγνωρίζετε τη βελτίωσή του και όχι μονάχα το τελικό αποτέλεσμα.

• Να έχετε ρεαλιστικούς στόχους από το παιδί σας και να μην του ζητάτε πράγματα που δεν μπορεί να καταφέρει.
• Να εξασφαλίζετε στο παιδί ένα κατάλληλο περιβάλλον για τη μελέτη του, ήσυχο και μακριά από πράγματα που γνωρίζετε πως θα του διασπάσουν την προσοχή. Συχνές διακοπές και διάσπαση της προσοχής δυσκολεύουν το μαθητή να συγκεντρωθεί και να αποδώσει σωστά. Τα παιδιά με δυσλεξία χρειάζονται αυστηρή οργάνωση του τρόπου και του χρόνου που θα δουλεύουν.
• Να είστε δίπλα στο παιδί σας με τον τρόπο που θα σας ζητήσει εκείνο, και όχι με τον τρόπο που θεωρείται εσείς ότι το βοηθάτε. Σεβαστείτε το!

Ποια θα πρέπει να είναι η στάση των εκπαιδευτικών την ώρα της προφορικής εξέτασης;

• Αρχικά, ο εκπαιδευτικός  θα πρέπει να δημιουργήσει ένα κλίμα αποδοχής για το δυσλεξικό μαθητή. Οφείλει να σεβαστεί τις ιδιαιτερότητές του. Ο αυταρχικός τρόπος αντιμετώπισης, η κριτική και η απόδοση αρνητικών χαρακτηρισμών τραυματίζει το δυσλεξικό μαθητή και του δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα. Αυτό το θετικό κλίμα θα μπορούσε να δημιουργηθεί αν πχ ο καθηγητής έκανε μια φιλική συζήτηση με το μαθητή πριν την έναρξη της εξέτασης, σχετικά με το τι τον βοηθά στις εξετάσεις σύμφωνα με τη μέχρι τώρα εμπειρία του.
• Θα πρέπει να ενθαρρύνει το παιδί, δίνοντας του κίνητρο να συνεχίσει. Υπάρχουν μαθητές που ενώ γνωρίζουν την απάντηση δεν την δίνουν επειδή δεν πιστεύουν στον εαυτό τους. Με την ενθάρρυνση λοιπόν του εκπαιδευτικού, μπορούν να τα καταφέρουν.
• Ακόμα και αν το αποτέλεσμα δεν είναι το αναμενόμενο οφείλει να αναγνωρίσει τη φιλότιμη προσπάθεια του μαθητή και να την επιβραβεύσει. Απλές φράσεις ενθάρρυνσης όπως «τα πηγαίνεις πολύ καλά», «μπράβο, συνέχισε την προσπάθεια σου» μπορεί να βοηθήσουν πολύ το μαθητή.
• Ο δυσλεξικός μαθητής θα πρέπει να κάθεται σε σημείο που θα βοηθάει στη διατήρηση της προσοχής του. Αν κάποια στιγμή, στη διάρκεια της εξέτασης, παρατηρήσει ο εκπαιδευτικός διάσπαση προσοχής του μαθητή, θα πρέπει να τον βοηθήσει να επανέλθει στην εξεταστική διαδικασία με διακριτικούς χειρισμούς.
• Οι ερωτήσεις του εκπαιδευτικού θα πρέπει να είναι πολύ συγκεκριμένες, με σαφείς και ξεκάθαρες οδηγίες. Ο λόγος που πρέπει να γίνει αυτό είναι διότι κάποιοι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες δυσκολεύονται στην κατανόηση των θεμάτων. Ορισμένοι ενδέχεται να δυσκολεύονται και στην κατανόηση σύνθετων ερωτημάτων ή οδηγιών ή ερωτημάτων με πολλά σκέλη. Για πολλούς δεν είναι τόσο πρόβλημα κατανόησης όσο συγκράτησης στη μνήμη και επεξεργασίας ή οργάνωσης σύνθετων λεκτικών δεδομένων.
• Αν παρατηρήσετε ότι τα επίπεδα άγχους του μαθητή αυξάνουν σε βαθμό που έχει αρνητικό αντίκτυπο στην εργασία του, μπορείτε να του προτείνετε να κάνει ένα μικρό διάλειμμα παραμένοντας στον εξεταστικό χώρο και να δοκιμάσει απλές τεχνικές χαλάρωσης -να στρέψει την προσοχή του σε κάτι άλλο πιο ευχάριστο -να κλείσει τα μάτια και να φέρει στο νου του μια ευχάριστη εικόνα. Παράλληλα, θα πρέπει να διαβεβαιώσετε το μαθητή ότι αυτή η σύντομη στιγμή χαλάρωσης δε θα επηρεάσει το συνολικό χρόνο εξέτασής του.

Συμβουλές προς όλους τους μαθητές που δίνουν εξετάσεις:

• Αρχικά, θα πρέπει να γνωρίζεται ότι το άγχος σας για τις εξετάσεις είναι φυσιολογικό. Είναι δημιουργικό μέχρι το σημείο εκείνο που σας κινητοποιεί να καταβάλετε το μέγιστο των προσπαθειών σας ώστε νε επιτύχετε το στόχο σας. Από την άλλη όμως, μπορεί να γίνει και επικίνδυνο όταν δεν μπορείτε πια να το ελέγξετε, αφού περιορίζει την πραγματική σας ικανότητα για απόδοση και σας κάνει να υποφέρετε. Δυσκολεύει τη συγκέντρωση σας και μπορεί να σας οδηγήσει σε μπλακ-αουτ.
• Συζητήστε τους φόβους και τις αμφιβολίες σας με ανθρώπους που μπορούν να σας ακούσουν.
• Αξιολογείστε το άγχος σας. Όλοι έχουμε άγχος σε αντίστοιχες συνθήκες. Το άγχος της αποτυχίας είναι φυσιολογικό.
• Φροντίστε τον εαυτό σας. Να τρώτε και να κοιμάστε καλά. Είναι περισσότερο σημαντικό απ’ ότι πιστεύετε.
• Κάντε ένα περίπατο, λίγη άσκηση ή χαλάρωση.
• Μην κάνετε αρνητικές σκέψεις πριν τις εξετάσεις. Δεν σας βοηθάει καθόλου.
• Να θυμάσαι: Η επιτυχία είναι το επιθυμητό αποτέλεσμα. Ωστόσο η αποτυχία δεν είναι το τέλος του κόσμου. Ο βασικός στόχος είναι να είστε ευτυχισμένοι άνθρωποι!

                         ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ!

* Η Ειρήνη Χατζηαναγνώστου είναι Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπεύτρια παιδιών- εφήβων- ενηλίκων, και εξειδικευμένη στη Νόσο Alzheimer. Εργάζεται στο δικό της Κέντρο Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας «Ψυχή & Λόγος» στην οδό Καβέτσου 13, Μυτιλήνη. Τηλέφωνο επικοινωνίας: 2251104284. Περισσότερες πληροφορίες στο eirinichatzianagnostou.blogspot.gr

Η Ειρήνη Χατζηαναγνώστου αρθρογραφεί κάθε Παρασκευή στο Lesvosnews.net