Η εξημέρωση του ανθρώπου
«Όλα αυτά που βλέπουμε ή φαίνονται, είναι όνειρο μέσα σε όνειρο», έγραψε ο Edgar Allan Poe. Με βάση την άποψη αυτή, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο καθένας από μας είναι ένα μικρό όνειρο μέσα στο μεγαλύτερο όνειρο της ανθρωπότητας.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή για να το κατανοήσουμε αυτό. Αφορμή γι’ αυτό το άρθρο είναι ο Λίο, ο σκύλος μου, ο οποίος μπήκε κάποια στιγμή στη ζωή μου και την άλλαξε δραματικά. Όταν ήταν μικρούλης, προσπάθησα να του μάθω κάποιες εντολές με το γνωστό μοτίβο της τιμωρίας και της επιβράβευσης. Μάθαινε υπομονετικά τα πάντα ώστε να λαμβάνει τις λιχουδιές που του έδινα και να αποφεύγει την τιμωρία. Στην αρχή φαινόταν ότι προσπαθούσε πολύ αλλά τώρα εντελώς μηχανικά και πολύ πειθαρχημένα αντιδρά σ’ αυτές τις εντολές χωρίς καμία προσπάθεια.
Κάπως έτσι γίνεται και με τον καθένα από μας, μαθαίνουμε ποιες συμπεριφορές είναι «σωστές» και ποιες όχι, με την επιβράβευση και την τιμωρία, όπως ο Λίο. Γεννιόμαστε σε μια χώρα και μαθαίνουμε τη γλώσσα, τη θρησκεία και τις ηθικές αξίες αυτή της χώρας. Δεν επιλέξαμε να μάθουμε ελληνικά, δεν επιλέξαμε να γίνουμε χριστιανοί, δεν επιλέξαμε καν το όνομα που έχουμε. Μας επιβλήθηκαν γιατί υπήρχαν κάποιοι κανόνες πριν τη γέννησή μας. Αν γεννιόμασταν σε άλλη χώρα, θα μιλούσαμε διαφορετική γλώσσα, θα πιστεύαμε σε άλλο θεό, θα είχαμε άλλες πεποιθήσεις και θα ακολουθούσαμε άλλους κανόνες. Όταν ήμασταν παιδιά, πιστεύαμε όλα όσα μας έλεγαν οι ενήλικες, μας πέρασαν κάποιες πληροφορίες, τις οποίες συμφωνήσαμε να τις δεχτούμε. Κάποιες φορές μπορεί να επαναστατούσαμε αλλά δεν είχαμε τη δύναμη ή τη δυνατότητα να κερδίσουμε την επανάστασή μας. Έτσι, μας έμαθαν πώς να ζούμε, πώς να φερόμαστε, πώς να ντυνόμαστε, τι να επιθυμούμε και τι να ονειρευόμαστε, ποιους να αποδεχόμαστε και ποιους να μισούμε. Μέρα με τη μέρα, σιγά σιγά αλλά σταθερά, διάφορες πληροφορίες μεταβιβάζονταν στο σύστημά μας από το σπίτι, το σχολείο, την εκκλησία ή την τηλεόραση.
Είμαστε καλά παιδιά, όταν κάνουμε αυτό που θέλει η μαμά και είμαστε κακά παιδιά, όταν δεν το κάνουμε. Προσπαθούμε να ικανοποιήσουμε τη μαμά γιατί μας αρέσει περισσότερο η επιβράβευση παρά η τιμωρία. Αργότερα, προσπαθούμε να ικανοποιούμε τις απαιτήσεις του δασκάλου για να περάσουμε την τάξη και προσπαθούμε να ευχαριστούμε τον παπά της ενορίας, μην τυχόν καούμε στα καζάνια της κόλασης, όπως μας δίδαξε. Έτσι επέρχεται η εξημέρωσή μας. Συμπεριφερόμαστε όπως θέλουν οι άλλοι για να εξασφαλίσουμε κάτι που θεωρούμε σημαντικό. Όπως ακριβώς έγινε με τον Λίο, ο οποίος θεωρεί τις λιχουδιές πολύ σημαντικές!
Αρχικά προσποιούμασταν ότι γίναμε αυτό που ήθελαν, για να μην μας απορρίψουν. Αλλά σιγά σιγά γινόμασταν πραγματικά αυτό που ήθελαν. Γίναμε πιστό αντίγραφο των πεποιθήσεων των γονιών, των δασκάλων και της θρησκείας. Μάλιστα εξημερωθήκαμε σε τέτοιο βαθμό που δεν χρειαζόμαστε πλέον κάποιον έξω από μας να δίνει εντολές. Έχουμε φτιάξει όλοι έναν Μωυσή μέσα μας που κρατάει μια Βίβλο με κανόνες και απαγορεύσεις, διαφορετικές για τον καθένα. Όσο πιο αυστηροί είναι οι κανόνες αυτοί, τόσο περισσότερο υποφέρουμε, φοβόμαστε και γεμίζουμε ενοχές. Ακόμη κι αν οι κανόνες είναι λάθος, τους ακολουθούμε γιατί έτσι μάθαμε. Όσα υπάρχουν σ’ αυτή τη Βίβλο είναι λάθος ή ψέματα αλλά τα ακολουθούμε. Και υποφέρουμε γιατί πιστεύουμε σε ψέματα!
Ωστόσο θεωρούμε ότι είναι απόλυτα φυσικό να υποφέρουμε, αφού βλέπουμε ότι όλος ο κόσμος υποφέρει διότι κυριαρχεί ο φόβος, η βία, το μίσος, ο πόλεμος, ο θυμός, η ζήλια. Η κόλαση για την οποία μιλάνε οι θρησκείες είναι μια κατάσταση του νου και βρισκόμαστε μέσα της. Η φωτιά που μας κατακαίει είναι το συναίσθημα του φόβου, που δημιουργεί πόνο και ταλαιπωρία.
Αναπόφευκτα, αυτή η κόλαση που επικρατεί στο όνειρο της ανθρωπότητας επιδρά στο προσωπικό μας όνειρο, το οποίο μετατρέπεται σε εφιάλτη. Καταλαβαίνουμε ότι κάτι δεν έχει δομηθεί σωστά στην κοινωνία μας, ότι κάτι λειτουργεί λάθος και ασφυκτιούμε αλλά συνεχίζουμε να ακολουθούμε τους ίδιους κανόνες, γιατί έτσι μάθαμε. Ο δάσκαλος της αγάπης είπε «Γνώσεσθαι την αλήθειαν και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς». Ακολουθώντας αυτή τη διδαχή, επιδιδόμαστε σε μια ατέρμονη αναζήτηση της αλήθειας ώστε να ξεφύγουμε από αυτή την κατάσταση. Αλλά είναι δύσκολο να βρούμε την αλήθεια γιατί όλες οι συμφωνίες που κάναμε με τους άλλους, με τον εαυτό μας, ακόμη και με τον θεό στον οποίο πιστεύει ο καθένας, έχουν δημιουργήσει μια ομίχλη γύρω μας. Δεν μπορούμε να δούμε καθαρά και παραμένουμε ακινητοποιημένοι μέσα σε αυτή την ομίχλη.
Είναι ανάγκη περισσότερο από ποτέ να κατανοήσουμε πως αυτή η εξημέρωση που μας έκαναν ως παιδιά, δημιουργεί σύγχυση. Μάθαμε να ικανοποιούμε τους άλλους αλλά όχι τον εαυτό μας. Τώρα ως ενήλικες πρέπει να αναγνωρίσουμε ποιοι είμαστε, ποιες είναι οι επιθυμίες μας, ποιες από τις συμφωνίες που κάναμε καθορίζουν τη ζωή μας με τρόπο που μετατρέπουν το όνειρό μας σε εφιάλτη και να τις αλλάξουμε, ώστε να μπορέσουμε να ζήσουμε το όνειρό μας.
* Η Χαρά Ζήκα είναι Χημικός, Δρ. Φαρμακευτικής, συγγραφέας του βιβλίου «Έρωτας, Χημεία & Σεξ»-Εκδόσεις Ιανός και δημοσιογράφος. Ζει τη Μυτιλήνη και αρθρογραφεί κάθε Τετάρτη στο Lesvosnews.net στη στήλη "Η αλχημεία του έρωτα"
