8 χρόνια από την καταστροφή του θεάτρου του - Αναγνωστήριο Αγιάσου: Πόλιος πύργος!
Γραφει ο Παναγιώτης Μιχ. Κουτσκουδής
Σήμερα συμπληρώνονται οχτώ χρόνια από την 11η Ιανουαρίου 2017, όταν μια δυνατή χιονοθύελλα κατέστρεψε τη στέγη και μεγάλο τμήμα του εξοπλισμού του θεάτρου του Αναγνωστηρίου Αγιάσου. Οχτώ χρόνια μετά, μια τεράστια χαβούζα εξακολουθεί να χάσκει στο κέντρο της κτιριακής υποδομής του. Στην πάλαι ποτέ πλατεία του θεάτρου, στα μέρη όπου έγιναν εκσκαφές για να εκπονηθεί εδαφολογική μελέτη, φύτρωσαν και αναπτύχθηκαν πλατάνια και θάμνοι!!! Οχτώ χρόνια απραγματοποίητων υποσχέσεων, απίστευτης ταλαιπωρίας, απανωτών απογοητεύσεων…
Οι αθεράπευτες γραφειοκρατικές αγκυλώσεις και η απροθυμία της κεντρικής εξουσίας να τροποποιήσει κατ’ εξαίρεση το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο, για να δώσει λύση στο πρόβλημα, απαξιώνουν έναν ιστορικό χώρο τεράστιας ΕΘΝΙΚΗΣ και κοινωνικής προσφοράς. Όταν την αναλογίζομαι, μου ’ρχεται στο νου το αρχαίο επίγραμμα του Αλκαίου από τα "Στασιωτικά" του, "Άνδρες γαρ πόλιος πύργος". Που σημαίνει ότι τα αληθινά τείχη μιας πόλης δεν είναι τα κάστρα που την περιβάλλουν, αλλά τα στήθη των γενναίων ανδρών της που την υπερασπίζονται και γίνονται κυματοθραύστης των εχθρικών επιθέσεων.
Κατ’ αντιστοιχία, η εθνική άμυνα δεν εξασφαλίζεται μόνο με ισχυρές ένοπλες δυνάμεις και πολυέξοδους στρατιωτικούς εξοπλισμούς. Αναγκαία προϋπόθεση είναι η χάλκευση της λαϊκής ενότητας, της εθνικής ομοψυχίας, της γνώσης και της αγάπης στην ιστορία και τον πολιτισμό της χώρας. Και υπήρξαν ιστορικά σωματεία που από τα γεννοφάσκια τους υπηρέτησαν αυτούς τους ΕΘΝΙΚΟΥΣ σκοπούς. Κάθε τέτοιο, όπως το Αναγνωστήριο, που εκπέμπει το ανέσπερο πνευματικό του φως στο ΑΚΡΙΤΙΚΟ μετερίζι του λαϊκού μας πολιτισμού εδώ και 131 χρόνια, μπορεί να χαρακτηριστεί ΠΟΛΙΟΣ ΠΥΡΓΟΣ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ ΜΑΣ! Γιατί αυτά τα πρωτοβάθμια κύτταρα του πνεύματος και του πολιτισμού, που γεννήθηκαν μέσα στη βαρυχειμωνιά της τουρκικής σκλαβιάς, ήταν οι σπίθες που άναψαν τη φωτιά της παιδείας, οι ζευγάδες που έσπειραν τον σπόρο της εθνεγερσίας, τα αμόνια πάνω στα οποία σφυρηλατήθηκαν οι εν υπνώσει ευρισκόμενες εθνικές συνειδήσεις. Κι έγιναν τα σκοτάδια λάμψη, κι ανέτειλε ο ήλιος της λευτεριάς, και ξύπνησε και θέριεψε ο γίγαντας ελληνικός Λαός σπάζοντας τις αλυσίδες που τον κρατούσαν δεσμώτη τετρακόσια και πλέον χρόνια. Γι’ αυτό λέμε ότι τέτοια σωματεία δεν είναι απλώς πολιτιστικοί σύλλογοι που μαθαίνουν στα παιδιά μας θέατρο, χορό, μουσική… Είναι η ψυχή του έθνους! Ο ρόλος τους υπήρξε πρωτίστως ΕΘΝΙΚΟΣ και δευτερευόντως κοινωνικός και καλλιτεχνικός. Και ιδού κάποια τεκμήρια:
Το 1897 η είδηση της κατάληψης της Κρήτης από τα Ελληνικά στρατεύματα πυροδοτεί τον πατριωτισμό των Αναγνωστηριακών. Γράφει ο Στρατής Κολαξιζέλης: «Η Αγιάσος τότε ευρίσκετο ως εν επαναστάσει. Ο ιατρός Γρηγ. Τζανετής, ο πρωθιερεύς Μεθόδιος Κουρκουλής και ο δικηγόρος Ευστρ. Τζανετής ανεγίγνωσκον εις επήκοον των Τούρκων δημοσίων υπαλλήλων τα πύρινα άρθρα των Αθηναϊκών εφημερίδων. Το Αναγνωστήριον μετετράπη εις φλογερό καμίνι, το οποίον με τις εθνικές μυσταγωγίες του έστειλεν εις τας Αθήνας εξήκοντα εθελοντάς. Εις τους περί την Αγιάσον λόφους εγίνοντο γυμνάσια σκοποβολής. Η είσπραξις των φόρων εσταμάτησεν. Οι Τούρκοι έχασαν το ηθικόν των».
Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα (1904-1908) το σωματείο διενεργεί εράνους για την ενίσχυση των ανταρτικών σωμάτων. Τα χρήματα που συγκεντρώνει τα δίνει στο τότε Ελληνικό Προξενείο και στη Μητρόπολη Μυτιλήνης.
Την ίδια εποχή το Αναγνωστήριο γίνεται πρακτορείο πώλησης του «Λαχείου υπέρ του Εθνικού Στόλου και των Αρχαιοτήτων της Ελλάδος», που ήταν μια από τις κύριες πηγές χρηματοδότησης του τεράστιου ναυτικού εξοπλιστικού προγράμματος που δημιούργησε τον Εθνικό μας Στόλο. Τον Στόλο, που λίγα χρόνια αργότερα υπό την ηγεσία του ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη κατανίκησε τους Τούρκους στο Αιγαίο και λευτέρωσε και το νησί μας.
Το 1908, με την ανακήρυξη του Συντάγματος των Νεότουρκων, μετατρέπεται σε πολιτικό κέντρο της περιφέρειας και φροντίζει για την ενημέρωση των κατοίκων και τη διασφάλιση των δικαιωμάτων και των συμφερόντων τους. Καλεί σε «συμπαγή παρουσίασιν των ψηφοφόρων» στις πρωτοβάθμιες εκλογές και σε υποστήριξη φιλελεύθερων εκλεκτόρων.
Το 1909 πραγματοποιεί την απογραφή του πληθυσμού της Αγιάσου και διενεργεί τις εκλογές εκλεκτόρων, οι οποίοι με τη σειρά τους, σύμφωνα με το Σύνταγμα, ψηφίζουν και εκλέγουν δύο χριστιανούς βουλευτές στην Τουρκική Βουλή.
Την περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά τοπικοί παράγοντες κατηγορούν τα φιλοπρόοδα μέλη του ιδρύματος για ανατρεπτική δράση, αλλά μετά από ανακρίσεις εκδίδεται απαλλακτικό βούλευμα. Την εποχή αυτή αφαιρούνται από τη βιβλιοθήκη αρκετά και πολύτιμα βιβλία, μερικά από τα οποία ρίχνονται στην πυρά κατά το πρότυπο των μισαλλόδοξων ναζιστικών μεθόδων.
Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής το Αναγνωστήριο λειτουργεί ως εστία της Εθνικής Αντίστασης. Πολλά μέλη του, οργανωμένα στην ΕΠΟΝ, πρωταγωνιστούν στον πάνδημο γιορτασμό της Εθνικής Επετείου στις 25 Μαρτίου 1944, που πήρε αντιφασιστικό χαρακτήρα και προκάλεσε τα αιματηρά αντίποινα των ναζί κατακτητών.
Σε τέτοιες λοιπόν εστίες του πολιτισμού γαλουχούνται τα παιδιά μας, καλλιεργούνται οι έμφυτες τάσεις και κλίσεις τους, σφυρηλατούνται οι συνειδήσεις, σμιλεύονται οι προσωπικότητες. Γι’ αυτό και ο αείμνηστος Χαρίλαος Κορομηλάς έγραψε κάποτε:
Έδγιου μέσα ’νι τ’ αμόνια τσι γοι τόμ’ απί τν Ιβρώπ’
τσ’ όσ’ πιράσαν απού μέσα, βγαίνιν τουρνιμέν’ αθρώπ’!
Αν λοιπόν είσαι μια Πολιτεία που σέβεσαι την ιστορία σου και τον πολιτισμό σου, σπεύδεις να αποκαταστήσεις ΑΜΕΣΑ τέτοιες ΕΘΝΙΚΕΣ ζημιές (όπως η καταστροφή του θεάτρου του Αναγνωστηρίου) και δεν οχυρώνεσαι πίσω από το αντιδραστικό νομικό πλαίσιο (που εσύ δημιούργησες) δηλώνοντας αδυναμία υπέρβασής του. Αποτέλεσμα; Χάθηκε ως τώρα μια γενιά, αφού την οκταετία 2017 - 2025 τα παιδιά ηλικίας 10 – 18 ετών δεν πάτησαν το θεατρικό σανίδι, δεν έπαιξαν σε καρναβαλικές επιθεωρήσεις, δεν παρουσίασαν τη δουλειά τους στο φιλοθεάμον κοινό, δεν παρακολούθησαν τις ποικίλης θεματολογίας εκδηλώσεις του παρελθόντος… Και παράλληλα, όλα αυτά τα χρόνια αποστασιοποιήθηκε και ο κόσμος, που πριν προσερχόταν συχνά και μαζικά, για να δει τις εκδηλώσεις των διάφορων τμημάτων και να καμαρώσει τα παιδιά και τα εγγόνια του. Ήρθε καπάκι κι η πανδημία και επιδείνωσε την ήδη αρρωστημένη κατάσταση σ’ ένα πάλαι ποτέ ακμάζον λεσβιακό κεφαλοχώρι, που τις τελευταίες δεκαετίες φθίνει ολοταχώς, εμφανίζοντας μια από τις μεγαλύτερες (ποσοστιαία) πληθυσμιακές μειώσεις σε όλο το Βόρειο Αιγαίο… Αυτή ήταν η ανταπόδοση της Πολιτείας στην σπουδαία ΕΘΝΙΚΗ και κοινωνική προσφορά του Αναγνωστηρίου!
Κρατώντας πάντα μικρό καλάθι, γιατί πολλές φορές πήγαμε στη βρύση μα νερό δεν ήπιαμε, ευελπιστούμε πως οι τελευταίες εξελίξεις, με την χρηματοδότηση του Δήμου Μυτιλήνης από το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου με πόρους του Ταμείου Αλληλεγγύης, θα ανοίξουν επιτέλους τον δρόμο της αποκατάστασης ενός από τα πρώτα επαρχιακά θέατρα της Ελλάδας, που σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Γιώργο Γιανουλέλη και τον ζωγράφο Γιάννη Τσαρούχη, και εγκαινιάστηκε το 1975, για να συνεχίσει να εμπλουτίζει την λαμπρή παράδοση του Αναγνωστηρίου στο ερασιτεχνικό θέατρο, που ξεκινά ήδη από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα.
Πολλά πράγματα μάς χωρίζουν. Ταξικές αντιθέσεις, πολιτικές αντιπαραθέσεις, ιδεολογικές συγκρούσεις, ποδοσφαιρικοί φανατισμοί, στείροι τοπικισμοί,… Διαχρονικά όμως ένα πράγμα μάς ενώνει: Ο λαϊκός μας πολιτισμός! Όταν ηχήσει το κλαρίνο, όταν κελαηδήσει το βιολί, όταν κλάψει ο μπαγλαμάς, όταν πάρουν φωτιά τα τέλια, όλοι μπαίνουμε στο τραγούδι και στο χορό, όλοι γινόμαστε ένα σώμα, μια ψυχή! Τηρούμε τα ήθη και τα έθιμά μας, κρατάμε τις παραδόσεις μας απ’ άκρου εις άκρον της ελληνικής γης. Γι’ αυτό, η διάσωση και μεταλαμπάδευση της παράδοσης στις επόμενες γενιές είναι αναγκαίος όρος για τη διατήρηση της εθνικής μας συνοχής και της ιστορικής μας συνέχειας μέσα στην ισοπεδωτική πλημμυρίδα της παγκοσμιοποίησης, όπου ελλοχεύει ο κίνδυνος αλλοτρίωσης της πολιτισμικής μας ταυτότητας από ξενόφερτα πρότυπα, από την ντόπια και ξένη υποκουλτούρα. Για να μην γίνει αυτό, πρέπει να κρατάμε όρθιους, αλώβητους, απόρθητους τους πόλιους πύργους της πατρίδας μας, τα Αναγνωστήριά μας!
Παναγιώτης Μιχ. Κουτσκουδής
τέως διοικητικό στέλεχος του Αναγνωστηρίου Αγιάσου
