Ρατσισμός: Μύθοι και πραγματικότητα

Γράφει ο Θράσος Αβραάμ

(Κοινωνικός Ανθρωπολόγος - Ιστορικός και εργαζόμενος σε ΜΜΕ)

Ρατσισμός: Μύθοι και πραγματικότητα

Η αναζωπύρωση του ρατσισμού στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη είναι άμεσα συνδεδεμένη με την κρίση και τη σκλήρυνση της μεταναστευτικής πολιτικής των κρατών, με την ανασφάλεια που δημιουργούν η μαζική ανεργία και η συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους και με την υποχώρηση των ιδεών και των δυνάμεων που παλεύουν ενάντια στην ανισότητα και τις διακρίσεις.

Οι ρατσιστές πιστεύουν ότι υπάρχουν βιολογικές διαφορές μεταξύ των φυλών βάσει των οποίων διακρίνουν τις φυλές σε ανώτερες και κατώτερες. Καταρχάς πρέπει να διευκρινιστεί ότι το είδος και η φυλή είναι ταξινόμηση που έχει να κάνει με την βιολογία, ενώ οι λαοί, τα έθνη είναι ιστορικές και πολιτισμικές ταξινομήσεις. Στο σημείο που μέχρι στιγμής δεν έχουμε απομονώσει γονίδια που να κωδικοποιούν, ούτε με συντεταγμένο τρόπο, ούτε με απομόνωση, τα χαρακτηριστικά που θεωρούνται ως τυπικά μιας φυλής οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι η έννοια της φυλής είναι ιστορικό δημιούργημα που κατασκευάζεται βάσει κάποιων χαρακτηριστικών που θεωρούνται διακριτικά.

Τι είμαστε και τι μας λένε ότι είμαστε

Γενετικά όλοι οι άνθρωποι είναι όμοιοι. Η παλαιοντολογία έχει αποδείξει και δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολίας, πως όλες οι σύγχρονες ανθρώπινες φυλές έχουν μία και μόνη προέλευση. Από την γέννηση μας, το περιβάλλον, με χίλιους τρόπους, συνειδητούς ή ασυνείδητους, καταφέρνει να περάσει μέσα μας ένα πολύπλοκο σύστημα αναφορών που αποτελείται από αξιολογικές κρίσεις, κίνητρα, κέντρα ενδιαφέροντος. Το ίδιο συμβαίνει και με την επεξεργασμένη άποψη που μας επιβάλλει η εκπαίδευση για το ιστορικό γίγνεσθαι του πολιτισμού μας, χωρίς την οποία ο πολιτισμός μας θα ήταν αδιανόητος ή θα φαινόταν να αντιφάσκει με την πραγματική συμπεριφορά μας. Εκείνο, δηλαδή, που προσδιορίζει η κληρονομικότητα στον άνθρωπο είναι η γενική ικανότητα να αποκτά έναν οποιοδήποτε πολιτισμό- ιδεολογία, αλλά εκείνος που θα γίνει δικός του θα εξαρτηθεί από τις συγκυρίες της γέννησης του και της κοινωνίας από την οποία θα λάβει την εκπαίδευση του.

Το πρωταρχικό φάουλ του ρατσισμού έγκειται στη σύγχυση μεταξύ της βιολογικής έννοιας της φυλής και της κοινωνικής και πολιτισμικής πραγματικότητας των ανθρώπινων ομάδων. Η φυλή είναι μια έννοια βιολογική, που η σύγχρονη επιστήμη θεωρεί ελάχιστα αντικειμενική. Δεν υπάρχουν «καθαρές» φυλές, οι επιμειξίες είναι πολλές. Ποιος αλήθεια πιστεύει πραγματικά πως οι σύγχρονοι Έλληνες είναι «γνήσιοι» απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων. Εισβολές, κατακτήσεις, μετακινήσεις στον ελλαδικό χώρο ιστορικά μαρτυρούν πως οι συγχωνεύσεις μεταξύ των πληθυσμών ήταν πολλές.

«Εμείς» και οι «κατώτεροι»

Οι οπαδοί του ρατσισμού συσχετίζουν τις πολιτισμικές παραλλαγές με τις μορφολογικές διαφορές. Η συσχέτιση αυτή γίνεται σκόπιμα προκειμένου να «δικαιολογηθούν» οι κοινωνικές ιεραρχήσεις και η εκμετάλλευση μιας ομάδας από μία άλλη π.χ. δουλεία, αποικιακό καθεστώς ή να βρεθεί ένας αποδιοπομπαίος τράγος που θα φταίει κάθε φορά π.χ. οι Εβραίοι, οι μετανάστες κ.α. Ο ιδιαίτερος χαρακτήρας των συστημάτων του κάθε πολιτισμού, η αυθεντικότητα του, δεν εξαρτάται από τα φυσιολογικά χαρακτηριστικά των πληθυσμών, δηλαδή το χρώμα του δέρματος, των ματιών, των μαλλιών, το σχήμα της μύτης. Σχετίζεται με τις κοινωνικές σχέσεις που συνάπτουν οι άνθρωποι μεταξύ τους, με τις μεταβολές που υφίστανται οι σχέσεις αυτές στο πέρασμα των αιώνων και με το τύπο των νοητικών παραστάσεων που τις συνοδεύουν.

Από επιστημονική άποψη είναι παράλογο να πιστεύουμε ότι υπάρχει σχέση μεταξύ της βιολογικής ποικιλίας των ανθρώπινων πληθυσμών και της πολιτισμικής τους ποικιλίας. Γι αυτό πρέπει να καταργηθεί η χρήση του όρου φυλή, όταν αναφερόμαστε σε κοινότητες πολιτισμικές, θρησκευτικές ή γλωσσικές. Κανείς δεν θα διανοείται να μιλήσει για γαλλική φυλή, γιατί δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Γάλλος μιλάει γαλλικά όχι λόγω μορφολογικών χαρακτηριστικών του, αλλά λόγω της παιδείας που έλαβε. Ωστόσο, μερικοί δεν διστάζουν να μιλήσουν για φυλή bantou γνωρίζοντας ότι οι γλώσσες bantou ομιλούνται από 60 εκατ. περίπου Αφρικανούς, σε μια ζώνη που εκτείνεται, από τα δυτικά προς τα ανατολικά, από το Καμερούν στην Τανζανία. Οι πληθυσμοί που κατοικούν σ αυτή τη γλωσσική περιοχή ανήκουν σε πολύ διαφορετικούς εθνικούς τύπους.

Εν κατακλείδι είναι παραλογισμός να εντοπίζουμε την τάδε ή την δείνα συμπεριφορά σε βιολογικό επίπεδο επικαλούμενοι τη φυλή. Μπορούμε λογικά να σκεφτούμε ότι όσο θα υπάρχει η εκμετάλλευση του ανθρώπου από άνθρωπο, θα επιβιώνουν επίσης θεωρίες διακρίσεων που καθιστούν δυνατή την εκμετάλλευση. Όταν δεν δημιουργούνται κοινωνικές σχέσεις που να στηρίζονται στη συνεργασία και τον αμοιβαίο σεβασμό, έρχεται η διαφορά για να νομιμοποιήσει ένα κοινωνικό καθεστώς ανισοτήτων. Κι όταν έρχεται ο πρόσφυγας και «διαμένει» στο λιμάνι… της απόγνωσης φταίει το χρώμα του προσώπου του και όχι ο πόλεμος που διεξάγεται στην πατρίδα του ή οι αρμόδιοι που υφαρπάζουν τα κονδύλια της ΕΕ που προορίζονται για το μεταναστευτικό ή ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση και η πολιτική της. Αλλά αυτό το τελευταίο είναι μια άλλη συζήτηση.