Λαϊκή θεραπευτική στη Λέσβο στα τέλη του 18ου αιώνα

Βιβλιοπαρουσίαση – Γράφει ο Παναγιώτης Μιχ. Κουτσκουδής

Λαϊκή θεραπευτική στη Λέσβο στα τέλη του 18^ου αιώνα

Ο Γιάννης Ράπτης, φαρμακοποιός από τη Ναύπακτο της Αιτωλοακαρνανίας, άνθρωπος της κοινωνικής προσφοράς (διατέλεσε αντιδήμαρχος Ναυπακτίας, πρόεδρος του παραρτήματος Ναυπάκτου του Ε.Ε.Σ. κ.ά.) και λάτρης της Αγιάσου και της Λέσβου, κατέθεσε το βιβλίο «Λαϊκή θεραπευτική στη Λέσβο» (Αγιάσος 2023), το οποίο αφιερώνεται στη μνήμη της πεθεράς του Μύρτας Νιγδέλη-Καβαδέλη και αποτελεί απόσταγμα πολύκαιρης και επίμοχθης προσπάθειας.

Πηγή της έρευνάς του ήταν ένα χειρόγραφο «εγχειρίδιο» που βρέθηκε στο σπίτι της στην Αγιάσο Λέσβου, το οποίο γράφτηκε από κάποιον άγνωστο Λέσβιο «ιατροφιλόσοφο» στα τέλη του 18^ου αιώνα, όταν τα μυστήρια αρχαία μαντζούνια (γιατροσόφια) που είχαν διαδοθεί ευρύτατα σ’ ολόκληρη την Ευρώπη άρχισαν να υποσκελίζονται από τις νέες δρόγες (ουσίες, φυτικής, ζωικής και ανόργανης προέλευσης). Περιέχει φαρμακευτικές συνταγές, θεραπευτικές μεθόδους και ορισμένες ανατομικές προσεγγίσεις. Ο συγγραφέας κρατά απόσταση από την αλχημεία της εποχής του. Μελετώντας κανείς την ιστορία των ουσιών-φαρμάκων που χρησιμοποιεί, ανακαλύπτει τη σοφία της λαϊκής ιατρικής παράδοσης και την γνώση των θεραπευτικών μέσων με την χρήση των δρογών.

Το εγχειρίδιο αυτό διασώθηκε από τον καταγόμενο απ’ την Αγιάσο γιατρό Αριστοτέλη Τσάγαλο, εμπνεόμενο από νατουριστικές απόψεις (ασκούσε την ιατρική χωρίς φάρμακα, αλλά με φυσικές μεθόδους!), που γύρω στο 1920 είχε εκδώσει στο Παρίσι σχετικά βιβλία στα Ελληνικά, και το 1935 δημιούργησε κλινική στην Κηφισιά με σκοπό την θεραπεία κάθε χρόνιου και οξέος νοσήματος, διά συνδυασμού φυσικών παραγόντων (ιαματική δίαιτα, υδροθεραπείες, εφιδρόλουτρα, ηλιοθεραπείες, μασάζ, ρυθμική γυμναστική κλπ)!

Το πρωτότυπο κείμενο παρουσιάζει μεγάλο γλωσσολογικό ενδιαφέρον. Ως γνωστόν, το 70% της παγκόσμιας ιατρικής και βοτανικής ορολογίας έχει Ελληνική ρίζα, ενώ αντιθέτως η Τουρκική γλώσσα δεν δανειζόταν λέξεις από τους υποτελείς, παρά μόνο από την Αραβική και την Περσική. Γι’ αυτό και ήταν κοπιώδης η ερμηνεία και η απόδοση στην κοινή νεοελληνική των αναγραφόμενων συνταγών.

Αξίζουν πολλά συγχαρητήρια στον Γιάννη, γιατί:

• Ως τελευταίος αποδέκτης αυτού του «εγχειριδίου», διέσωσε το περιεχόμενό του και με το βιβλίο του το κατέστησε  κτήμα κοινό. Όχι, φυσικά, για να εφαρμοστούν στην πράξη οι διασωθείσες συνταγές (πολλές από τις οποίες δεν έχουν επιστημονική  τεκμηρίωση), αλλά για να καταγραφεί η λαϊκή ιατρική στα τέλη του 18^ου αι. και το επίπεδο της τότε ιατρικής επιστήμης γενικότερα.
• Παρά το γεγονός ότι δεν είναι επιστήμονας της γλώσσας, εργάστηκε κοπιωδώς για την αποκωδικοποίηση του χειρογράφου, αφήνοντας ανερμήνευτες ελάχιστες λέξεις. Χωρίς την ερμηνευτική αυτή προσπάθεια πολλές συνταγές θα ήταν ακατανόητες και η απλή παράθεσή τους πρακτικά άσκοπη.
• Ο ίδιος και η οικογένειά του, σεβόμενη την μακρά προσφορά του Αναγνωστηρίου της Αγιάσου και εκτιμώντας τον αγώνα του Ιδρύματος για την επιβίωση, του παραχώρησε, μαζί με αντίτυπά του, και τα πνευματικά δικαιώματα του βιβλίου. Η ευγενική αυτή χειρονομία συνδέεται τόσο με τον αείμνηστο πεθερό του Ευστράτιο Βασιλείου Καβαδέλη (1908-1996), αντιστασιακό, που εκτός από Δήμαρχος Αγιάσου κατά τις περιόδους 1965-1967 και 1975-1978 (δηλαδή πριν και μετά τη δικτατορία), διατέλεσε και Πρόεδρος του Αναγνωστηρίου Αγιάσου προπολεμικά, όσο και με την πεθερά του Μύρτα, εκλεκτή θεραπαινίδα του ερασιτεχνικού μας θεάτρου και βραβευμένη από το Πνευματικό μας Κέντρο για τη γενικότερη προσφορά της στο λαϊκό μας πολιτισμό.

Αγαπητέ Γιάννη, θερμά συγχαρητήρια για την ενδελεχή έρευνα και την εκδοτική σου προσπάθεια, που πέρα από την αγάπη για την επιστήμη σου αποτελεί και τεκμήριο της αγάπης σου για το ιστορικό Αναγνωστήριό μας, αλλά και για την όμορφη Αγιάσο μας γενικότερα.

Το Αναγνωστήριο και η Αγιάσος θερμά σας ευχαριστεί.