Ο Αργύρης, η Μπιρσέλ Τζεμιλέ, η υφαντική και ο «όρθιος» αργαλειός από την Καππαδοκία στο σπίτι της φαμίλιας του Ελύτη στη Μυτιλήνη
Ένας «όρθιος» αργαλειός φερμένος στη Θεσσαλονίκη από μια οικογένεια προσφύγων ανταλλαγέντων στη βάση της Συνθήκης της Λωζάννης, από τη Νίγδη της Καππαδοκίας ξαναστήνεται σε ένα από τα ιστορικά αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης. Στην χτισμένη στο διάστημα 1909 με 1911, οικία της οικογένειας Γούτου, προικώο στην κόρη της φαμίλιας την Αγλαΐα, που παντρεύτηκε το Θόδωρο Αλεπουδέλλη, μεγαλύτερο αδελφό του μεγάλου ποιητή Οδυσσέα Ελύτη. Πράγμα που πάει να πει πως ο νομπελίστας όποτε ο δρόμος τον έφερνε στη Μυτιλήνη, μπαινοέβγαινε σε αυτό το εμβληματικό, μνημειακό και επιβλητικό σπίτι εξαιτίας του μεγέθους αλλά και της υψηλής ακαδημαϊκής αρχιτεκτονικής του. Που καταπώς λένε οι ειδικοί διέπεται «από τα αρχιτεκτονικά πρότυπα του στιλ Second Empire»!
Στα ντουβάρια το λοιπόν αυτού του κτηρίου - μνημείου στη σημερινή οδό Καβέτσου στο κέντρο της Μυτιλήνης, οι τωρινοί του ιδιοκτήτες, απόγονοι των μεγάλων φαμιλιών που το έχτισαν και το κατοίκησαν, επέτρεψαν σε ένα νέο δημιουργό τον Αργύρη Χατζημαλλή, να στεγάσει ένα πρότυπο εργαστήριο υφαντικής.
Ο Αργύρης Χατζημαλλής στην «οικία Γούτου» που διατηρεί απόλυτα την αρχική της μορφή, εσωτερική διακόσμηση και επίπλωση, με την τελευταία σχεδόν όλη να προέρχεται από την Κωνσταντινούπολη, στέγασε το μεράκι του. Την υφαντική του, την τέχνη του αρχαίου ιστού, την τέχνη του αργαλειού.
Πρόσφατα ειδοποιημένος από φίλο του παλαιοπώλη στη Θεσσαλονίκη, έμαθε για τον «όρθιο» αργαλειό που αφού έζησε την προσφυγική φαμίλια που τον μετέφερε από τη Νίγδη εγκαταλείφτηκε. Τον έφερε στη Μυτιλήνη κι είπε να τον στήσει στο εργαστήρι του, δίπλα στον κλασικό του αργαλειό και να αποπειραθεί να δουλέψει και σε αυτόν.
Η 65χρονη Τουρκάλα Μπιρσέλ Τζεμιλέ που ζει σε ένα Ρωμαίικο σπίτι στη Μικρασιατική Πέργαμο, τόπο καταγωγής και των παππούδων του Αργύρη Χατζημαλλή, στάθηκε πολύτιμος σύμμαχος του.
«Την είχα γνωρίσει σε ένα ταξίδι μου πριν δυο τρία χρόνια στην Πέργαμο» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Χατζημαλλής. Και συνεχίζει: «Με μάγεψε η τέχνη της. Και η δημιουργία του χαλιού αλλά και η τεχνική του 'όρθιου' αργαλειού. Τώρα που η τύχη με έφερε να αποκτήσω αυτόν τον αργαλειό - μνημείο από την Καππαδοκία, της ζήτησα μέσω κοινών φίλων να έρθει να μου δείξει το στήσιμο του λεγόμενου 'διάσημου', του στημονιού, που πάει να πει του σκελετού του υφαντού».
Φτωχιά υφάντρα, γεννημένη μέσα στη φτώχια, μεγαλωμένη μέσα στη φτώχια είναι η Μπιρσέλ Τζεμιλέ. «Κακότυχη» καταπώς αποκαλεί τον εαυτό της, έμεινε ορφανή από τη μάνα της την Μπιμπεριέ, στα τέσσερα της χρόνια στο χωριό της το Τσαγλάν, ένα Γιουρούκικο χωριό έξω από τους πάλαι ποτέ ονομαστούς Σααντζήδες της Περγάμου. Η γιαγιά της η Αριφέ «για να μην κλαίει» την έβαλε να κάθεται δίπλα της, στον αργαλειό όπου δούλευε. Κάπως έτσι έγινε υφάντρα «61 χρόνια τώρα», όπως λέει. Παλιότερα δούλευε με την αδελφή της, τώρα μόνη της. Φτιάχνει κάπου έξη χαλιά το χρόνο, των 2,5 τετραγωνικών μέτρων το ένα. Για το κάθε ένα, δυο μηνών δουλειά πάει να πει, πληρώνεται λιγότερα από 600 ευρώ. Σε τούρκικες λίρες που ο πληθωρισμός τις εξανεμίζει πολύ πολύ γρήγορα και σίγουρα πριν το τέλειωμα του επόμενου χαλιού.
Ο Αργύρης Χατζημαλλής και προκειμένου να στήσει τον «όρθιο» αργαλειό και τα στημόνια του, έτρεξε και μέσω φίλων η Μπιρσέλ Τζεμιλέ έβγαλε διαβατήριο. Εκμεταλλευόμενος τη συμφωνία Μητσοτάκη - Ερντογάν την έφερε στη Μυτιλήνη. «Είναι η πρώτη φορά που βγαίνω από την Τουρκία, είπε. Δεν περίμενα ποτέ πως θα έβγαινα από τα σύνορα. Και μάλιστα χάρη στον αργαλειό μου».
Εδώ και λίγες μέρες και μέχρι και το απόγευμα της περασμένης Πέμπτης, η Μπιρσέλ Τζεμιλέ δρασκελούσε την πόρτα του αρχοντικού και στη σκιά των βαριών επίπλων έδειχνε στον Αργύρη το πώς στήνονται τα μάλλινα στημόνια με μαλλιά από τη Μαγνησία παρακαλώ. Πώς δένεται το υφάδι με μαλλιά και αυτό από το Λεσβιακό Μεσότοπο...
Και στο περιθώριο της μεταλαμπάδευσης της γνώσης του μοναδικού αυτού πολιτισμού, μιλούσε για το αγαπημένο της χαλί. «Το κορίτσι της Περγάμου» Ένα μοτίβο χαλιού που το σχέδιο, το έχει μέσα στο μυαλό της και το οποίο διηγιέται με χρώματα και σχήματα μια ιστορία έρωτα, ανάλογη με αυτή του Ρωμαίου και της Ιουλιέττας. Χώρισαν βίαια και ετούτοι, αφού ήταν από διαφορετικές φαμίλιες και δεν μπορούσαν να ζήσουν μαζί.
Τώρα που δημοσιεύονται αυτές οι γραμμές, η Μπιρσέλ Τζεμιλέ έχει επιστρέψει στο σπίτι της στην Πέργαμο, στο παλιό μαχαλά των Ρωμιών, στη σκιά της βυζαντινής Αγιάς Σοφιάς που 'γινε από τα χρόνια του Ταμερλάνου ακόμα σαν κατέλαβε την πολιτεία, Ουλού τζαμί. Μόνο που δένοντας τα δικά της στημόνια θα ξέρει πως λίγα μίλια μακρύτερα δένονται στημόνια σε έναν άλλον αργαλειό, όλα - κι από εδώ κι από εκεί - στα χρώματα του «κοριτσιού της Περγάμου» που ήθελε να ενώνει και να μη χωρίζει.
Έτσι ημερεύουν οι μέρες σε ετούτες τις γειτονιές!
«Ως ένα σημείο, η ποίηση λύνει προβλήματα· στο αμέσως υψηλότερο, θέτει καινούργια· στο ύψιστο, τα αίρει ως εκεί που παύουν ν' αποτελούν προβλήματα» είχε πει ο Οδυσσέας Ελύτης.
Για την ποίηση είχε πει. Είναι γιατί μάλλον δεν ήξερε να υφαίνει...
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ, Στρ. Μπαλάσκας
