Το Καρναβάλι Μεσοτόπου στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Το Υπουργείο Πολιτισμού ανακοινώνει την εγγραφή δέκα (10) νέων στοιχείων στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Η διαδικασία εμπλουτισμού του Εθνικού Ευρετηρίου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας είναι ετήσια και ξεκινάει τον Ιανουάριο, με τη δημόσια πρόσκληση που απευθύνει η Διεύθυνση Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, σύμφωνα με τις προβλεπόμενες διαδικασίες και συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα.

 

Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, μετά  την αποδοχή  της εισήγησης της Επιστημονικής Επιτροπής για την εγγραφή των δέκα νέων στοιχείων στο Εθνικό Ευρετήριο, δήλωσε: 

«Το ΥΠΠΟ εφαρμόζοντας από το 2006, τη Σύμβαση της UNESCO 2003 , για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, προσθέτει σήμερα δέκα νέες εγγραφές στον, ήδη, πλούσιο κατάλογο του Εθνικού Ευρετηρίου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, επιβεβαιώνοντας τον πλούτο, την πολυμορφία, τις πολλαπλές επιρροές και την ενσωμάτωση στέρεων παραδόσεων, για τις οποίες είναι περήφανες οι τοπικές κοινωνίες. Ο λαϊκός πολιτισμός μας, οι τελετές, οι γιορτές, οι παραδοσιακές τέχνες, μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, παραδίδοντας στους νεότερους ένα βαθύ πολιτιστικό απόθεμα, που το διαμόρφωσαν ο μόχθος των ανθρώπων, η συνύπαρξη, η αλληλεγγύη  η ανάγκη της ταυτότητας. Ένας πλούτος, διαφορετικός από περιοχή σε περιοχή, αποτέλεσμα συλλογικής δραστηριότητας, του μέτρου και  της αισθητικής, που φτάνει  ζωντανός στις μέρες μας, από τα βάθη του χρόνου και οφείλουμε να  τον αναδείξουμε, πιστοί στις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης. Ευχαριστώ την αρμόδια Διεύθυνση Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου, καθώς και την Εθνική Επιστημονική Επιτροπή για την αφοσίωσή τους στην διάσωση και ανάδειξη του άυλου πολιτιστικού μας αποθέματος, με την Εφαρμογή της Σύμβασης της UNESCO». 

Η  Ελλάδα ως κράτος-μέλος εμπλουτίζει συστηματικά το Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, εφαρμόζοντας  τη διαδικασία εμπλουτισμού του Ευρετηρίου, το οποίο και αποτελεί σημαντική προτεραιότητα του Υπουργείου Πολιτισμού. Ο λόγος δίνεται  στις ίδιες τις κοινότητες, φορέων άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, προκειμένου να τεκμηριώσουν και να αναδείξουν τα στοιχεία που οι ίδιες θεωρούν μέρος της συλλογικής τους ταυτότητας. Επιπλέον, η διαδικασία εγγραφής στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς παρέχει ένα πλαίσιο συνεργασίας των κοινοτήτων με την διοίκηση και την επιστημονική κοινότητα, για την εκπόνηση σχεδίων και την εφαρμογή πολιτικών που στοχεύουν στη διαφύλαξη των στοιχείων και τη μετάδοσή τους στις νεότερες γενιές.

Τα δέκα νέα στοιχεία μελετήθηκαν συστηματικά από τη Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, την Εθνική Επιστημονική Επιτροπή για την Εφαρμογή στην Ελλάδα της Σύμβασης για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (UNESCO, 2003) και τις ίδιες τις κοινότητες φορέων. Η Εθνική Επιστημονική Επιτροπή γνωμοδότησε επί των προτάσεων, στην συνεδρίαση της  7^ης  Απριλίου 2023. Η  εισήγησή τους  έγινε αποδεκτή, στο σύνολό της,  από την Υπουργό Πολιτισμού.

Τα στοιχεία που εγγράφονται στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς είναι τα εξής:

1.  Συρτός Κρήτης

 

2.  Καρναβάλι Μεσότοπου Λέσβου
Η περίοδος της αποκριάς γιορταζόταν από παλιά στον Μεσότοπο Λέσβου με γλέντια που κρατούσαν μία εβδομάδα. Ήταν μια ευκαιρία για τους Μεσοτοπίτες να αποδώσουν φόρο τιμής στην παράδοσή τους, που απηχεί μνήμες από την Τουρκοκρατία, τη Μικρά Ασία και τη Σμύρνη.  Οι απόκριες αποτελούν περίοδο ξεφαντώματος για όλο το χωριό. Στο Καρναβάλι του Μεσότοπου, που από το 1987 διοργανώνεται με τη συμμετοχή όλων των φορέων του χωριού, περιλαμβάνονται αποκριάτικα δρώμενα, σάτιρα δοσμένη στην ντοπιολαλιά, μασκαροντυμένοι όλων των ηλικιών, μουτσούνια όπως αποκαλούνται, τραγούδι, χορός και οι λεγόμενοι κουδουνάτοι, άντρες που περιφέρονται κατά ομάδες στο χωριό, φορώντας κουδούνια από πρόβατα και έχοντας βάψει τα πρόσωπά τους μαύρα με κάρβουνο και λάδι.Το Καρναβάλι Μεσότοπου Λέσβου αποτελεί σημαντικό στοιχείο συλλογικής μνήμης και ταυτότητας της κοινότητας, αλλά και δημοφιλή αποκριάτικη εκδήλωση που ενθουσιάζει το ευρύτερο κοινό.

3.  Μαλεβιζιώτης

4.  Το Μοιρολόι της Παναγίας, στην Κοπάνη Δωδώνης

5.  Μπαμπούγερα, στην Καλή Βρύση Δράμας

6.  Μπαντίδοι και Γαϊτανάκι Άρτας (παραδοσιακά δρώμενα Αποκριών)

7.  Η τέχνη της κατασκευής αντιγράφων παραδοσιακών ενδυμασιών, όπως ασκείται από τον Νικόλαο Πλακίδα, στην Κατοχή Αιτωλοακαρνανίας.

8.  Το πανηγύρι του Αγίου Πέτρου στα Σπάτα

9.  «Μπέης»  Πρωτοκκλησίου

10.  Κάλαντα Κρυόνερου Ανατολικής Θράκης, στο Καλαμπάκι Δράμας

 

(Υπενθυμίζουμε ότι πριν από λίγο καιρό εντάχθηκε και το Καρναβάλι της Αγιάσου)

 

-----------------

Στην σελίδα http://www.lesvosoldies.gr/ διαβάζουμε:

Η Μεσοτοπίτικη αποκριά, του Φώτη Βασίλογλου, εκπαιδευτικού - ερευνητή

Η   Μεσοτοπίτικη Αποκριά
Οι Μεσοτοπίτες πριν την καταστροφή του 1922, είχαν πολύ στενές σχέσεις με τη Σμύρνη και τα παράλια της Μικρασίας. Αρκετές ήταν  οι οικογένειες που έμεναν μόνιμα εκεί ήδη απ’ το τέλος του 19ου αιώνα. Οι περισσότεροι όμως ήταν εποχιακοί εργάτες κι ασχολούνταν κυρίως  με την οικοδομή. Πολλοί απ’ αυτούς ήταν φημισμένοι τεχνίτες –μαστόροι και πηγαινοέρχονταν με τις βάρκες και τα καΐκια κουβαλώντας στο χωριό τους αγαθά, τέχνες, πολιτισμό. Ο Μεσότοπος φημίζεται για τους φιλόξενους, εργατικούς και μερακλήδες κατοίκους του.

Πλούσια είναι και η αποκριάτικη παράδοση του χωριού, η οποία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Οι ρίζες της είναι βαθιά ριζωμένες στο χρόνο. Οι θύμησες των παλαιότερων, οι εμπειρίες τους αλλά και οι παλιές φωτογραφίες, που έχουν σωθεί, φέρνουν στο φως το «παρακλάδι» των τελευταίων εκατό τουλάχιστον ετών.Η μεσοτοπίτικη αποκριά παραμένει και σήμερα ζωντανή και οι εκδηλώσεις κορυφώνονται την τελευταία Κυριακή. Το χωριό ολόκληρο μαζί με τους επισκέπτες, που κάθε χρόνο πληθαίνουν,  ζουν όμορφες στιγμές.

Οι «κ’δουνάκ(ι), οι κουδουνάτοι-οι κουδουνοφορεμένοι-ήταν και είναι μέχρι σήμερα το πιο επιβλητικό και δυναμικό κομμάτι της αποκριάς του Μεσοτόπου. Μορφές αρχέγονες, διονυσιακές, με τις φτερωτές νεροκολοκύθες (γαλιές) στο κεφάλι, τις «κουτσκούδες» -φαλλικά σύμβολα στους ώμους, με μαυρισμένα πρόσωπα και με πλήθος ποιμενικά κουδούνια στο κορμί, γυρίζουν στους δρόμους σκορπώντας φόβο και δέος…

Οι «’βζών(ι)»,οι εύζωνοι-οι τσολιάδες είναι η «ήρεμη δύναμη» σε αντιπαράθεση με την «άγρια» παρουσία των κουδουνάτων. Συνήθως απ’ την παρέα δε λείπει η «δεσποινίδα», άντρας ντυμένος γυναίκα, καθώς και ο βρακάς. Προβάλλουν τη χάρη και την ομορφιά της νιότης. Παίζουν τα πήλινα τουμπελέκια τους και τραγουδούν συνήθως ερωτικά δίστιχα. Αγαπημένος τους χορός είναι το «ντούρου-ντούρου»

Απόψε θε’ ν’ αρματωθώ να πάω εις το Γέρο
Με το καλό με το κακό ίσως τον καταφέρω.
Γέρο μωρέ Γέρο την κόρη σου τη θέλω…

Οι απόκριες ήταν «αποκλειστικό» προνόμιο των αντρών και στο Μεσότοπο.
Στο παρασκήνιο όμως οι γυναίκες διεκδικούσαν το δικό τους μερδικό στη χαρά. Μαζεύονταν σε σπίτια ,όπου όλες μαζί οι γενιές :γιαγιάδες, μανάδες κοριτσόπουλα, γλεντοκοπούσαν τραγουδώντας και χορεύοντας. Κυριότερο ντύσιμό τους ήταν οι «βλάχες».

Η «αρκούδα και ο αρκουδιάρης» είναι αγαπημένο δίδυμο των ημερών με τον αρκουδιάρη να παίζει το ντέφι και την αρκούδα, ντυμένη με προβιές προβάτων ν’ ακούει τα παραγγέλματα του αφεντικού της και να μιμείται «ανθρώπινα» καμώματα:

Η Αρκούδα, Μεσότοπος 1968.

Πώς ζυμώνουν οι γριές;
Πώς χτινίζουντι τα κουρίτσια;
Πώς φιλάει ο γέρος τη γριά;

 

Τα «σισίτια»είναι μεταμφιέσεις ατομικές ή ομαδικές προγραμματισμένες και δουλεμένες πολύ καιρό ή αυθόρμητες της στιγμής, με απλούς ή σύνθετους ρόλους που δίνουν την ευκαιρία στους μασκαρεμένους να δείξουν την ευρηματικότητά, τη σπιρτάδα, το ταλέντο τους. Κάθε λογής   μασκαρεμένοι: παπάδες, μανάβηδες, ψαράδες, γιατροί, καλλίγραμμες δεσποινίδες, γυρίζουν στα λιθόστρωτα σοκάκια, μπαίνουν σε σπίτια και καφενέδες σκορπώντας παντού το γέλιο και τη χαρά!

Παρέες μερακλήδων γυρίζουν στα σπίτια τραγουδώντας αποκριάτικα τραγούδια. Οι πόρτες ανοίγουν για να τους καλοδεχτούν κι οι νοικοκυρές τους κερνούν  κάθε λογής «καλούδια».Κι ύστερα πάλι τραγούδι και χορό στα τρίστρατα: συρτό, καρσιλαμά, απτάλικο, μαζωμένο.. Το γλέντι συνεχίζεται μέχρι αργά το βράδυ με το ούζο να ρέει άφθονο…Παρέες γλεντιστάδων  σμίγουν στους καφενέδες του χωριού παίζουν  τα τουμπελέκια τους και τραγουδούν αποκριάτικα τραγούδια σκωπτικά και αθυρόστομα όπως ο «μυλωνάς», η «Βουλγάρα», η «χήρα», η «ξομολόγηση», το «μπίλιρμα» κ.ά.Γλέντι αποκριάτικο δε γίνεται χωρίς  τον «αράπ’κου», που είναι ερωτικός μιμικός χορός πού ’χει «σκέρτσα και καμώματα…»

-Χόριψι αράπη
-Δεν έχου κέφι.
-Για να κάνεις όρεξη σου παίζω με το ντέφι!
-Έλα φας αράπη.
-Δεν έχου δόγκια.
-Φάει μακαρόνια μι τα χρυσά πιρόνια…
Σημαντικό κομμάτι της σύγχρονης αποκριάς είναι και η σάτιρα, η οποία είναι επίκαιρη κι ασχολείται  με θέματα τοπικά, πανελλήνια, διεθνή. Οι ριμαδόροι, ντυμένοι  συνήθως τσομπάνηδες, απαγγέλουν τις «ρίμες»-έμμετρους στίχους στην ντοπιολαλιά, σκορπώντας το γέλιο με τα πιπεράτα  λεγόμενά τους. Το γλυκό των ημερών είναι η παραδοσιακή κολοκυθόπιτα, φτιαγμένη από πολίτικο κολοκύθι, και κερνιέται στα σπίτια από τις νοικοκυρές σε συγγενείς και φίλους. Την απολαμβάνουν κι όλοι οι επισκέπτες, που έρχονται να παρακολουθήσουν τις εκδηλώσεις, φτιαγμένη με τη φροντίδα του αγροτουριστικού Συνεταιρισμού Γυναικών.

Το πρωϊ της Καθαράς Δευτέρας το γλέντι συνεχίζεται στο επίνειο του χωριού, το γραφικό Ταβάρι. Εκεί, δίπλα στο γιαλό με θαλασσινά κάθε λογής: ψάρια, χταπόδια, χτένια, αχινούς, μπόλικο ούζο κι ευχές για καλή Σαρακοστή! Ας κλείσουμε με τον «Ύμνο στην Άνοιξη», ρίμα γραμμένο απ’ τον Θύμιο Βασίλογλου-πρωτεργάτη της αναβίωσης του μεσοτοπίτικου καρναβαλιού, απόσπασμα από την σατιρική ρίμα που διάβασε ο ίδιος το 1987:

Τώρα ανοίγ(ι) πια του κλαδί τση ούλα ανιμ’ζόντι…
Η μέρα ούλου μιγαλών(ι), τα χιλιδόνια ρχόντι.
Τςι κατουρλιές μυρίζ’ν τα ζα τση ούλου φρουμαζόντι.
Ντου μήνα φκιάν’ του μέλιτος οι γάκ(ι) στα τσιραμίδια.
Τα σκουντουλάδια τώρα τρέχ’ν, θι δεις να βγαίν’ τα φίδια!
Σταφύλια βγάλαν οι αστ’βές, λουλούδιασι του χώμα.
Τ’ αγγούρ’ ντουν οι μπαχτσιαβανιοί δε ντου φ’τέψαν ακόμα…
Τα δέντρα μουρφουστόλιστα, βγάλαν τσηνούρια φ’λλέλια.
Θι πιάσ’ν οι μέλ(ι)σσις να βουγίζ’ν τση τα ξιμπουμπλιθρέλια!
Όποια κουτσνάδα τση να κόψ’ς, μέσα είνη χουμένα.
Τση φτα τα ζούμπιρα θι δεις να είνη καλ’τσιμένα!
Ούλου γκαρίζ’ν πια οι γαϊδάρ’, τιζάραν τα κλαρίνα!
Μαυρουμπαμπούρ’ βουλέλια φκιάν’ τση τσ’λούν γκη καβαλίνα…
Τσηρός ούλοα τα ξανανιών(ι) μέσα ςντου κόσμου τούτου.
Τση οι γέρ’ ακόμα , ξισπαθών’ μόλις ακούσ’ν ντου κούκου.
Μι του π’καμ’σέλ(ι) λαφρουπιτούν τση φκιάν’ καμιά φιγούρα.
Γιατί η χ(ι)μώνας πέρασι.Δεν έχ(ι) πια θυμιατούρα !