Βίντεο: Ο χειροπέλεκυς της Λέσβου.... το έξυπνο κινητό της εποχής - Οι προοπτικές της Παλαιολιθικής κληρονομιάς για το νησί μας

Στο πολύ μακρινό παρελθόν του πλανήτη και ταυτόχρονα στην προσπάθεια «εξανθρωπισμού» των προϊστορικών ανθρώπων της Παλαιολιθικής εποχής, των ανθρωπιδών, που έζησαν στη σημερινή Λέσβο πριν από τριακόσιες και περισσότερα χιλιάδες χρόνια «ταξίδεψε» τους πολίτες που παρακολούθησαν τη διάλεξη, στο αμφιθέατρο του νέου αρχαιολογικού μουσείου Μυτιλήνης, της καθηγήτριας προϊστορικής αρχαιολογίας του τμήματος ιστορίας και αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Κρήτης Νένας Γαλανίδου.

Η διάλεξη διοργανώθηκε στο πλαίσιο της πολιτιστικής δράσης «Διαλέξεις στο Μουσείο» από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου και είχε θέμα «η Παλαιολιθική κληρονομιά της Λέσβου: ευρήματα και προοπτικές».

Η κ. Γαλανίδου, από το 2012 ερευνά τις απαρχές της κατοίκησης στο Αιγαίο μέσω ενός προγράμματος του Πανεπιστημίου της Κρήτης, σε συνεργασία με άλλα πανεπιστήμια και ερευνητικούς φορείς στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Επίκεντρο των ερευνών της, η συστηματική ανασκαφή στα Ροδαφνίδια, μία υπαίθρια θέση στον Κόλπο της Καλλονής, στρατηγικά τοποθετημένη δίπλα στις θερμές πηγές του Λισβορίου.

Όπως η κ. Γαλανίδου ανέφερε, η ανασκαφή στη Λέσβο αποκαλύπτει συνέχεια πολλά δείγματα λιθοτεχνίας της Αχελαίας τεχνικής παράδοσης, που για πρώτη φορά απαντάται στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Η αρχαιότερη μαρτυρία για την λιθοτεχνική αυτή παράδοση χρονολογείται στα 1,76 εκατ. χρόνια στο Kokiselei της Κένυας, και λίγο αργότερα, στα 1,7 εκατ. χρόνια, στο Konso της Αιθιοπίας. Πήρε το όνομα της από τη θέση St. Acheul της Γαλλίας και χαρακτηριστικό της είναι τα Μεγάλα Κοπτικά Εργαλεία που προστίθενται και εμπλουτίζουν την προϋπάρχουσα εργαλειακή γκάμα. Είναι η μακροβιότερη τεχνολογική κατάκτηση του ανθρώπινου γένους, καθώς επιβιώνει για ενάμιση εκατομμύριο χρόνια. Και είναι αυτή που θα συνοδέψει τα προγονικά είδη του προϊστορικού ανθρώπου στην πρώτη έξοδό τους από την Αφρική και στην κατάκτηση της Ευρασίας. Πρόκειται δηλαδή για την αρχαιότερη τεχνολογία που χρησιμοποιούν και οι πρώτοι κάτοικοι του Αιγαίου στη Λέσβο, στην οποία περνάν νομάδες όντες από τις απέναντι ακτές μέσω λωρίδων γης που εμφανίζονται κατά καιρούς όταν πέφτει η θαλάσσια στάθμη της Αιγαιακής λεκάνης. Η ανασκαφή δηλαδή, τροφοδοτεί με αρχαιολογικό υλικό, στρωματογραφημένο και χρονολογημένο με απόλυτες και σχετικές μεθόδους τη συζήτηση για τον πρώιμο αποικισμό της Ευρώπης και τις μεταναστεύσεις στην Ευρασία. Και αναδεικνύει το σημερινό Αιγαίο ως έναν χώρο που συνέδεε τη νότια Βαλκανική Χερσόνησο με την Ανατολία.

   Τα αρχαιολογικά ευρήματα από τα Ροδαφνίδια είναι λίθινα εργαλεία που περιλαμβάνουν έναν μεγάλο αριθμό, συνολικά περίπου 300, μεγάλων κοπτικών εργαλείων, χειροπελέκεις, τρίεδρα και κοπείς. Πέρα από τη λιθοτεχνία η ανασκαφή αποκαλύπτει λιγοστά μικροπαλαιοντολογικά κατάλοιπα, ορατά μόνο με μικροσκοπική παρατήρηση. Θραύσματα δοντιών τρωκτικών, θραύσματα κελυφών γαστεροπόδων, χαρόφυτα. Η παρουσία τέλος δύο ειδών οστρακωδών αποδεικνύει επίσης την παρουσία γλυκού νερού στα Ροδαφνίδια.

   Ιδιαίτερη αναφορά η κ. Γαλανίδου έκανε στον χειροπέλεκυ, εργαλείο συμμετρικό ή σχεδόν-συμμετρικό ως προς τον επιμήκη του άξονα. Ο χειροπέλεκυς σύμφωνα με την κ. Γαλανίδου είναι ένα πολύ-λειτουργικό εργαλείο που το χειρίζεται εξ επαφής το ανθρώπινο χέρι, συγκεντρώνει το σύνολο της εφαρμοσμένης τεχνολογίας της εποχής, κάτι σαν τα σημερινά έξυπνα τηλέφωνα.

   Η ικανότητα του προϊστορικού ανθρώπου να συλλάβει και να υλοποιήσει την ιδέα του αμφιπρόσωπα δουλεμένου συμμετρικού σχήματος του χειροπέλεκυ, η πλαισίωση σε κάποιες περιπτώσεις ενός φυσικού στοιχείου του πετρώματος που τοποθετείται στο κέντρο, ακόμα και η γλυπτική μερικές φορές απόδοση μορφών ζώων, μαρτυρούν κατά τη κ. Γαλανίδου «μια αλλαγή στην κοινωνική ομάδα και ένα άλμα στη γνώση. Ενώ πέρα από τη στενή λειτουργία του ως εργαλείου κοπής φυτών και ξύλου και τεμαχισμού κρέατος από θηράματα, ο χειροπέλεκυς φαίνεται να λειτουργούσε και ως μέσο εξωτερίκευσης της σκέψης, μεταφοράς μηνυμάτων και διάκρισης. Αρκετοί ερευνητές υποστηρίζουν μάλιστα ότι με τη χειροποίητη συμμετρία του χειροπέλεκυ ξεκινά η αισθητική αναζήτηση στην ιστορία της τέχνης και του πολιτισμού».

   Η ανασκαφή του Πανεπιστημίου Κρήτης στα Ροδαφνίδια φέρνει στο φως τα ευρήματα σε ποταμοχειμάριες αποθέσεις, σε ένα χώρο πολλών στρεμμάτων δίπλα στις θερμές πηγές του Αϊ-Γιάννη και μόλις ένα χιλιόμετρο από τη νοτιοανατολική ακτή του Κόλπου της Καλλονής. «Ο αρχαιολογικός χώρος μπορεί να αποτελέσει έναν συνδετικό κρίκο ανάμεσα στο πολύ μακρινό χτες και στο σήμερα. Να βοηθήσει στην ερμηνεία της σχέσης του ανθρώπου με το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή, να επαναπροσδιορίσει την αντίληψη μας για τον "πρωτόγονο" άνθρωπο» κατέληξε η κ. Γαλανίδου.   

   Στο πλαίσιο της υβριδικής σχέσης αρχαιολογίας και κοινωνίας, η έρευνα για την παλαιολιθική κληρονομιά της Λέσβου καταθέτει μια φρέσκια αντίληψη για τη συνάντησή της αρχαιολογικής επιστήμης με το σύγχρονο κόσμο και τις ανάγκες του.

Δείτε βίντεο από την διάλεξη: