«Το Σύμπαν στα χέρια σας» του Κριστόφ Γκαλφάρ, από τις Εκδόσεις Καλέντης (Μετάφραση: Μιχάλης Μακρόπουλος, Πρώτη έκδοση: Απρίλιος 2016)
Γράφει ο Μιχάλης Μακρόπουλος
Ο Κριστόφ Γκαλφάρ, αστροφυσικός και μαθητής του Στίβεν Χόκινγκ, έβαλε ένα στοίχημα με το βιβλίο Το Σύμπαν στα χέρια σας. Ό,τι για τον κοινό αναγνώστη, τον μη ειδικό, είναι σπαζοκεφαλιά, αυτός να το κάνει όχι μονάχα κατανοητό, μα και ψυχαγωγικό. Κοντολογίς, αποφάσισε να παρουσιάσει ό,τι γνωρίζουμε ως τώρα για το Σύμπαν και για την ύλη, δίχως να χρησιμοποιήσει ούτε μία εξίσωση, εκτός από την ξακουστή E=mc2 του Αϊνστάιν, που μας δίνει τη σχέση της ενέργειας με τη μάζα και την ταχύτητα του φωτός. Αλλά και όσοι όροι υπάρχουν κατ’ ανάγκην στο Σύμπαν στα χέρια σας εξηγούνται με απόλυτη καθαρότητα. Εκτός από βαθύς γνώστης, ο Γκαλφάρ αποδεικνύεται χαρισματικός δάσκαλος που ξέρει πώς να μεταδώσει τη γνώση του, αλλά και ταλαντούχος συγγραφέας.
Η ιδέα του είναι απλή, μα ευρηματική. Εσύ ο αναγνώστης, σε διακοπές σε μια παραλία στην αρχή του βιβλίου, καθώς ατενίζεις τον έναστρο ουρανό εγκαταλείπεις το σώμα σου και ταξιδεύεις. Μπορείς να αποχτάς τεράστια πυκνότητα ή μικροσκοπικές διαστάσεις, ανάλογα. Μπορείς να ταξιδεύεις με ταχύτητα σχεδόν ως αυτή του φωτός. Είσαι ο τέλειος εξερευνητής, που μπορεί να φτάσει ως την άκρη του Σύμπαντός μας –και ακόμα παραπέρα–, ή να δει τι συμβαίνει μέσα σ’ ένα άτομο όταν ένας μαγνήτης πλησιάζει σ’ ένα ψυγείο.
Η αρχή του ταξιδιού είναι μέσα στο ηλιακό μας σύστημα, από τον έναν πλανήτη στον άλλο, και, πέρα από το Νέφος του Όορτ, προς τον πιο κοντινό στον ήλιο αστέρα, τον Εγγύτατο του Κενταύρου. «Γοργά σαν τη σκέψη», γράφει ο Γκαλφάρ, «προσπερνάτε δεκάδες εκατομμύρια αστέρια. Κάποια είναι πολύ μεγαλύτερα από τον Ήλιο, καταδικασμένα να ζήσουν ακόμα λιγότερο, και άλλα είναι μικροσκοπικά, έτοιμα να λάμπουν για τόσο χρόνο, που ο νους δε χωρά τη διάρκειά του. Επίσης, διασχίζετε αστρικά φυτώρια, νέφη σκόνης φτιαγμένα από τ’ απομεινάρια εκατοντάδων αστέρων που έχουν εκραγεί, και αστρικά νεκροταφεία που περιμένουν να συγχωνευθούν και να γίνουν αστρικά φυτώρια. Και να στε. Κοντά στο κέντρο του γαλαξία, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό – και ξάφνου στέκεστε». Μπροστά σου είναι ένα κοσμικό τέρας, μια μαύρη τρύπα.
Και συνεχίζεις έξω από τον Γαλαξία μας. Προσπερνάς σμήνη και υπερσμήνη γαλαξιών, μέχρι την επιφάνεια της τελευταίας σκέδασης, το πρώτο τείχος στο τέλος του Σύμπαντος. Μα εσύ, ο ταξιδιώτης του Γκαλφάρ, δε σταματάς εκεί. Γίνεσαι τοσοσδά και μαθαίνεις για τα φωτόνια, τα ηλεκτρόνια, τα πρωτόνια, τα κουάρκ, τα νετρίνα· μαθαίνεις για τη βαρύτητα και για τη σχετικότητα του χρόνου, για τον χωρόχρονο, για την αντιύλη και τη σκοτεινή ύλη και ενέργεια. Και ταξιδεύεις πέρα από το τείχος στο τέλος του Σύμπαντος, ως εκεί που η αστροφυσική οραματίζεται σήμερα την ύπαρξη πολυσυμπάντων και τις θεωρίες των χορδών και των βρανών.
Και τούτο το μαγικό ταξίδι στο Σύμπαν και στην ύλη ταυτόχρονα είναι ένας ύμνος στην ιδιοφυΐα ανθρώπων που ξεκλείδωσαν και ξεκλειδώνουν τα μυστικά του κόσμου μας. Ο Γκαλφάρ μάς τους παρουσιάζει: από τον Νεύτωνα ως τον Αϊνστάιν και τον Χόκινγκ, κι από τον Σρέντινγκερ και τον Πλανκ ως τον Φάινμαν – δεκάδες λαμπρά μυαλά.
«Ο κόσμος όπως τον βιώνουμε», γράφει προς το τέλος του βιβλίου του ο Γκαλφάρ, «ο κόσμος που η εξέλιξη μας έχει οδηγήσει να ανιχνεύουμε με τις αισθήσεις μας, περιέχεται μέσα στα ισχύοντα όρια της θεωρίας του Νεύτωνος. Η κοινή λογική μας είναι ριζωμένη εκεί. Όμως υπάρχουν πράγματα και παραπέρα. Στο υπερβολικά ταχύ, το υπερβολικά μικρό, το υπερβολικά μεγάλο ή με πάρα πολύ υψηλή ενέργεια. Σ’ αυτά τα “παραπέρα”, οι νόμοι του Νεύτωνος είναι άχρηστοι και οι αισθήσεις μας είναι ανίσχυρες, αλλά το εκπληκτικό είναι ότι η ανθρωπότητα έχει κατορθώσει να ξεδιαλύνει τους νόμους της φύσης που ισχύουν εκεί που δεν μπορούμε να δούμε. Οι κβαντικές θεωρίες πεδίων ισχύουν στο πολύ μικρό και η γενική σχετικότητα παίρνει τη σκυτάλη για το πολύ μεγάλο και, από ενεργειακή άποψη, το πολύ πυκνό. Ανάμεσα στις δύο, βασιλεύει ο Νεύτων. Εκεί που ο Νεύτων είναι αναποτελεσματικός, παράξενα νέα φαινόμενα αρχίζουν να εντοπίζονται –και να αναμένονται–, αφήνοντας να εννοηθεί ότι νέες, μυστηριώδεις πραγματικότητες συνορεύουν με τη δική μας.
»Και η κβαντική θεωρία πεδίων και η γενική σχετικότητα έχουν ανοίξει τα μάτια και τον νου μας προς ένα Σύμπαν πολύ πιο πελώριο απ’ όσο είχαν διανοηθεί οι πρόγονοί μας, αλλά και τούτες οι θεωρίες έχουν τους περιορισμούς τους. Αντίθετα ωστόσο με τη θεωρία του Νεύτωνος, κανένας δε γνωρίζει με βεβαιότητα τι υπάρχει παραπέρα. Σε όλο αυτό το βιβλίο, ταξιδέψατε μέσα σ’ αυτές τις εξαιρετικά επιτυχημένες θεωρίες και, στο τελευταίο μέρος, κάνατε ένα δισταχτικό, αβέβαιο βήμα παραπέρα. Μπήκατε σ’ ένα σύμπαν που τα βασικά του συστατικά στοιχεία είναι φτιαγμένα από χορδές και βράνες, ένα σύμπαν φτιαγμένο από πολλαπλές πραγματικότητες και πιθανότητες, από κβαντικά κενά που οδηγούν σε παράξενους νόμους σε σύμπαντα που δεν είναι το δικό μας».
Αν το στοίχημα του Κριστόφ Γκαλφάρ στο Σύμπαν στα χέρια σας δεν ήταν μεγάλο όσο το Σύμπαν που ο αστροφυσικός ξετυλίγει μπρος στα μάτια μας, μια φορά δεν ήταν και μικρό, και παρ’ όλα αυτά τα έβγαλε πέρα με κέφι και ζωντάνια, φέρνοντάς μας ένα βήμα πιο κοντά στη γνώση του απέραντου κόσμου μας.
Βρείτε το εδώ
Επιμέλεια στήλης: Ράνια Μπουμπουρή
