Κριτική βιβλίου : Αγιάσος 1912-2012. Εκατό χρόνια ελεύθερου βίου
Γράφει: Νίκος Π. Στεφανάκος *
Βασίλη Κ. Κωμαΐτη, Καθηγητή Φιλολόγου
ΑΓΙΑΣΟΣ 1912 - 2012, Εκατό χρόνια ελεύθερου βίου
[Γεγονότα - Πρόσωπα - Δράσεις]
Τον περασμένο Ιόυλιο, εκδόθηκε στη Μυτιλήνη, από τον Αγιασώτη φιλόλογο Βασίλη Κ. Κωμαΐτη το πιο πάνω σύγγραμμα, προϊόν κοπιώδους επιστημονικής προσπάθειας, με ίδια μέσα, με θέμα την ιστορία της Αγιάσου της Μυτιλήνης, της πόλης της Παναγιάς των Βορειοανατολικών περιοχών της πατρίδας μας, από την απελευθέρωση της Μυτιλήνης από τους Τούρκους το 1912 μέχρι το 2012, μια εκατονταετηρίδα ανασυγκρότησης του Ελληνικού κράτους και ιδίως των Νέων, λεγομένων, Χωρών της Ελλάδας.
Κυριαρχούν τα πρόσωπα, που έζησαν και έδρασαν την εποχή αυτή, κατά την οποία η Ελλάδα έγινε μεγάλη για μια στιγμή, αλλά και ένιωσε μεγάλη ταπείνωση, με κορύφωση τη Μικρασιατική καταστροφή· άλλες γενιές αναδείχτηκαν και αντιμετώπισαν το 2ο Παγκόσμιο πόλεμο και τα επακόλουθά του, τον ολέθριο εμφύλιο πόλεμο, κατά και μετά τη γερμανική Κατοχή και άλλες την οικονομική κατάρρευση, που βιώνουμε σήμερα.
Η παρουσίαση των γεγονότων γίνεται με τόσο ζωντανό και παραστατικό τρόπο, με μια μέθοδο τόσο επιτυχημένη, που θα έλεγε κανείς ότι, τη στιγμή της ανάγνωσης, βλέπει ένα βίντεο, το οποίο γυριζόταν βαθμιαία, κατά τις διάφορες περιόδους της ζωής των Αγιασωτών· κάθε χρονιά εξετάζεται ως προς όλους τους τομείς της ανάπτυξης της πόλης και των πολιτών της με αποδείξεις γραπτές [από διάφορα αρχεία του Δήμου, της Εκκλησίας, του Αναγνωστηρίου κλπ], αλλά και προφορικές, από υπερήλικες κατοίκους, που διέσωσαν παραδοσιακά ήθη, έθιμα, γεγονότα, δηλ. ο συγγραφέας έψαξε επίπονα για να μας παρουσιάσει όλη αυτή τη ζωή, την γεμάτη κόπους, γλέντια, θρήνους, γάμους, θανάτους, ηρωισμούς, φτώχια και καλοπέραση.
Με γλώσσα ωραία, φιλολογική και λογοτεχνική, δημιουργεί ένα γλαφυρό ύφος, που παρασύρει τον αναγνώστη να ταξιδέψει στις εποχές και τους τόπους, που περιγράφονται.
Το ταξίδι αρχίζει με την εισαγωγή, όπου τελειώνοντας το «803 μ.Χ. στο πηγαδάκι της Καρυάς», ο ιερωμένος των ανακτόρων Αγάθων, χωρίς να έχει πρόθεση, γίνεται ο ιδρυτής της κωμοπόλεως· ακολουθεί γραφικά και γλαφυρά το χτίσιμο της πόλης και οι σκληρές προσπάθειες των πρώτων κατοίκων να επιβιώσουν γύρω από το μοναστήρι, που, εν τω μεταξύ, θεοσεβείς άνθρωποι θέλησαν να μονάσουν σ’αυτό τον αγιασμένο τόπο» και για το σκοπό αυτό κατασκευάζουν τα κελιά τους με κέντρο τον ιερό αυτό τόπο, «τον κατοικητήριο» της Θεοτόκου. Η σκληρή προσπάθεια των ανθρώπων για ζωή διαμόρφωσε, όπως διαβάζω, το χαρακτήρα τους [«φιλόπονοι, ευρυματικοί, πνευματώδεις, οικονόμοι, φιλομαθείς και φιλοπρόοδοι, αλλά και τραχείς, ελάχιστα φιλόξενοι».
Από την πρώτη περίοδο της ελεύθερης ζωής [1912 - 1913] η κίνηση των κατοίκων περιστρέφεται γύρω από το ιερό προσκύνημα της Παναγιάς, τη Χριστιανική κοινότητα με τα σχολεία της και το Αναγνωστήριο· το τελευταίο είναι και ειδοποιός διαφορά του τόπου αυτού.
Το Αναγνωστήριο Αγιάσου η Ανάπτυξη, περισσότερο από όλα τα άλλα, έπαιξε πρωταρχικό ρόλο και στη ζωή, που ευτύχησα και εγώ να έχω στο «χωριό» αυτό· από την πρώτη στιγμή της ζωής τους και οι Αγιασώτες, μετά την κοπιαστική τους καθημερινή εργασία, περνούσαν και από το Αναγνωστήριο, για να οργανώσουν κάποια θεατρική παράσταση, να κουβεντιάσουν, να διαβάσουν εφημερίδα ή κανένα βιβλίο από εκείνα, που φιλοπρόοδοι πνευματικοί συντοπίτες τους δώριζαν συνεχώς· σιγά σιγά, διαβάζουμε στο βιβλίο του αγαπητού μας Βασίλη [και αγαπημένου μαθητή μου], η πνευματική ζωή της Αγιάσου φτάνει σε πολύ ψηλό βαθμό, αφού οι κάτοικοί της παρακολουθούν μουσικοφιλολογικές βραδιές, θεατρικά έργα, οπερέτες ..., τόσο από το αναγνωστήριο όσο και από τα σχολεία.
Για να γίνουν όμως όλα αυτά έπρεπε πρώτα να μπορούν να εξασφαλίζουν τον επιούσιο, primum vivere deinde filosophare· σύμφωνα λοιπόν με όσα διαβάζουμε, οι Αγιασώτες δημιούργησαν μια οικονομική ζωή, που δε τους την επέβαλαν νόμοι και διατάγματα αλλά η «ελεύθερη αγορά» τους και δούλευαν και τις Κυριακές γύρω από την αγορά τους, γιατί καταλάβαιναν ότι είχαν ανάγκη με αυτό τον τρόπο να επιβιώσουν σε εποχή διαρκούς «κρίσεως» και όχι όπως οι σημερινοί, κατά τη διάρκεια παροδικής, όπως πιστεύεται, οικονομικής κρίσης, περικοπών μισθών και συντάξεων, μεγάλης ανεργίας κλπ. δε θέλουν να εργάζονται τις Κυριακές και τα Σάββατα, απογεύματα Δευτέρας και Τετάρτης.
Ακολουθεί η απελευθέρωση, το 1912.Η δίψα της ελευθερίας και η περιφρόνηση των Τούρκων για την Αγιάσο, γιατί δεν του πρόσφερε εύκολα προσόδους, έκαναν τους κατοίκους της Άγιας Πόλης να ριχτούν με τα μούτρα στην απελευθέρωση της πατρίδας τους.Από εκεί και πέρα ιστορείται με κάθε δυνατή λεπτομέρεια πώς η Αγιάσος συμπορεύεται με την άλλη Ελλάδα.
Τα γεγονότα περιγράφονται με κάθε αμεροληψία και προσοχή, όπως π.χ. ο εμφύλιος πὀλεμος, μετά την απελευθέρωση της από τους Γερμανούς· παραθέτω λοιπόν ένα απόσπασμα του βιβλίου, για να δείξω τον τρόπο, με τον οποίο το αντιμετώπισε ο συγγραφέας : «Ο εμφύλιος πόλεμος ήταν πολύ πιο σκληρός από τον άλλον, που ο αντίπαλος ήταν αλοεθνής και κατακτητής .... Η ίδια γενιά που έγραψε το έπος της Αλβανίας, οι ίδιοι που ενωμένοι δημιούργησαν το Έπος της Εθνικής Αντίστασης, ξαφνικά βρέθηκαν να πολεμούν αντιμέτωποι ... Εθνικός στρατός οι μεν, Δημοκρατικός στρατός οι δε, γιατί ακόμα και οι έννοιες ενοχοποιήθηκαν [κάτι τέτοιο υποστηρίζει και ο Θουκυδίδης στην ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου].Λες και η εθνικοφροσύνη είναι προνόμιο των λίγων, λες και η δημοκρατία αποκλείει κάποιους.Πλάνη και των μεν και των άλλων ... Πλάνη, γιατί οι Ηγεσίες και των δυο πλευρών φάνηκαν πρόθυμες να υποστηρίξουν τα συμφέροντα των ξένων ... Η Αγιάσος πλήρωσε ακριβά και την κατοχή και τον εμφύλιο».
Θα μπορούσα να εξακολουθήσω με τον τρόπο αυτό να αναλύω το βιβλίο του έγκριτου αυτού πνευματικού παιδιού της Αγιάσου και θα ήθελα σελίδες και σελίδες να γράφω, αλλά θα σας αφήσω να το απολαύσετε διαβάζοντάς το και θα περιοριστώ σε λίγα λόγια ακόμη για τα γεγονότα , που έζησα και εγώ ως καθηγητής στο Γυμνασιακό παράρτημα και μετά στο ανεξάρτητο Γυμνάσιο Αγιάσου.
Στα χρόνια 1959 - 1962 ήμουν και εγώ μέσα στους αγωνιστές της Αγιάσου, μέσα στο πλήθος των ανθρώπων, που δρούσαν για την πόλη και απολάμβαναν την πνευματική ζωή της περιρρέουσας ατμόσφαιράς της.Το Αναγνωστήριο, τα σχολεία και η Παναγιά, όπως και θα διαβάσετε, ήταν ο αγώνας, ήταν η προσπάθεια της προόδου· το θέατρο, η μουσική, τα έθιμα μας έσπρωχναν μπροστά, υπερπηδώντας το σύνθημα ότι στις 8.30 μ.μ. θα σβήσουν τα φώτα, με τους αυτοσχέδιους φακούς και την «αποθήκη Όλυμπος», με το συνταρακτικό παίξιμο των ηθοποιών Αγιασωτών στο ημερολόγιο της Άννας Φρανκ, με την υπέροχη μουσική της λαϊκής ορχήστρας στις οπορέτες του Θεόφραστου Σακαλλαρίδη και σε όλα εκείνα που θα διαβάσετε. Έγινα και εγώ τότε «Αγιασώτης», αφού συγγένεψα με μια εξαιρετική οικογένεια, την οικογένεια του μακαρίτη Προκοπίου Χτενέλλη, που με περιποιόντουσαν σαν παιδί τους, παντρεύοντας την κόρη τους Λεσβία με τον λαϊκό βιολιστή Βασίλειο Σουσαμλή. Κατά την παραμονή μου στην πόλη αυτή, στο Αναγνωστήριο Πρόεδρος ήταν ο Πάνος Πράτσος, ένας πνευματικός άνθρωπος της προόδου, φιλόξενος και δημιουργικός, αφού στην εποχή του ξεκίνησε και ολοκληρώθηκε η κατασκευή του συγκροτήματος του σημερινού Αναγνωστηρίου, που στολίζει την είσοδο της Αγιάσου.Δε μπορώ να γράψω περισσότερα, γιατί θα συναγωνιζόμουνα «ἀθέμιτα» το μαθητή μου.
Τελειώνοντας θα τονίσω τις επιτυχίες των μαθητών είτε του Γυμνασιακού παραρτήματος είτε του Ανεξάρτητου Γυμνασίου Αγιάσου στις Ανώτερες και Ανώτατες Σχολές, στη οικονομική ζωή γενικότερα, με αποκορύφωμα την άνοδο στο Μητροπολίτικό θρόνο του πνευματικού μας παιδιού, Σεβασμιότατου Μητροπολίτη , Ιακώβου του Γ΄ Φρατζή, που του ευχόμαστε μακροημέρευση, για να συνεχίσει το θεάρεστό του έργο· «ευχή είναι η νέα γενιά των Αγιασωτών να συνεχίσουν την προσπάθεια των προγενεστέρων, που οδήγησαν την Αγιάσο σε υψηλό επίπεδο οικονομικής και πολιτισμικής ανάπτυξης», όπως γράφει και ο συγγραφέας του Βιβλίου.
Νίκος Π. Στεφανάκος Καθηγητής στην Αγιάσσο 1959-1962
Συνταξιούχος Γυμνασιάρχης Φιλόλογος
Πρώην Ποϊστάμενος 3ου Γραφείου
Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Αττικής
