Σήμερα 26 Φεβρουαρίου.... Ψυχοσάββατο. Η «τροφή» των κεκοιμημένων

Οι παλαιότεροι θεωρούσαν γιορτινή τη σημερινή ημέρα, το Ψυχοσάββατο. Πίστευαν ότι είχαν τη δυνατότητα, πηγαίνοντας στα κοιμητήρια, να επικοινωνήσουν νοητικά με τους προσφιλείς τους που αναπαύονταν σ’ αυτά. Έτσι η ημέρα έπαιρνε πανηγυρικό χαρακτήρα. Τα Ψυχοσάββατα στην εκκλησιαστική μας παράδοση είναι δύο: Το ένα είναι το Σάββατο προ των Απόκρεω και το δεύτερο, το Σάββατο προ της Πεντηκοστής. Αν και όλα τα Σάββατα του έτους είναι αφιερωμένα στις ψυχές των χριστιανών, που έχουν αποβιώσει, με την ελπίδα της ανάστασής τους κατά τη Δευτέρα Παρουσία, σύμφωνα με τις Γραφές, η Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία τιμά και ειδικά τη μνήμη τους τα δύο προαναφερθέντα Σάββατα.

Τα δύο Ψυχοσάββατα τιμώνται από τους πιστούς με μνημόσυνα στις εκκλησίες, τρισάγια στους τάφους των προσφιλών τους προσώπων, μοίρασμα κολλύβων και ελεημοσύνες στους φτωχούς (κάνω ψυχικό). Πιο συγκεκριμένα το πρώτο Ψυχοσάββατο, είναι το Σάββατο πριν από την Κυριακή της Αποκριάς και το δεύτερο είναι το Σάββατο πριν από την Πεντηκοστή. Το 1? είναι σήμερα, 6 Μαρτίου 2021 και το 2? Ψυχοσάββατο είναι στις 19 Ιουνίου.

Πέρα όμως από τα επίσημα ψυχοσάββατα, κατά περιοχές υπάρχουν κι άλλα Σάββατα που αφιερώνονται στη μνήμη των νεκρών, όπως για παράδειγμα το Σάββατο πριν τη γιορτή του Αγ. Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη. Επίσης στην Αθήνα έχουν ακόμη δύο ψυχοσάββατα. Το Σάββατο της Τυρινής και το Σάββατο της πρώτης εβδομάδος των Νηστειών, που είναι γνωστό και σαν Ψυχοσάββατο των Αγίων Θεοδώρων.

Η παράδοση των μνημοσύνων

Τα μνημόσυνα είναι πανάρχαιο έθιμο. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως με δεήσεις, θυσίες και προσφορές ήταν δυνατόν να πετύχουν την συγνώμη των Θεών για τα αμαρτήματα των νεκρών (Ιλιάδα Ι 497). Υπήρχαν μάλιστα και ιερείς αγύρτες που επισκέπτονταν τις οικίες των πλουσίων, ισχυριζόμενοι πως είχαν από τους θεούς την εξουσία να συγχωρούν τις αμαρτίες «ζώντων και νεκρών» με κατάλληλες γι΄ αυτές ιεροτελεστίες και θυσίες (Πλάτων «Πολιτείαι» Β’ 364).

Οι αρχαίοι Έλληνες τελούσαν μνημόσυνο την 3η, την 9η και την 30ή από της ημέρας θανάτου, καλούμενο το τελευταίο «τριακάς» όπου γινόταν και νεκρόδειπνο, καθώς και κατ’ έτος κατά την επέτειο των γενεθλίων του αποθανόντος. Στο Άργος το πρώτο μνημόσυνο γινόταν υπέρ του νεκρού προς τιμή όμως του Απόλλωνα, το δε της 30ης προς τιμή του Ερμή. Γενικά σε όλο τον αρχαίο ελληνικό κόσμο τελούνταν μνημόσυνα καλούμενα «Νεκύσια» με προσφορές οίνου, ελαίου, αρωμάτων και με θυσία κόκορα ή κότας, χρώματος όμως κατά κανόνα μαύρου.

Από τους Βυζαντινούς χρόνους η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία τηρεί κατά παράδοση τέλεση μνημοσύνων υπέρ αναπαύσεως των νεκρών κατά τη 3η ημέρα από του θανάτου (που σχετίζεται με την Ανάσταση), την 9η, την 40η (που σχετίζεται με την Ανάληψη), στη συμπλήρωση 3 μηνών, 6 μηνών και έτους. Μετά τη συμπλήρωση έτους τελούνται μνημόσυνα υπέρ όλων των νεκρών της οικογένειας, Βασιλέων και λαϊκών κατά τον εσπερινό της Παρασκευής των Απόκρεων ενώ την Παρασκευή της Τυροφάγου μόνο για τους κληρικούς, καθώς επίσης (και για όλους) το Ψυχοσάββατο των Αγίων Θεοδώρων (α’ Σάββατο Νηστειών), το Σάββατο του Λαζάρου ως και στον εσπερινό της Παρασκευής της προηγουμένης του Ψυχοσαββάτου της Πεντηκοστής. Η Εκκλησία της Ελλάδος καθόρισε επιπλέον τη Γ’ Κυριακή των Νηστειών (ή Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως) ετήσιο μνημόσυνο των «υπέρ πίστεως και Πατρίδος αγωνισαμένων και πεσόντων...».

Και ποίηση για το Ψυχοσάββατο...

Ο ποιητής Γεώργιος Σουρής, μετά την ήττα του ελληνικού στρατού από τους Τούρκους το 1897, δημοσίευε το εύστοχο εξάστιχό του: «Σήμερα Ψυχοσάββατο μνημόσυνα περίσσια, / κι ιτιές και κυπαρίσσια, / κι ακούς μεγάλους και μικρούς / να μακαρίζουν τους νεκρούς, / γιατί δε έζησαν να δουν τα τωρινά τα χρόνια, / που λείψανα κινούμενα μας κάν’ η καταφρόνια»!