Η Τζολί, ο Πάπας και οι υποσχέσεις που ξεχάστηκαν – Τι έμεινε από τη λάμψη των διασήμων στη Λέσβο;
Μια ανοιχτή επιστολή ενός κατοίκου της Μυτιλήνης - επιστολή τροφή για σκέψη!
Το είδα σήμερα πρωί στην ιστοσελίδα σας στην στήλη "Σαν Σήμερα" . Εννέα χρόνια πέρασαν από εκείνη την ημέρα του 2016 όταν η χολιγουντιανή σταρ και Πρέσβειρα Καλής Θέλησης της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, πάτησε το πόδι της στη Μυτιλήνη. Ήρθε με τηλεοπτικό συνεργείο, επισκέφθηκε τη Σκάλα Συκαμιάς, τη Μόρια και τον Καρά Τεπέ, μίλησε με πρόσφυγες, εξέφρασε τη συμπαράστασή της και υποσχέθηκε να επιστρέψει με την οικογένειά της για διακοπές. Ήταν μια επίσκεψη που έκανε πάταγο – όχι μόνο στη Λέσβο, αλλά και διεθνώς. Κι εγώ, ένας κάτοικος της Μυτιλήνης που ζω εδώ όλη μου τη ζωή, θυμάμαι ακόμα την αίσθηση εκείνης της μέρας: έναν συνδυασμό ελπίδας, περιέργειας και, γιατί να το κρύψω, μιας κάποιας δυσπιστίας.
Η Τζολί δεν ήταν η μόνη. Κατά τη διάρκεια της προσφυγικής κρίσης, η Λέσβος έγινε τόπος προσκυνήματος για διασημότητες από όλο τον κόσμο. Η Σούζαν Σαράντον, η Ρομόλα Γκαράι, δημοσιογραφικοί αστέρες εντός και εκτός Ελλάδας, αθλητές, ακόμα και ο Πάπας Φραγκίσκος, που επισκέφθηκε το νησί δύο φορές – το 2016 και το 2021 – ήρθαν εδώ, περπάτησαν ανάμεσα στους πρόσφυγες, έδωσαν χειραψίες, έκαναν δηλώσεις. Ο Πάπας μίλησε για το «ναυάγιο του πολιτισμού» και ευχαρίστησε τους Λέσβιους για την ανθρωπιά μας. Η Σαράντον φωτογραφήθηκε στη Σκάλα Συκαμιάς, δίπλα στα σωσίβια που στοίβαζαν οι ακτές μας. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι, με τη λάμψη τους και την επιρροή τους, έφεραν για λίγο τα φώτα της δημοσιότητας πάνω μας. Αλλά τι έμεινε μετά;
Πριν από δέκα χρόνια, η Λέσβος ήταν γνωστή ως το νησί της Σαπφούς, του ούζου, του απολιθωμένου δάσους. Ήταν ένας τόπος με βαθιά ιστορία και φυσική ομορφιά, που κάθε καλοκαίρι γέμιζε από τουρίστες. Η προσφυγική κρίση του 2015-2016, όμως, άλλαξε τα πάντα. Οι εικόνες από τις βάρκες που έφταναν στις ακτές μας, οι καταυλισμοί στη Μόρια, οι εθελοντές και οι ΜΚΟ έγιναν το νέο πρόσωπο του νησιού. Και μαζί τους ήρθε η ταμπέλα: «προσφυγονήσι». Από νησί της αλληλεγγύης, που οι κάτοικοί του έτρεχαν να σώσουν ανθρώπους από τη θάλασσα, να μοιράσουν ψωμί και νερό, μετατραπήκαμε σε σύμβολο μιας κρίσης που δεν επιλέξαμε.
Οι επισκέψεις των διασημοτήτων έδωσαν μια στιγμιαία ώθηση. Η Τζολί, για παράδειγμα, έφερε μαζί της την υπόσχεση ότι η διεθνής κοινότητα θα κοιτάξει προς τη Λέσβο, ότι ίσως η φωνή της θα πίεζε για λύσεις. Ο Πάπας, με την ηθική του βαρύτητα, έδωσε έναν τόνο ανθρωπισμού που συγκίνησε πολλούς. Αλλά τι έγινε στην πράξη; Οι τηλεοράσεις έφυγαν, οι φωτογράφοι μάζεψαν τις κάμερές τους, και εμείς μείναμε πίσω με το ίδιο πρόβλημα – ίσως και χειρότερο, γιατί η εικόνα του νησιού μας είχε πια αλλοιωθεί.
Αν με ρωτήσεις αν οι επισκέψεις αυτές έκαναν καλό στη Λέσβο, η απάντηση δεν είναι απλή. Από τη μια, έφεραν δημοσιότητα. Το 2016, η επίσκεψη της Τζολί έγινε πρωτοσέλιδο σε όλο τον κόσμο. Οι εικόνες της να αγκαλιάζει πρόσφυγες στη Μόρια ταξίδεψαν παντού, και για λίγο φάνηκε ότι η διεθνής κοινότητα θα αναλάβει τις ευθύνες της. Ο Πάπας, το 2021, μίλησε για την ανάγκη να σταματήσει η «μεταπήδηση ευθυνών» στο μεταναστευτικό, μια κουβέντα που ακόμα ηχεί στα αυτιά μας. Και πράγματι, η Λέσβος έγινε για λίγο το επίκεντρο μιας παγκόσμιας συζήτησης.
Από την άλλη, όμως, η δημοσιότητα αυτή είχε και το κόστος της. Οι τουρίστες άρχισαν να μας αποφεύγουν. «Ποιος θέλει να κάνει διακοπές σε ένα νησί γεμάτο πρόσφυγες;» άκουγα να λένε. Οι επιχειρήσεις έκλειναν, η τοπική οικονομία χτυπήθηκε, και η ταμπέλα «προσφυγονήσι» κόλλησε πάνω μας σαν σκιά. Η Τζολί υποσχέθηκε να έρθει για διακοπές με τα παιδιά της – δεν ήρθε ποτέ. Οι διασημότητες έκαναν τη «φιγούρα» τους κι εμείς μείναμε να μαζεύουμε τα κομμάτια.
Εννιά χρόνια μετά, το μεταναστευτικό δεν έχει την ένταση του 2015-2016. Οι ροές έχουν μειωθεί, η Μόρια δεν υπάρχει πια, και η Κλειστή Ελεγχόμενη Δομή στο Μαυροβούνι λειτουργεί με πιο ελεγχόμενο τρόπο. Όμως το πρόβλημα δεν έφυγε. Οι πρόσφυγες είναι ακόμα εδώ, οι συνθήκες παραμένουν δύσκολες για πολλούς, και η τοπική κοινωνία συνεχίζει να νιώθει το βάρος. Κάθε τόσο, ένα δημοσίευμα ή μια δήλωση φέρνει το θέμα ξανά στο προσκήνιο, και η Λέσβος παραμένει συνδεδεμένη με την κρίση – όχι με την ομορφιά της.
Ζώντας εδώ έχω στα ματιά μου όλες τις εικόνες του λιμανιού της Μυτιλήνης. Βλέπω και την κούραση των ανθρώπων, βαρετό πλέον το θέμα, να κουβεντιάζουμε τόσο χρόνια για το μεταναστευτικό. Βλέπω την απογοήτευση που οι μεγάλες υποσχέσεις από τους «σταρ» δεν έγιναν πράξη. Η Τζολί μίλησε για μια «διεθνή ανταπόκριση ίσης κλίμακας με την κρίση» – πού είναι αυτή η ανταπόκριση; Ο Πάπας ζήτησε να μην γυρίσουμε την πλάτη – μα η Ευρώπη το έκανε. Και εμείς, οι Λέσβιοι, που δείξαμε αλληλεγγύη, νιώθουμε πια ξεχασμένοι.
Τελικά, έκαναν καλό οι επισκέψεις των διασημοτήτων; Ίσως λίγο, γιατί έδωσαν φωνή στους πρόσφυγες και φώτισαν για λίγο το δράμα μας. Αλλά το καλό αυτό ήταν φευγαλέο, επιφανειακό.
Η Λέσβος πλήρωσε το τίμημα της δημοσιότητας με την εικόνα της, με την οικονομία της, με την ψυχή της. Οι «σταρ» ήρθαν, έκαναν τις δηλώσεις τους, και έφυγαν. Εμείς μείναμε.
