Αυτό που συμβαίνει στη Μόρια, μας αφορά όλους
Στη Λέσβο βρέθηκα σχεδόν εν μία νυκτί, μετά από ένα τηλεφώνημα που είχα δεχθεί για δουλειά εκείνη την περίοδο. Χωρίς να το σκεφτώ ιδιαίτερα, απλά μάζεψα τα πράγματά μου και πήγα στο νησί. Η εμπλοκή μου με το προσφυγικό είχε ξεκινήσει ήδη, μέσα από διάφορες αλληλέγγυες ομάδες στις οποίες συμμετείχα και προσωπικές σχέσεις με εκτοπισμένους ανθρώπους που ανέπτυξα μέσα από αυτές. Το πρώτο διάστημα που ξεκίνησα να εργάζομαι στην προσφυγική κρίση ως ψυχολόγος, ένιωθα συχνά πολλές αντιφάσεις σε σχέση με την κατάσταση που επικρατεί στο νησί και τη θέση των οργανώσεων μέσα σε αυτήν. Όχι. Δεν αρκεί να θέλεις να βοηθήσεις. Δεν αρκεί να είσαι εκεί, παρών και εσύ σε ένα έγκλημα που διαπράττεται εις βάρος εκτοπισμένων ανθρώπων, εις βάρος παιδιών που δεν βιώνουν την παιδική τους ηλικία αλλά μεγαλώνουν απότομα. Γιατί κάποιος έχει κατασκευάσει τη συνθήκη εγκλεισμού και βίας που επικρατεί στα νησιά. Και είναι πολύ σημαντικό όσοι εργαζόμαστε σε αυτό να αναλάβουμε τις ευθύνες μας και να μιλήσουμε ανοιχτά για την κατάσταση. Αυτός ήταν και ο λόγος που η εμπειρία μου με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα στο πρόγραμμα της Λέσβου, ήταν μια συνειδητή επιλογή.
Απέναντι από τον καταυλισμό της Μόριας έχει στηθεί μια παιδιατρική κλινική με γιατρούς, νοσηλευτές και επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Στο κομμάτι της ψυχικής υγείας βλέπαμε περισσότερο παιδιά και τις οικογένειές τους. Τους τελευταίους μήνες όμως, η κατάσταση έχει αλλάξει ολοσχερώς. Καθημερινά καταφθάνουν νέα επείγοντα περιστατικά στα οποία καλούμαστε να παρέμβουμε με ό,τι μέσα διαθέτουμε τη δεδομένη στιγμή. Πάντοτε όμως, στο τέλος της ημέρας, οι άνθρωποι θα πρέπει να επιστρέψουν στον καταυλισμό, σε μια συνθήκη εγκλεισμού, επισφάλειας, φόβου και απομόνωσης. Για μένα, όλοι οι άνθρωποι που βρίσκονται στον καταυλισμό είναι ευάλωτοι, ευάλωτοι σε πολιτικές εξουδετέρωσης πληθυσμών. Αυτός είναι και ο λόγος, που το αίτημα που μας έρχεται στις συνεδρίες είναι καθολικό και κοινό, ανεξαρτήτως από τα επιμέρους συμπτώματα της κάθε περίπτωσης: “Βοήθησέ με να φύγω από τη Μόρια”.
Πιστεύω ότι η ψυχική ασθένεια σε ένα μεγάλο βαθμό κατασκευάζεται. Οι συνθήκες που επικρατούν στους καταυλισμούς των ελληνικών νησιών κατασκευάζουν υποκείμενα που εκφράζουν διαφορετικά συμπτώματα. Δεν θα ξεχάσω μια ανήλικη που γνώρισα μερικούς μήνες πριν, η οποία ήρθε στην κλινική με σοβαρή διάθεση αυτοτραυματισμού. Μετά την παρέμβαση που κάναμε μου εκμυστηρεύτηκε πόσο πολύ αγαπούσε τη δημοσιογραφία και πως ήλπιζε το όνειρό της να γίνει πραγματικότητα με τον ερχομό της στην Ευρώπη. Στην ιδέα, όμως, της επιστροφής της στον καταυλισμό, ανέφερε: "Δεν μπορείς να καταλάβεις τί σημαίνει να είσαι κορίτσι στη Μόρια. Όλοι σε κοιτάζουν, νομίζουν ότι έχουν το δικαίωμα να το κάνουν. Σε κοιτάζουν με ένα βλέμμα που δεν αντιστοιχεί σε άνθρωπο αλλά σε ζώο. Αυτό το μέρος βγάζει στους ανθρώπους άλλα ένστικτα. Και όταν εσύ δέχεσαι τέτοια βλέμματα, το μόνο που θέλεις να κάνεις είναι να εξαφανιστείς, να πεθάνεις".
Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα φαινόμενο έκτακτης ανάγκης. Χιλιάδες σώματα που υπόκεινται σε ένα τρομακτικό καθεστώς ελέγχου, χιλιάδες σώματα που χαρακτηρίζονται με βάση μια κόκκινη σφραγίδα ή την άρση της, την ευαλωτότητά τους (διότι χωρίς αυτή είναι πιθανό να εγκλωβιστούν στο νησί για χρόνια), το φύλο τους ή το μέγεθος της οικογένειάς τους. Κι όμως, μέσα σε όλο αυτό ακόμη σε εμπιστεύονται, σου ανοίγονται και δημιουργούν σχέσεις με σημασία αρκεί να καταφέρεις να προσπεράσεις όλα τα παραπάνω και να τους δεις ως αυτό ακριβώς που είναι: άνθρωποι σε μια δυστοπική συνθήκη. Όταν συμβεί αυτό, τότε αισθάνεσαι πως αυτό που κάνεις έχει νόημα, πως κάτι φτάνει σε αυτούς, κάτι που ίσως να τους δίνει δύναμη να συνεχίσουν. Έτσι, και εγώ η ίδια αισθάνομαι πως έχω ακόμη πράγματα να δώσω γιατί οι μικρές στιγμές σε αυτή τη δουλειά είναι που μπορεί να έχουν κάποια θεραπευτική αξία. Ένα βλέμμα, μια πρόταση, μια κατασκευή που θα κάνεις μαζί με ένα παιδί και το χαμόγελο που θα σου δώσει μετά το πέρας της.
Πολλές φορές έρχεσαι αντιμέτωπος με τον ίδιο σου τον εαυτό, όμως το ομαδικό πλαίσιο των Γιατρών Χωρίς Σύνορα λειτουργεί προστατευτικά σε αυτή την περίπτωση. Είμαστε μια ομάδα που καθημερινά προσπαθεί να υποστηρίξει ιατρικά και ψυχολογικά τα παιδιά αλλά και επιζήσαντες σεξουαλικοποιημένης βίας που βρίσκονται στον καταυλισμό. Οι δομές υποστήριξης στο νησί είναι ελάχιστες σε σύγκριση με τον πληθυσμό που διαμένει σε αυτό. Πολλές φορές αισθάνεσαι τη βία ακόμη και σε αυτό: πρέπει να δεις το πιο δύσκολο περιστατικό και να αρνηθείς σε κάποιον άλλο που μπορεί να βρίσκεται σε κατάσταση ανάγκης. Νομίζω ότι αυτό είναι το πιο δύσκολο κομμάτι της δουλειάς μας. Το να πρέπει να πεις όχι. Γιατί βαθιά μέσα σου ξέρεις ότι η πρόσβαση στη βοήθεια είναι δικαίωμα και αναγκαιότητα στη δεδομένη συνθήκη. Ένα δικαίωμα που η Ευρώπη καταπατά καθημερινά διατηρώντας τους καταυλισμούς συγκέντρωσης των αιτούντων άσυλο, ένα δικαίωμα που εξωθεί τους ανθρώπους σε ένα διαρκές παιχνίδι επιβίωσης και αναμέτρησης με τον ίδιο τους τον εαυτό.
Ήδη από τα φοιτητικά μου χρόνια ήθελα να ταξιδέψω με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα καθώς παρακολουθούσα και θαύμαζα το έργο τους σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης ανά τον κόσμο και ήθελα να γίνω μέρος του. Στο παρόν, νιώθω ότι βρίσκομαι εδώ όχι μόνο ως επαγγελματίας, αλλά και ως υποκείμενο-κάτοικος ενός νησιού που βιώνει αυτή τη δυστοπική πραγματικότητα. Αυτό που συμβαίνει στη Μόρια, μας αφορά όλους.
