Είναι λύση τα drones για την αντιμετώπιση του δάκου σε επικλινείς ελαιώνες;

Εφαρμογή δολωματικών ψεκασμών από ΣμηΕΑ - Συστήματα μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών - (Drones): Μια λύση για την αντιμετώπιση του δάκου της ελιάς σε επικλινείς και δυσπρόσιτους ελαιώνες

Γράφουν : 

Αντώνιος Τσαγκαράκης - Εργαστήριο Γεωργικής Ζωολογίας & Εντομολογίας, Τμήμα Επιστήμης Φυτικής Παραγωγής, Σχολή Επιστημών των Φυτών, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Γεώργιος Λαγουτάρης - Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας, Γενική Δ/νση Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής, Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου

Ο δάκος της ελιάς αποτελεί τον σημαντικότερο εχθρό της ελιάς στην Ελλάδα, αλλά και ένα από τα εμβληματικότερα έντομα–εχθρούς, ανεξαρτήτως καλλιέργειας. Για την αντιμετώπισή του δαπανώνται κάθε χρόνο μεγάλα ποσά από τον προϋπολογισμό του Υπουργείου Εσωτερικών (μέσω των Περιφερειών), τα οποία προσεγγίζουν τα 20 εκ. ευρώ. Ειδικά στην περιοχή της Λέσβου, το ετήσιο δαπανόμενο ποσό πλησιάζει το 1,5 εκ. ευρώ. Η αντιμετώπισή του γίνεται,ως επί το πλείστoν, με δολωματικούςψεκασμούς, ύστερα από παρακολούθηση του πληθυσμού του δάκου και της προσβολής του.

Κατά τους δολωματικούς ψεκασμούς,διάλυμα όγκου περίπου 300 κ.εκ.εφαρμόζεται στην βόρεια – εσωτερική πλευρά κάθε δευτέρου ή τρίτου δένδρου. Εάν υποθέσουμε ότι η πυκνότητα φύτευσης είναι 20-30 δένδρα / στρέμμα, συνολικά απαιτείται όγκος περίπου 3 λίτρωνγια κάθε στρέμμα.

Για την εφαρμογή των ψεκασμών χρησιμοποιούνται, κυρίως, ψεκαστικά συγκροτήματα επί γεωργικών ελκυστήρων. Ωστόσο, σε επικλινείς και δυσπρόσιτους ελαιώνες, όπου η προσέγγιση του ελκυστήρα δεν είναι εφικτή, η εφαρμογή των δολωματικών ψεκασμών, πραγματοποιείται από πεζοπόρους ψεκαστές με επινώτιους ψεκαστήρες. Με χρήση ψεκαστήρα χωρητικότητας 10λ., ο ψεκαστής καλύπτει με ένα γέμισμα όχι παραπάνω από 35 δένδρα (έκταση περίπου 3,5στρ.). Από τα προηγούμενα μπορεί κάποιος εύκολα να αντιληφθεί τις δυσκολίες που δημιουργούνταιγια την επαναγέμιση– επαναπροσέγγιση των δυσπρόσιτων και επικλινών ελαιώνων, την σπατάλη χρόνου, την κόπωση του ψεκαστή (αλλά και τους πολλούς «πειρασμούς» στους οποίους μπαίνει…). Αυτό έχει ώς αποτέλεσμα πολλοί από τους ελαιώνες να παραμένουν αψέκαστοι και να μετατρέπονται σε «φυσικά εντομοτροφεία», που τροφοδοτούν με ενήλικα έντομα την ευρύτερη περιοχή.

Λύση για το σημαντικό αυτό πρόβλημα θα μπορούσε να αποτελέσει η χρήση ΣμηΕΑ - Συστήματα μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών - (drones). Τα τελευταία χρόνια, γίνεται ευρεία συζήτηση στην αγροτική κοινότητα για την δυνατότητα χρήσης ΣμηΕΑ (Συστήματα μή Επανδρωμένων Αεροσκαφών - UnmannedAerialSystems/UAS) στην Γεωργία. Μέχρι στιγμής, η χρήση ΣμηΕΑ είναι ευρύτατη στην παρατήρηση και διάγνωση προβλημάτων των φυτών, με θερμικές και πολυφασματικές κάμερες και το ανάλογο λογισμικό. Επίσης, η χρήση των ΣμηΕΑ για εφαρμογή βιοκτόνων για αντιμετώπιση οργανισμών δημόσιας υγείας (πχ κουνουπιών) είναι ευρύτατη.

Στο πλαίσιο της μέριμνας της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου για την προστασία της πρωτογενούς παραγωγής, αλλά και της συμβολής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών στην αντιμετώπιση προβλημάτων φυτοπροστασίας με τον πλέον ενδεδειγμένο και σύγχρονο τρόπο, υπεγράφη Προγραμματική Σύμβαση Συνεργασίας μεταξύ των δύο πλευρών. Σκοπός της ΠΣΣ είναι η μελέτη της αποτελεσματικότητας της χρήσης ΣμηΕΑ στην εφαρμογή δολωματικών ψεκασμών για την αντιμετώπιση του δάκου της ελιάς σε επικλινείς και δυσπρόσιτους ελαιώνες,καθώς και της επίπτωσής τους σε έντομαμή-στόχους.

Η μελέτη πραγματοποιήθηκε σε δυσπρόσιτο, επικλινή ελαιώνα, στην περιοχή Κώμης Λέσβου, έκτασης περίπου 30στρ., ο οποίος, εκτός της μεγάλης κλίσης που παρουσίαζε, ήταν αποκλεισμένος από τον πλησιέστερο χωματόδρομο με διπλή σειρά συρματοπλεγμάτων. Η εφαρμογή συγκρίθηκε με δολωματικό ψεκασμό με επινώτιους ψεκαστήρες που έγινε σε όμορο παραγωγικό, βιολογικό ελαιώνα, έκτασης περίπου 160 στρ..Το σκεύασμα που χρησιμοποιήθηκε και στους δύο ελαιώνες ήταν το Success 0.24 CB (δ.ο.spinosad 0,024%), συμβατό με την βιολογική γεωργία. Ως επιπρόσθετος μάρτυρας χρησιμοποιήθηκε επικλινής ελαιώνας, όμορος του βιολογικού, ο οποίος δέχτηκε δολωματικούς ψεκασμούς(δ.ο. dimethoate) με επινώτιους ψεκαστήρες.

Για την εφαρμογή του ψεκασμού χρησιμοποιήθηκε εξακόπτεροΣμηΕΑτύπου «Υετός» (ελληνικής κατασκευής UcanDroneΙΚΕ), με δυνατότητα σημειακού ψεκασμού μεμονωμένου δένδρου, κατηγορίας Α2, με δοχείο ψεκασμού χωρητικότητας 10λ.. Το σκεύασμα που χρησιμοποιήθηκε για ψεκασμό από το ΣμηΕΑ ήταν σε συγκέντρωση 10% κ.ο., ενώ εφαρμόζονταν 100 κ.εκ. ψεκαστικού διαλύματος κάθε δεύτερο δένδρο. Συνολικά πραγματοποιήθηκαν δύο επεμβάσεις, στα μέσα Ιουλίου και στο τέλος Σεπτεμβρίου.
Η παρακολούθηση των πληθυσμών του δάκου έγινε με παγίδες McPhail με ελκυστικό θειική αμμωνία 2%, ενώ για τα άλλα έντομαχρησιμοποιήθηκαν παγίδες παρεμβολής και κολλητικές, αλλά και εντομολογική απόχη.Για την εκτίμηση του ποσοστού δακοπροσβολής πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες ελαιοκάρπου.
Τα αποτελέσματα έδειξαν την επιτυχή εκτέλεση του σχεδίου πτήσης από το ΣμηΕΑ, το οποίο έκανε εφαρμογή δολωματικού ψεκασμού σε 100 δένδρα (περίπου 20 στρ.) σε χρόνο 11’, συμπεριλαμβανομένου του χρόνου μετάβασης και επιστροφής στον χώρο προσγείωσης. Όσον αφορά στην αποτελεσματικότητα, δεν υπήρξε καμία διαφορά μεταξύ της εφαρμογής με dronesσε σύγκριση με την εφαρμογή από το έδαφος. Επίσης, ο αριθμός των νυγμάτων σε ελαιόκαρπο ήταν σημαντικά χαμηλότερος στον ελαιώνα που δέχτηκε εφαρμογή με droneσε σχέση με τον παραγωγικό βιολογικό.

Επίσης, σε όλους τους ελαιώνες καταγράφηκαν άτομα από αράχνες, μυρμήγκια, σφήκες, αλλά και άλλα έντομα-επικονιαστές, σε πληθυσμούς που δεν διέφεραν μεταξύ τους.
Από τα αποτελέσματα της προκαταρκτικής αυτής εφαρμογής, μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι η μέθοδος εφαρμογής δολωματικού ψεκασμού βιολογικού σκευάσματος από ΣμηΕΑ ήταν εξίσου ή και περισσότερο αποτελεσματική έναντι του δάκου, χωρίς να επηρεάσει οργανισμούς μή-στόχους, συγκρινόμενη με την εφαρμογή βιολογικού ή συμβατικού σκευάσματος από εδάφους. Το σημαντικότερο, θεωρούμε, συμπέρασμα είναι ότι έγινε επιτυχής επέμβαση έναντι του δάκου σε ελαιώνα ο οποίος, υπό κανονικές συνθήκες, δεν θα δεχόταν επέμβαση, θα παρέμενε δηλαδή αψέκαστος. Το αποτέλεσμα θα ήταν, αφενός μεν η καθολική προσβολή του ελαιοκάρπου στον συγκεκριμένο ελαιώνα, αφετέρου δε ο ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός και η μεταφορά και δράση του δάκου σε γειτονικούς, παραγωγικούς ελαιώνες, ζημιώνοντας έτσι τους συνεπείς παραγωγούς.

Συνεπώς, είναι τα ΣμηΕΑ «πανάκεια» για την αντιμετώπιση του δάκου; Σίγουρα όχι! Μπορούν αναμφίβολα να αποτελέσουν ένα σημαντικό εργαλείο για την αντιμετώπιση του εντόμου με ασφάλεια, ακρίβεια και συνέπεια, ιδιαίτερα σε επικλινείς και δυσπρόσιτους ελαιώνες, αφού πρώτα γίνουν ορισμένες επισημάνσεις/παραδοχές:

Α)Τα ΣμηΕΑ είναι εργαλεία και όχι παιχνίδια! Υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες κατοχής και ασφαλούς χρήσης τους (καταγραφή στο μητρώο της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας – ΥΠΑ, αδειοδοτημένος χειριστής, υποχρέωση ασφάλισης του ΣμηΕΑ, υποβολή σχεδίου πτήσης, εκτίμηση κινδύνου πτήσης κλπ), οι οποίοι πρέπει να τηρούνται ευλαβικά, καθώς μιλάμε για Συστήματα μεγάλου βάρους και ηλεκτρικής ισχύος.

Β) Η πτήση με ΣμηΕΑ για δολωματικό ψεκασμό σε επικλινή εδάφη είναι εξαιρετικά μεγάλης δυσκολίας λόγω του εδαφικού αναγλύφου, του συχνά ανομοιόμορφου ύψους των ελαιόδενδρων, των διάσπαρτων οπωροφόρων ή δασικών δένδρων μεγαλύτερου ύψους, καθώς και του γεγονότος ότι η πτήση γίνεται σε πολύ μικρό ύψος πάνω από τα δένδρα, ελαχιστοποιώντας τον χρόνο αντίδρασης του χειριστή στο οποιοδήποτε έκτακτο συμβάν.

Γ) Πρέπει να αφιερωθεί σημαντικός χρόνος στην κατάστρωση ακριβούς και σχολαστικού επιχειρησιακού σχεδίου πτήσης (δένδρα που θα ψεκαστούν, ανάγλυφο εδάφους, ύψος από την κόμη του δένδρου). Μετά όμως την άπαξ δημιουργία του, το σχέδιο μπορεί να χρησιμοποιείται για όλες τις μετέπειτα επεμβάσεις σε βάθος ετών, με ελάχιστες διορθώσεις (μεταβολή ύψους δένδρων, έκτακτοι παράγοντες,όπως ύπαρξη μελισσιών – συνέβη στην μελέτη μας!).

Δ) Περιοριστικούς παράγοντες στην πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων τους αποτελεί ο σχετικά μικρός χρόνος πτήσης (περίπου 11-12’ για τα περισσότερα Συστήματα της αγοράς), αλλά και η προϋπόθεση της ύπαρξης ζώνης απογείωσης/προσγείωσης (τουλάχιστον 4x4μ ακλινούς εδάφους, χωρίς δένδρα στην περίμετρο) σε λογική απόσταση (μικρότερη των 200μ. κατά προτίμηση).

Ο καθοριστικότερος, όμως, περιοριστικός παράγοντας (απαγορευτικός για την ακρίβεια) για την χρήση των ΣμηΕΑ στην αντιμετώπιση του δάκου είναι το νομοθετικό πλαίσιο: Η χρήση ΣμηΕΑ υπάγεται μέχρι σήμερα στην Κοινοτική Οδηγία 2006/42/EC, περί απαγόρευσης χρήσης αεροψεκασμών εντός της ΕΕ για εφαρμογή Φυτοπροστατευτικών Προϊόντων. Άρα, για την ώρα τα ΣμηΕΑ δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν! Μέχρι στιγμής, δηλαδή, δεν υπάρχει η οποιαδήποτε διάκριση μεταξύ του ψεκασμού με ΣμηΕΑ, που δύνανται με ορθή χρήση να έχουν ακρίβεια 2-3 εκ., με τον ψεκασμό από αεροπλάνο ή ελικόπτερο! Κι όμως, στην εφαρμογή της παραπάνω Κοινοτικής Οδηγίας ζητήθηκαν και εγκρίθηκαν εξαιρέσεις: Επιτρέπεται η χρήση ΣμηΕΑ για εφαρμογή ΦΠ σε επικλινείς αμπελώνες στην Γερμανία. Γιατί όχι και σε επικλινείς ελαιώνες της Ελλάδας;

Συνοψίζοντας, ο χειρισμός ΣμηΕΑ από πεπειραμένους αδειούχους χειριστές οδηγεί σε εφαρμογές απόλυτης ακρίβειας και αποτελεσματικότητας, έχοντας έτσι σαφή διάκριση από αεροψεκασμούς από ελικόπτερα και αεροσκάφη. Είναι αυτονόητο ότι χρειάζεται περαιτέρω πειραματισμός, προκειμένου να καταστεί σαφές ότι τα ΣμηΕΑδύνανται να αποτελέσουν σημαντικό εργαλείο για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του δάκου σε επικλινείς και δυσπρόσιτους ελαιώνες, χωρίς επίπτωση σε οργανισμούς μή-στόχους.

Ευχαριστίες
Η παρούσα μελέτη χρηματοδοτήθηκε από την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου στο πλαίσιο προγραμματικής σύμβασης συνεργασίας.
Οι συγγραφείς θα ήθελαν να ευχαριστήσουν τον κ. Μιχάλη Τζωρτζή της «Ελαιοπερίβολα Οικογένειας Τζωρτζή» για την συνεργασία και την διάθεση τμήματος του ελαιώνα για τον πειραματισμό, την Δρ. Αργυρώ Καλαιτζάκη από του Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου Χανίων για τις τεχνικές συμβουλές και την εν γένει βοήθεια, την HellenicSeaways – BlueStarFerries για την χορηγία εξόδων μετάβασης της ερευνητικής ομάδας στην Λέσβο, την ΕΛΑΝΚΟ ΕΛΛΑΣ για την χορήγηση της απαραίτητης ποσότητας εντομοκτόνου και τηνUcanDrone ΙΚΕ για την υποστήριξη του ΣμηΕΑ.