Πανελλήνια Ημέρα Σχολικού Αθλητισμού Ολυμπιακά ιδεώδη: «ευ αγωνίζεσθαι»

του Γιάννη Τσιόπα, Σχολικού Σύμβουλου Φυσικής Αγωγής Ν. Λέσβου

Το Υπουργείο Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων, αναγνωρίζοντας τη «παρεμβατική δυναμική» του Σχολικού Αθλητισμού, της Άθλησης και της Δια Βίου Άσκησης στην ισόρροπη ψυχοκινητική ανάπτυξη του μαθητικού πληθυσμού της χώρας, θεσμοθέτησε ως Πανελλήνια Ημέρα Σχολικού Αθλητισμού, την πρώτη Δευτέρα του Οκτωβρίου κάθε σχολικού έτους. Η Πανελλήνια Ημέρα Σχολικού Αθλητισμού συνδέεται με κεντρικό «θεματικό άξονα» ευρύτερου μαθησιακού/συμπεριφορικού πεδίου που υλοποιείται βιωματικά μέσα από το Σχολικό Αθλητισμό καθ’ όλη τη διάρκεια του σχολικού έτους.

Καθώς το 2016 είναι έτος διεξαγωγής Ολυμπιακών και Παραολυμπιακών Αγώνων, ο θεματικός άξονας του σχολικού έτους 2015-2016 είναι «Σχολικός Αθλητισμός – Συμμετέχω και μαθαίνω τα Ολυμπιακά Ιδεώδη μέσα από τα Ολυμπιακά και τα Παραολυμπιακά Αθλήματα». Για το σχολικό έτος 2015-16 ως Πανελλήνια Ημέρα Σχολικού Αθλητισμού ορίζεται η Δευτέρα 5η Οκτωβρίου 2015.

Την Πανελλήνια Ημέρα Σχολικού Αθλητισμού, σε κάθε σχολείο της χώρας (Δημοτικό, Γυμνάσιο, Λύκειο) θα διεξαχθούν ενδοσχολικές αθλητικές αλλά και παράλληλες δραστηριότητες που θα επιλέξει ο Σύλλογος Διδασκόντων, με τη σχετική μέριμνα για τις διαφορετικές βαθμίδες εκπαίδευσης.

Οι σύλλογοι διδασκόντων καλούνται να μεριμνήσουν, με τον κατάλληλο σχεδιασμό, ώστε η προσέγγιση του ανωτέρω θεματικού άξονα να αναδεικνύει βιωματικά μέσω των αθλητικών δράσεων αλλά και των παράλληλων εκδηλώσεων το εύρος των Ολυμπιακών Αξιών που διαπερνούν τόσο τα Ολυμπιακά, όσο και τα Παραολυμπιακά αθλήματα (ενδεικτικά αναφέρουμε την αξία της συμμετοχής, τις ίσες ευκαιρίες χωρίς διακρίσεις, το «ευ αγωνίζεσθαι», την Ολυμπιακή Εκεχειρία κλπ.).

Επισημαίνεται ότι βασική επιδίωξη του σχολικού αθλητισμού στα Δημοτικά, τα Γυμνάσια και τα Λύκεια της χώρας είναι οι μαθητές και οι μαθήτριες που συμμετέχουν, να αποκομίζουν από την κάθε διοργάνωση τα ιδιαίτερα στοιχεία της ευρύτερης Παιδείας, που ο Αθλητισμός δύναται να προσφέρει μέσω της συμμετοχής, της προσπάθειας, του συναγωνισμού και της προσωπικής υπέρβασης.

ευ αγωνίζεσθαι και Φυσική Αγωγή

Η Φυσική Αγωγή στην Εκπαίδευση έχει να επιτελέσει ένα σημαντικό και  πολύπλευρο έργο. Τα Αναλυτικά προγράμματα του ΥΠ.Ε.Π.Θ (2006) συγκεκριμενοποιούν το έργο αυτό θέτοντας τους επιμέρους σκοπούς του μαθήματος της Φυσικής Αγωγής που η εκπλήρωσή τους θα συμβάλλει στο γενικό επιτελούμενο έργο της παιδείας-αγωγής.

Οι στόχοι της Φ.Α. για το Δημοτικό και Γυμνάσιο είναι: α) βιολογικός-υγιεινός, β) κινητικός-εκφραστικός, γ) κοινωνικός-ηθικός, δ) βιωματικός και πνευματικός-γνωστικός. Συγκεκριμένα  στο κοινωνικό-ηθικό στόχο αναφέρει ότι: «αυτός καλλιεργείται  κυρίως  με τις  ομαδικές αθλητικές  δραστηριότητες, όπως είναι οι αθλοπαιδιές. Αλλά και στα άλλα αθλήματα μπορεί το μάθημα να οργανωθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να καλλιεργηθεί το κοινωνικό και ηθικό στοιχείο. Πρέπει πάντως  να  τονιστεί ότι η καλλιέργεια των παραπάνω δύο στοιχείων δεν γίνεται αυτόματα και οι καθηγητές Φ.Α. πρέπει να τη θέτουν σαν επί μέρους στόχο του ημερήσιου  προγράμματος και να προσπαθούν προγραμματισμένα να δημιουργούν συνθήκες και  ευκαιρίες, μέσα από τις  οποίες να μπορεί να τονιστεί το κοινωνικό και ηθικό στοιχείο. Η καλλιέργεια αρετών όπως, θέληση, επιμονή, υπομονή, θάρρος, αυτοκυριαρχία, αυτοπεποίθηση, αγωνιστικότητα, τιμιότητα, συνεργασία, αλληλεγγύη, ομαδικό πνεύμα,  αξιοκρατία, δικαιοσύνη, αυτοπειθαρχία  υπευθυνότητα, σεβασμός των αντιπάλων,  μετριοφροσύνη, σωστή αντιμετώπιση της νίκης και της ήττας, είναι από τις αρετές που  μπορούν και πρέπει να καλλιεργούνται για την εκπλήρωση του στόχου αυτού».

 Στο σχολικό περιβάλλον οι εκπαιδευτικοί αντιμετωπίζουν την πρόκληση να προάγουν θετικές συμπεριφορές και να μειώσουν πιθανές αρνητικές συμπεριφορές των μαθητών, παρά τις ατομικές διαφορές που παρουσιάζουν. Από την άλλη μεριά, ο αθλητισμός είναι ένα περιβάλλον όπου και σ΄αυτό, όπως και στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, δημιουργούνται πολλά ηθικά προβλήματα λόγω του ανταγωνισμού. Σύμφωνα με τους Shields και Bredemeier (1995) η φυσική αγωγή είναι “παραδοσιακά δομημένη με λιγότερη έμφαση στον ανταγωνισμό και ελάχιστες εξωτερικές πιέσεις με έμφαση στο αποτέλεσμα”. Σε αντίθεση με τα σπορ, στα οποία εμπεριέχεται σκληρή προπόνηση, με έντονο χαρακτηριστικό στόχο στην επίδοση και στην επίτευξη της επιτυχίας με κάθε μέσο.

                                  το ευ αγωνίζεσθαι στη Αρχαία Ελλάδα

Η ηθική είναι ριζωμένη στην κοινωνία και την ανθρώπινη ψυχή. Εμφανίστηκε από τότε που ο άνθρωπος άρχισε να ζει σε ομάδες και το ένα άτομο μπορούσε να επηρεάζει το άλλο. Η ηθική, με βάση την κλασική Ελληνική σημασία, εμφανίζεται σαν δεξιότητα να αποφασίζει ποιο είναι το σωστό και ποιο είναι το λάθος. Για  1169 χρόνια (776πΧ – 393μΧ) διατηρήθηκε ο θεσμός των Ολυμπιακών Αγώνων γιατί στηριζόταν βασικά στο «ευ αγωνίζεσθαι». Οι Ελλανοδίκες απέκλειαν τους αθλητές που διαπίστωναν ότι δεν διέπονται από ηθικές αρχές. Το «ευ αγωνίζεσθαι» όχι μόνο ήταν θεμελιώδης αρχή στους αθλητικούς αγώνες, αλλά επεκτείνετε σε όλους τους τομείς της ζωής γενικότερα Ο Πίνδαρος, όχι μόνο προέτρεπε τους αθλητές να μην αδικούν τους συνανθρώπους τους με πράξεις, αλλά ούτε και με λόγια.
Και ο φιλόσοφος Νίκανδρος εξηγεί στο μαθητή του Φιλίνο, που ήθελε να τρέξει στην Ολυμπία, ότι «άνθρωπος δεν είναι αυτός που έχει μόνο δυνατό σώμα, αλλά αυτός που συγχρόνως έχει και όμορφη ψυχή και πνεύμα».

Οι Ολυμπιακοί αγώνες ήταν η πιο σημαντική διοργάνωση της αρχαίας Ελλάδας και διεξάγονταν στην αρχαία Ολυμπία κάθε τέσσερα χρόνια από το 776 π.Χ. έως το 393 μ.Χ. όταν ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος απαγόρευσε την διεξαγωγή τους. Στα Ολύμπια έπαιρναν μέρος αθλητές από όλη την Ελλάδα και θεατές ήταν μόνο άνδρες. Απαγορευόταν αυστηρά η παρουσία των γυναικών. Ήταν μία θρησκευτική γιορτή αφιερωμένη στον Δία ενώ διακόπτονταν οι πολεμικές συγκρούσεις και γινόταν ΕΚΕΧΕΙΡΙΑ. Το μοναδικό έπαθλο για τους νικητές ήταν ένα στεφάνι αγριελιάς από το ιερό δέντρο της Ολυμπίας (κότινος). Οι ολυμπιονίκες θεωρούνταν πρόσωπα σεβαστά και απολάμβαναν τιμές ήρωα, καθώς  μπαίνοντας στην πόλη κατεδάφιζαν ένα τμήμα από τα τείχη ως ένδειξη ασφάλειας.       

 Οι αθλητές υπηρετούσαν το αθλητικό ιδεώδες και οι αγώνες αποτελούσαν πεδίο ευγενούς άμιλλας - ανταγωνισμού, χωρίς «χορηγούς » – χωρίς παράγοντες –χωρίς «τεχνικές σωματικών βελτιώσεων», αναδεικνύοντας το σθένος, τη δύναμη, την τιμή και προπάντων το ευ αγωνίζεσθαι  αντί του σημερινού ευ αμείβεσθαι. Σημάδια παρακμής του Ολυμπιακού Ιδεώδους εμφανίζονται μετά τον 4ο αι. π.Χ. και υπάρχει κρίση του Ολυμπιακού Ιδεώδους. Δυστυχώς και τότε υπήρξαν αθλητές που παρέβαιναν τους κανονισμούς των αγώνων όπου καταγράφονται φαινόμενα χρηματισμού, απάτης, αλαζονείας.

♦ Ο Αντίλοχος σε αγώνες αρματοδρομίας έξω από τα τείχη της Τροίας, παρεμπόδισε τα άλογα του Μενέλαου, τον οποίο και κέρδισε. Ο Μενέλαος τότε κατάγγειλε στον αγωνοθέτη Αχιλλέα τον Αντίλοχο, ο οποίος όμως παραδέχτηκε το σφάλμα του με τη δικαιολογία της νεανικής απερισκεψίας και ορκίστηκε ότι άθελά του τον εξαπάτησε. Ο Μενέλαος δέχτηκε τη μετάνοια του νεαρού Αντίλοχου και τον συμβούλευσε να αποφύγει δεύτερη φορά να εξαπατήσει τους καλύτερούς του.

♦ Το 420 π.Χ., οι Σπαρτιάτες αποκλείστηκαν από τους αγώνες επειδή παραβίασαν την εκεχειρία. Έλα όμως που ο Λίχας δεν άντεχε χωρίς τις αρματοδρομίες του... Ο δαιμόνιος Λακεδαιμόνιος εμφανίστηκε ως Θηβαίος. Το κόλπο έγινε αντιληπτό. Τον μαστίγωσαν και τον έδιωξαν με τις κλοτσιές.

 ♦ Ο Εύπολος από τη Θεσσαλία, το 388 π.Χ., στην 98η Ολυμπιάδα δωροδόκησε τρεις αντιπάλους του για να τον αφήσουν να νικήσει. Τιμωρήθηκαν και οι τέσσερις αθλητές και με τα χρήματα του προστίμου που τους επιβλήθηκε, κατασκευάστηκαν έξι ζάνες[1]. Κανένας δεν μπορούσε να αποφύγει την τιμωρία, εφόσον αποκαλυπτόταν ότι παραβίαζε την αρχή του «ευ αγωνίζεσθαι».

το ευ αγωνίζεσθαι (fair play) σήμερα

Ο όρος που συνήθως χρησιμοποιείται σήμερα για να υποδηλώσει την ανάπτυξη ηθικο-κοινωνικών χαρακτηριστικών μέσα από τον αθλητισμό είναι το τίμιο παιχνίδι (fair play). Το τίμιο παιχνίδι περιλαμβάνει το σεβασμό στους κανόνες του παιχνιδιού, σεβασμό στους συμπαίκτες, σεβασμό προς τους διαιτητές - κριτές και τις αποφάσεις τους, σεβασμός προς τους αντίπαλους παίκτες και το να δίνονται ίσες ευκαιρίες σε όλους να συμμετέχουν αλλά και το να διατηρείται ο αυτοέλεγχος σε κάθε περίπτωση (Commission for Fair Play, 1990).

Το ευ αγωνίζεσθαι στηρίζεται σε κανόνες ηθικής όπως: εμπιστοσύνη, σεβασμός, ευθύνη, δικαιοσύνη, φροντίδα, κοινωνικότητα. Στο παιχνίδι το χρονόμετρο μαθαίνει την αξιοκρατία, η σφυρίχτρα του διαιτητή την εμπιστοσύνη, οι κανονισμοί τα όρια που πρέπει να έχουμε μέσα στην κοινωνία και την ισοτιμία.

Τις τελευταίες δεκαετίες μεγάλη εκστρατεία για το Fair Play (Δίκαιο παιχνίδι ή Τίμιο παιχνίδι ή Ευ Αγωνίζεσθαι) στοχεύει στην ενίσχυση της ευγενούς άμιλλας, καθώς και την πρόληψη των διακρίσεων στον  αθλητισμό, προωθώντας το σεβασμό μεταξύ των αθλητών, των διαιτητών, των αντιπάλων και των οπαδών. Οι βασικές αρχές του Fair Play είναι:

• Παίξτε δίκαιο παιχνίδι
• Παίξτε για να κερδίσετε, αλλά και για να αποδεχθείτε την ήττα με αξιοπρέπεια
• Να τηρείτε τους κανονισμούς του παιχνιδιού
• Να σέβεστε τους αντιπάλους, τους συμπαίκτες, του διαιτητές  και τους θεατές
• Να τιμάτε εκείνους που υπερασπίζονται την καλή φήμη του αθλητισμού
• Απορρίψτε τη διαφθορά, τα ναρκωτικά, το ρατσισμό, τη βία, τα τυχερά παιχνίδια και άλλους κινδύνους για το άθλημα
• Να καταγγέλλετε εκείνους που επιχειρούν να δυσφημήσουν το άθλημα
• Χρησιμοποιείστε τον αθλητισμό για να κάνετε ένα καλύτερο κόσμο

Καθήκον έχουμε εμείς οι “σημαντικοί άλλοι” (δάσκαλοι, γονείς, προπονητές) που εμπλεκόμαστε στην καθημερινή διαπαιδαγώγηση του νέου να ενθαρρύνουμε εκπαιδευτικές-μαθησιακές διαδικασίες προσανατολισμένες στην προσπάθεια, στη μάθηση, σε σχέσεις συνεργασίας και αμοιβαίου σεβασμού και στην αποφυγή εγωκεντρικών-ανταγωνιστικών προσανατολισμών.

Το ιδανικό περιβάλλον της Φυσικής Αγωγής, με τον λιγότερο ανταγωνιστικό χαρακτήρα του, επιβεβαιώνει την παιδαγωγική δυναμική του,  ωθώντας τα παιδιά στην υιοθέτηση και εφαρμογή πιο συχνών θετικών συμπεριφορών.