Ο α-φανής φανός φανερώθηκε .... «Ευπαλίνειο Ορύγμα» στη Μόρια

Οκτώ χρόνια σχεδόν πέρασαν από το δημοσίευμα του «ΔΗΜΟΚΡΑΤΗ» και την έρευνα μελέτη του αρχιτέκτονα μηχανικού Θέμη Ελευθεριάδη, σχετικά με την ύπαρξη του άγνωστου ως τότε ρωμαϊκού λεσβιακού «Ευπαλίνειου Ορύγματος» στη Μόρια, στη θέση «Φανός».
Τελικά ο επιστήμονας δικαιώθηκε, καθώς οι εργασίες διάνοιξης του δρόμου Μόρια Λάρσος Καλλονή 36η Εθνική Οδός, ανέδειξαν την αρχαιότητα.

ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΑΝ
Να σημειωθεί ότι για το Ευπαλίνειο Όρυγμα, η τότε Νομαρχικακή Αυτοδιοίκηση  σε απάντησή της στο φύλλο του «ΔΗΜΟΚΡΑΤΗ» της 17ης/10/2006, είχε επισημάνει τα εξής:
«Η ύπαρξη του επίμαχου «φανού» στη συγκεκριμένη θέση, όπως περιγράφεται στο Υπόμνημα και στο δημοσίευμα, ήταν μέχρι σήμερα άγνωστη σ εμάς, όπως και στον τοπογράφο μηχανικό που συνέταξε τη μελέτη για τη βελτίωση του τμήματος της 36ης Εθνικής Οδού από Μόρια μέχρι Λάρσο.
Αλλά και η αρχαιολογία φαίνεται ότι δεν γνώριζε την ύπαρξη του «φανού», διότι ήδη πριν τη σύνταξη της Μελέτης Περιβαλλοντ. Επιπτώσεων για την προαναφερόμενη οδό, υπήρξε σχετική αλληλογραφία με την Κ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (αρ. πρ. 2647/27-6-2001) και με την 14η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (αρ. πρ. 1836/31-8-2001), όπου κανείς δεν αναφέρει κάτι για κάποιον «φανό».
Υπάλληλος της Υπηρεσίας μας που ήταν επιβλέπων της μελέτης «Βελτίωση τμήματος 36ης Εθνικής Οδού από διακλάδωση οδού παράκαμψης Μόριας έως διακλάδωση 1ης Επαρχιακής Οδού (Λάρσος)», διενήργησε πρόσφατα αυτοψία στη θέση όπου θα πρέπει να βρίσκεται ο «φανός», χωρίς, όμως, να μπορέσει να τον εντοπίσει. Μετά από συνεννόηση με τον αρχιτέκτονα Θ. Ελευθεριάδη, πραγματοποιήθηκε κοινή μετάβαση των δύο προαναφερομένων επιτόπου και έγινε υπόδειξη από τον Θ. Ελευθεριάδη η θέση που βρίσκεται ο «φανός». Σήμερα(2006) εκεί δεν φαίνεται ο «φανός», είναι καλυμμένος με επιχωματώσεις και άγρια βλάστηση. Σύμφωνα με την υπόδειξη του Θ. Ελευθεριάδη, αυτός βρίσκεται περίπου στη ΧΘ 1+656 της ανωτέρω μελέτης, κατάντη του δρόμου, περίπου 4,5 μ. από το όριο του υφιστάμενου ασφαλτικού και 1,0 με 1,5 μ. χαμηλότερα.
Εφόσον η ύπαρξη του «φανού» ήταν σ όλους μας άγνωστη και επιτόπου δεν φαίνεται τίποτα, είναι ευνόητο ότι στην ανωτέρω μελέτη βελτίωσης της οδού δεν λαμβάνεται καμία μέριμνα για την προστασία του. Πλην όμως:
Στη συγκεκριμένη θέση, προβλέπεται στη μελέτη, η στάθμη της οδού να υποβιβασθεί κατά 1,3 μ. περίπου από την υφιστάμενη, δηλαδή θα έρθει περίπου στο ίδιο υψόμετρο με την έξοδο του «φανού», με αποτέλεσμα πάνω απ' αυτόν να μην απαιτούνται να γίνουν εργασίες εκσκαφών, αλλά ούτε και επιχώσεις, εκτός μόνο κάποια προσεκτική εξομάλυνση και καθαρισμός της βλάστησης κατά την κατασκευή.
Με τη βελτίωση της οδού, ο «φανός» παραμένει εκτός του εύρους κατάληψης του οδοστρώματος και επομένως δεν απαιτείται κάποια τροποποίηση της μελέτης» κατέληγε η απαντητική επιστολή της τ. ΝΑ Λέσβου το 2006.

ΣΤΟ ΦΩΣ
Τα πράγματα, όμως, δεν ήταν ακριβώς έτσι και υπήρχε φόβος ότι η αρχαιότητα θα «χανόταν». Όπως δηλώνει σήμερα ο Γ. Σπανέλλης, Προϊστάμενος της Γενικής /νσης Αναπτυξιακού Προγραμματισμού Περιβάλλοντος και Υποδομών της Περιφέρειας Β. Αιγαίου, «ο δρόμος περνά από το «Φανό»», ο οποίος ήρθε στο φως από τις εργασίες διάνοιξης και τις αρχαιολογικές έρευνες, το τελευταίο διάστημα, διαψεύδοντας όσους μιλούσαν για φημολογίες και εικασίες. Να σημειωθεί ότι το έργο δεν εκτελείται από την Περιφέρεια Β. Αιγαίου, αλλά από το ΥΠΕΚΑ, λόγω προϋπολογισμού.

Αν και δεν υπάρχει σχετική ενημέρωση και δεν κατέστη δυνατή η επικοινωνία με τους επιβλέποντες του έργου, εντούτοις το πλέον πιθανό είναι ή να κατασκευαστεί γέφυρα στοά, για να είναι εμφανείς οι αρχαιότητες ή να γίνει παράκαμψη. Στη δεύτερη περίπτωση, όμως, είναι πολύ πιθανόν να υπάρξουν νέα προβλήματα απαλλοτριώσεων, που θα δημιουργήσουν περαιτέρω καθυστερήσεις.

Χθες οι επιβλέποντες βρίσκονταν στο νησί μας και εκτός από το οδικό έργο του Σιγρίου, θα πραγματοποιούσαν επίσκεψη και στο έργο της Μόριας.
Να σημειωθεί ότι κατά το παρελθόν, ο αρχιτέκτονας Θ. Ελευθεριάδης είχε υποβάλλει σχετικό υπόμνημα στις αρμόδιες υπηρεσίες: Κ. Εφορεία Κλασικών και Προϊστορικών Αρχαιοτήτων, στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και τη Δ/νση Τεχνικών Υπηρεσιών, προκειμένου να ληφθούν μέτρα διάσωσης. Νέο υπόμνημα δε, υπέβαλε και κατά την έναρξη των εργασιών.

Ν ΑΝΑΔΕΙΧΘΕΙ
Από την πλευρά της, η Αρχαιολογική υπηρεσία συνεχίζει τις εργασίες της, αποτυπώνει τα ευρήματα και έχει υποβάλλει εισήγηση στο Τοπικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, το οποίο θ αποφάσιζε χθες σχετικά. Η εισήγηση της υπηρεσίας, σύμφωνα με πληροφορίες, είναι η διατήρηση και ανάδειξη του Ευπαλίνειου Ορύγματος.

--- ---- ------ ----------- --
ΕΥΠΑΛΙΝΕΙΟΝ ΟΡΥΓΜΑ
Ο λόγος για την υπόγεια σήραγγα του ρωμαϊκού υδραγωγείου της πόλης της Μυτιλήνης.
Η διάτρηση του παρεμβαλλόμενου λόφου έχει επιτευχθεί με την αρχαιότατη μέθοδο, δηλαδή της κατά πρώτον διανοίξεως καθέτων φρεάτων
Η διάνοιξη του οριζοντίου τμήματος της σήραγγας γινόταν μετά, κατά το δυνατόν επίπεδη, αλλά πάντα με την επιθυμητή μικρή κλίση προς τη φορά κατεύθυνσής της. Την ίδια τεχνική εφάρμοσαν πολύ παλιότερα οι Μινύες στην Κωπαϊδα.
Τα προϊόντα εκσκαφής και εκβραχισμών ανασύρονταν μέσω των φρεάτων για να απομακρυνθούν στη συνέχεια. Εννοείται όσο πυκνότερα ήταν τα κάθετα ανοίγματα μεταξύ τους, που και ρόλο «οδηγών» έπαιζαν, τόσο η πιθανότητα απόκλισης από την προκαθορισμένη πορεία μειωνόταν μέχρι πλήρους μηδενισμού. Αυτοί οι κάθετοι δίαυλοι ήταν απαραίτητοι και για το φυσικό φωτισμό της υπόγειας σήραγγας γι' αυτό τους ονόμαζαν «φανούς» δηλ. φωταγωγούς ή φεγγίτες, αλλά και για τον αερισμό της δηλ. αεραγωγούς ή ανεμιστήρες.
Στον αυχένα του λόφου επιχωριάζει το βαθύτερο κάθετο άνοιγμα του ορύγματος. Έχει βάθος περίπου 40 μέτρων. Αυτός είναι ο Φανός. Αξιοσημείωτο, πάντως, είναι το ότι η λέξη διατηρήθηκε ως τις μέρες μας αυτούσια, για να ονοματοδοτεί την προσήκουσα αγροτική τοποθεσία παρά τους αιώνες που πέρασαν
Η σαθρότητα του τοπικού πωρόλιθου πιθανώς να είχε απαιτήσει έστω τμηματικώς κτιστά πλαίσια «στοάς προόδου» από αξιόπιστο πετρώδες υλικό, αν κρίνουμε ενδεικτικώς από το ανώτατο χείλος του φρέατος που ήταν χτισμένο με ασβεστόλιθο γειτονικής περιοχής κατά τα πρότυπα της Εικ.
Προ τριακονταπενταετίας περίπου, με απόφαση του τότε Koινoτάρχη Μόριας προς αποφυγήν ατυχημάτων επικαλύφθηκε το χάσμα του Φανού με πλάκα beton. Έκτοτε το ιδιότυπο μνημείο περιέπεσε στην αφάνεια και στη λησμονιά.
* * * * * *

Όπως επισήμανε προ 8ετίας ο ερευνητής Θ. Ελευθεριάδης, τυχόν υφιστάμενα ομοειδή φρέατα είναι αδύνατον πια να αποκαλύψει η επιφανειακή έρευνα. Ωστόσο, ο ίδιος, πλην της ακριβούς θέσεως του φρέατος φανού, είχε εντοπίσει και υποδείξει σε αρχαιολόγους και τα δυο άκρα [στόμια] του ορύγματος, μεταξύ των οποίων παρεμβάλλεται πραγματικό/κατασκευαστικό άνυσμα 1000 μέτρων περίπου μαζί με ένα ακόμη μικρότερο φανό από την πλευρά της Λάρσου (περιοχή «βρύση της Ατσγκάνας») εντός ρέματος.

πηγη: εφημερίδα ΔΗΜΟΚΡΑΤΗΣ