«Σέρρα – Η ψυχή του Πόντου» του Γιάννη Καλπούζου

«Σέρρα – Η ψυχή του Πόντου» του Γιάννη Καλπούζου, από τις Εκδόσεις Ψυχογιός (Πρώτη έκδοση: Απρίλιος 2016)

Γράφει η Ράνια Μπουμπουρή

Η 19η Μαΐου, που έχει καθιερωθεί ως συμβολική Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, μας δίνει την αφορμή να παρουσιάσουμε εδώ το νέο μυθιστόρημα του Γιάννη Καλπούζου, Σέρρα – Η ψυχή του Πόντου.

Η αφήγηση ξεκινά τον Ιούνιο του 1915, με τον εκτοπισμό-αφανισμό των Αρμενίων απ’ την Τραπεζούντα και την απέλπιδα προσπάθεια μιας Αρμένισσας να γλιτώσει την κόρη της, την Ταλίν, κρύβοντάς τη στο σπίτι του Γαληνού Φιλονίδη εν αγνοία του. Εκείνος, όπως υποδηλώνει το όνομά του, είναι ένας μειλίχιος άνθρωπος, νέος, καλλιεργημένος και αμετακίνητος στις ηθικές αξίες του. Η ζωή του έχει μπει σε καλή τροχιά, με ανοδική πορεία: έχει έναν ευκατάστατο νονό που φροντίζει για την εξέλιξή του, περιμένει τον διορισμό του ως εκπαιδευτικός και ετοιμάζεται για τον γάμο του με μια πλούσια Ελληνίδα από την Ορντού (Κοτύωρα). Ωστόσο, η εισβολή της Ταλίν στο σπίτι του και στη ζωή του του προξενεί μεγάλα προβλήματα. Κατ’ αρχάς, όσοι κρύβουν Αρμενίους παίζουν το κεφάλι τους κορόνα-γράμματα. Κι έπειτα, η Ταλίν διαθέτει εκπληκτική φυσική ομορφιά, ικανή να τον φέρει σε σύγκρουση με τις ηθικές αρχές του.

Έτσι ξετυλίγεται το κουβάρι της αφήγησης και ο αναγνώστης του σήμερα ζει μαζί με τους πρωταγωνιστές του μυθιστορήματος στον Πόντο του χθες, όπου Έλληνες, Αρμένιοι και μωαμεθανοί, Τούρκοι ή εξισλαμισθέντες ντόπιοι πληθυσμοί, δεινοπαθούν κάτω από τον τροχό της Ιστορίας. Οι σκηνές είναι σε κάποια σημεία αναπόφευκτα σκληρές, δεδομένου ότι σκληρή ήταν και η μοίρα εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, παρ’ όλα αυτά ο χειρισμός της βίας συγγραφικά γίνεται με μαεστρία, αφού η παρουσίασή της είναι κομμάτι της ιστορίας –και της Ιστορίας– και όχι αυτοσκοπός.

Από τις μεγάλες πόλεις και τα χωριά του ποντιακού ελληνισμού, ακολουθώντας πάντα τους πρωταγωνιστές και τις περιπέτειές τους, περνάμε στην Αμπχαζία, στη Σιβηρία και στο Καζαχστάν (ή Καζακστάν), όπου εκτοπίστηκαν από τον Στάλιν πολλοί Έλληνες πρόσφυγες του Πόντου. Οι δυσκολίες της ζωής και εκεί εναλλάσσονται με τις όμορφες στιγμές της, η ανάγκη των ανθρώπων να δημιουργούν κοινότητες και ν’ αναπτύσσουν αλληλεγγύη τούς βοηθά ν’ αντεπεξέρχονται και σε συνθήκες αδιανόητες, ενώ δεν λείπουν και απολαυστικά στιγμιότυπα όλο χιούμορ, που προκύπτουν από το διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο των κατοίκων μιας κοινότητας.

Είναι πολλά τα στοιχήματα που καλείται να κερδίσει ένα ιστορικό μυθιστόρημα κι έχει μεγάλη σημασία η διατήρηση του μέτρου, έτσι ώστε τα απαραίτητα ιστορικά στοιχεία –χρονολογίες, διεθνείς συσκέψεις, συνθήκες, δημοσιεύματα του Τύπου κ.λπ.– να λειτουργούν ως κινητήριος μοχλός στην εξέλιξη της υπόθεσης, χωρίς να την επιβαρύνουν με περιττά στοιχεία, κουραστικά για τον αναγνώστη. Το ιστορικό μυθιστόρημα αποτελεί, άλλωστε, αφορμή για περαιτέρω έρευνα εκ μέρους του αναγνώστη, εάν του κινήσει το ενδιαφέρον για συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα ή και για ολόκληρη ιστορική περίοδο. Στην περίπτωση του Σέρρα θεωρούμε ότι ο Γιάννης Καλπούζος κέρδισε το στοίχημα στο δύσκολο αυτό λογοτεχνικό είδος, προς όφελος του αναγνώστη.

«Κοιτάς μπροστά, όταν δεν ξεχνάς από πού έρχεσαι» είναι το μότο το οποίο έχει εύστοχα επιλεγεί για το δεξιό «αυτί» της έκδοσης –που είναι μια καλαίσθητη «κασετίνα»–, αφού πράγματι βιβλία σαν κι αυτό βοηθούν να εντυπωθεί μέσα μας η διαδρομή που μας οδήγησε στο σήμερα.

Βρείτε το εδώ