Παναγιώτης Σκορδάς: Αδιάντροπα του Κλήδονα. Τα κάψαλα και ο κλήδονας στη Λέσβο
Παναγιώτης Σκορδάς: Αδιάντροπα του Κλήδονα. Τα κάψαλα και ο κλήδονας στη Λέσβο, Εκδόσεις Μύθος, Μυτιλήνη 2017, σελ. 136 (περιέχει CD)
Μια καλαίσθητη έκδοση κυκλοφόρησε τις τελευταίες ημέρες από τις εκδόσεις «Μύθος». Πρόκειται για το νέο βιβλίο του φιλολόγου Παναγιώτη Σκορδά.
Το περιεχόμενο του βιβλίου είναι λαογραφικό και, συγκεκριμένα, αναφέρεται στα «κάψαλα» και στον «κλήδονα», δύο έθιμα που γινόταν σε όλα τα χωριά της Λέσβου και στη Μυτιλήνη. Λέω «γινόταν», γιατί στις μέρες μας έχουν ατονήσει ή και έχουν απαξιωθεί, όπως συμβαίνει με πολλά άλλα έθιμα και λαογραφικές εκδηλώσεις.
Για την εύκολη ανάγνωση και κατανόηση το κείμενο είναι χωρισμένο σε τρεις ενότητες: τα κάψαλα και ο κλήδονας, τα κάψαλα και ο κλήδονας στη λεσβιακή λογοτεχνία, αδιάντροπα του κλήδονα. Και στις τρεις ενότητες ο συγγραφέας στηρίζεται σε αυθεντικές πηγές λαογράφων, ερευνητών και απλών ανθρώπων των οποίων οι μαρτυρίες και αναφορές στα συγκεκριμένα έθιμα είναι ουσιαστικής σπουδαιότητας.
Οι συλλογές του Βάσου Βόμβα και του Ακίνδυνου Σκωπτικού έχουν ξεχωριστή θέση στο βιβλίο, γατί περιέχουν πλήθος τετράστιχων και δίστιχων ποιημάτων που απαγγέλλονταν στον κλήδονα και γράφτηκαν ή αυτοσχεδιάστηκαν από εμπνευσμένους λαϊκούς στιχουργούς της Λέσβου. Όλα τα στιχουργήματα και τα πεζά κείμενα είναι γραμμένα στη λεσβιακή διάλεκτο, για την κατανόηση των οποίων μετά από κάθε πεζό παρατίθεται ερμηνευτικό λεξιλόγιο.
Στις 136 σελίδες του βιβλίου καλύπτονται με σαφήνεια και με λεπτομέρειες η διαδικασία και των δύο λαϊκών εθίμων, αλλά και η παράθεση θεατρικών αποσπασμάτων και πολλών δίστιχων και τετράστιχων ποιημάτων με περιεχόμενο σκωπτικό, ερωτικό, σεξουαλικό, αδιάντροπο, όπως προσδιορίζεται από τον τίτλο του βιβλίου.
Η ανθρωπολογία και η κοινωνιολογία θα έχουν, ασφαλώς, ένα ευρύ πεδίο έρευνας πάνω στο θέμα αυτό και, κυρίως, στα «αδιάντροπα» στιχουργήματα, αφού στο άκουσμά τους από άντρες, γυναίκες, παιδιά και κορίτσια, προκαλούσαν έκρηξη γέλιου και όχι αποστροφή ή σεμνότυφες εκδηλώσεις, κατά τη μαρτυρία των πηγών του βιβλίου!
Κάποιες αξιόλογες σκέψεις πάνω στο θέμα εκφράζει και ο συγγραφέας του βιβλίου. Ωστόσο, το φαινόμενο έχει πολύ βαθιές ρίζες, όπως και το αγιασώτικο καρναβάλι, αφού οι τέτοιες λαϊκές εκδηλώσεις μας πάνε πολύ μακριά , στις αρχαιοελληνικές σατιρικές εκδηλώσεις. Δεν αποκλείεται, βέβαια, τα ελληνικά ήθη σχετικά με σεξουαλικά θέματα, η ακόρεστη σεξουαλική πείνα του Έλληνα εκείνης της εποχής, οι αυστηρά περιορισμένες σχέσεις των δύο φύλων να έδιναν την ευκαιρία για ελευθεριότητα στην έκφραση με αφορμή τέτοιες λαϊκές εκδηλώσεις.
Όπως και να έχουν τα πράγματα, ένα είναι το ουσιώδες: το νέο βιβλίο του Παναγιώτη Σκορδά όχι μόνο προσθέτει κάτι σημαντικό στη λογοτεχνία και στη λαογραφία του τόπου, αλλά και αποτελεί αφορμή για ευρύτερο προβληματισμό πάνω στο θέμα των ηθών και εθίμων του τόπου.
Συγχαίρω το συνάδελφο και φίλο Παναγιώτη και του εύχομαι να είναι υγιής, για να προσφέρει και άλλα στην πνευματική παραγωγή.
Ηλίας Β. Παπαγεωργίου
Δρ. Φ.
