Ο Μανόλης Αναγνωστάκης μέσα από τα μάτια του φίλου του Μ. Πολυβίου
Γεννήθηκε σε ένα σπίτι της οδού Βενιζέλου στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, όμως λίγους μήνες μετά, η οικογένειά του μετακόμισε στη Μητροπολίτου Γενναδίου στην πλατεία Δικαστηρίων. Στην πόλη αυτή μεγάλωσε, σπούδασε, αγωνίστηκε και καταδικάστηκε για τις ιδέες του, αρχικά σε θάνατο αλλά αποφυλακίστηκε μετά από 2,5 χρόνια, έκανε οικογένεια και άσκησε το επάγγελμά του. Σήμερα, συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τη γέννηση του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη (1925 - 2005).
Σε αυτήν την πόλη συνδέθηκε φιλικά με τον Μίλτο Πολυβίου, ο οποίος μοιράστηκε, μιλώντας στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, στιγμές από τη σχέση του με τον άνθρωπο Μανόλη Αναγνωστάκη. «Τον γνώρισα στα τέλη του '69 με αρχές '70. Ως φοιτητής έδειχνα κάποιο ενδιαφέρον για την ποίηση, και μια γνωστή μου που γνώριζε κι αυτόν, με παρέπεμψε στο ιατρείο του, όπου πήγα και εκεί έγινε η πρώτη μας γνωριμία» θυμάται.
Μερικούς μήνες αργότερα, ο κ. Πολυβίου βοηθούσε στη διαμόρφωση ενός βιβλιοπωλείου που θα άνοιγαν κάποιοι φίλοι του στην οδό Χρυσοστόμου Σμύρνης. «Ακριβώς απέναντι ήταν (και εξακολουθεί να είναι) ένας φούρνος όπου πήγαινε ο Αναγνωστάκης και κάποια φορά, περνώντας με είδε, μπήκε μέσα, πιάσαμε κουβέντα γνώρισε τους φίλους που το άνοιξαν και τελικά θέλησε να συμμετέχει και αυτός στο βιβλιοπωλείο» αναφέρει.
Από τότε η σύνδεσή τους έγινε πολύ στενή. Τον περιγράφει ως έναν άνθρωπο πολύ προσιτό, μειλίχιο, με υπέροχο, αυτοσαρκαστικό και συχνά μαύρο χιούμορ, όμως γενικά μελαγχολικό. «Για όποιον ξέρει να διαβάζει την ποίησή του, η οποία θεωρείται κατεξοχήν πολιτική ποίηση, θα διαπιστώσει ότι πίσω από τα πολιτικά -ή τουλάχιστον μαζί με αυτά- υφέρπει ο έρωτας» αναφέρει ο κ. Πολυβίου, τονίζοντας ότι για τον Αναγνωστάκη, τα βασικά θέματα της ζωής ήταν ο έρωτας και ο θάνατος, θυμίζοντας πως ο ίδιος ο Αναγνωστάκης έχει δηλώσει: «Κατά καιρούς μ' έχουν χαρακτηρίσει καθαρά πολιτικό ποιητή. Προσωπικά δεν νομίζω ότι είμαι πολιτικός ποιητής. Είμαι ερωτικός και πολιτικός μαζί. Συνδυάζονται αυτά τα δύο».
Το «βάρος» των νεκρών συντρόφων και «οι αυταπάτες της Αριστεράς»
Ο Μανόλης Αναγνωστάκης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1925. Σπούδασε στην Ιατρική και κατά τη διάρκεια της Κατοχής εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ. Το 1948 συνελήφθη για πολιτική δράση στο πανεπιστήμιο και τον Ιανουάριο του 1949 καταδικάστηκε σε θάνατο. Μετά από δύο μετατροπές της θανατικής του ποινής, αρχικά σε ισόβια και εν συνεχεία σε διετή φυλάκιση, αποφυλακίστηκε στις 23 Δεκεμβρίου του 1950, έχοντας συμπληρώσει 2,5 χρόνια φυλακισμένος. Τη διετία 1955-1956 ειδικεύτηκε στην Ακτινολογία στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης και στη συνέχεια άσκησε το επάγγελμα του ακτινολόγου στη Θεσσαλονίκη.
Όπως λέει ο κ. Πολυβίου «δεν ήθελε να αναφέρεται σε προσωπικά θέματα, ούτε και στην ποίησή του, πιο πολύ ήθελε να μιλάει για την εποχή που βίωσε, δηλαδή, εν τέλει, για την εποχή μέσα από την οποία βγήκε το έργο του». Τονίζει, ωστόσο, πως με την πάροδο του χρόνου, αυτό άρχισε να αλλάζει. «Τα δύο τελευταία χρόνια της ζωής του, άρχισε να γίνεται πιο εξομολογητικός και σε προσωπικό επίπεδο, προφανώς γιατί καταλάβαινε ότι το τέλος δεν μπορεί να είναι μακριά, και ήθελε κάποια πράγματα να τα βγάλει από μέσα του και να τα πει σε κάποιον που εμπιστευόταν» αναφέρει.
«Αυτόν τον άνθρωπο τον βάραινε, όπως άλλωστε και τους άλλους συναγωνιστές του που επέζησαν, ότι αυτός ήταν τυχερός, που -αν και βρέθηκε μέσα στη δίνη των αγώνων της εποχής, τελικά χάρη σε κάποιες συγκυρίες επέζησε, ενώ άλλοι σύντροφοί του, με τους οποίους ξεκίνησε μαζί, όχι» σημειώνει ο αποδέκτης αυτών των εξομολογήσεων.
«Αν και στρατευμένος ολόψυχα στην αντικατοχική αντίσταση και στο αριστερό κίνημα, από πολύ νωρίς κατάλαβε τα αδιέξοδα και τις ψευδαισθήσεις των νεανικών οραμάτων του, ωστόσο αισθανόταν πάντα το βάρος των νεκρών συντρόφων» προσθέτει ο κ. Πολυβίου. Έτσι, αν και αρθρογραφούσε για χρόνια στην εφημερίδα «Αυγή» και υπήρξε πολλές φορές σε εκλογές υποψήφιος της Ανανεωτικής Αριστεράς, όπως επισημαίνει ο φίλος του, «έβλεπε τα αδιέξοδα και τις αυταπάτες, παρά ταύτα ένιωθε πως εξακολουθούσε να ανήκει σε αυτόν τον κόσμο με τους αγώνες για δημοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη, αλλά σε πλήρη αντίθεση με τα απολύτως ανελεύθερα και ολοκληρωτικά καθεστώτα που καπηλεύθηκαν τους αγώνες και τις θυσίες που είχαν γίνει».
Απόδειξη ηθικής τα είκοσι χρόνια σιωπής
Ο συγκεντρωτικός τόμος των ποιημάτων του Μανόλη Αναγνωστάκη κυκλοφόρησε το 1971 και περιλαμβάνει 88 ποιήματα γραμμένα από το 1941 έως το 1971. Το 1979 κυκλοφόρησε το «Περιθώριο '68-'69» και το 1992 το «ΥΓ.» «Από εκείνη τη χρονολογία κι έπειτα, όσον αφορά το λογοτεχνικό του έργο, δεν ενέδωσε στον πειρασμό της δημοσιότητας και σιώπησε οριστικά, λέγοντας "Ό,τι ήταν να πω το είπα"» λέει ο κ. Πολυβίου, θυμίζοντας τα λόγια του ποιητή για την ποίησή του: «Είναι μια αγωνία για την εποχή, ένα άγχος για την εποχή. Όταν τελείωσε η εποχή, τελειώνει κι η ποίηση. Δεν μπορείς να γράφεις συνεχώς ποίηση. Δεν είμαι επαγγελματίας ποιητής». «Αυτό είναι ύψιστη εντιμότητα. Εντιμότητα απέναντι στον εαυτό σου» υπογραμμίζει ο κ. Πολυβίου.
«Πραγματολογικά στοιχεία στο έργο του Μανώλη Αναγνωστάκη»
Ο Μίλτος Πολυβίου, στις κατ' ιδίαν συναντήσεις του με τον Μανόλη Αναγνωστάκη, προσπαθούσε να πάρει όσο τον δυνατόν περισσότερες πληροφορίες για τα πρόσωπα και τις καταστάσεις, στα οποία αναφέρεται το έργο του. «Επειδή αυτό το πράγμα με απασχολούσε, σκέφτηκα ότι θα ήταν καλό να κάνω μια συστηματική καταγραφή των εξομολογήσεών του, έτσι εγώ τον ρωτούσα, αυτός απαντούσε και εγώ σημείωνα» λέει ο κ. Πολυβίου. «Για να συμπληρωθεί η έρευνα, όταν για παράδειγμα έγραφε σε ένα του ποίημα για κάποιον, τον ρωτούσα ποιο ήταν το πραγματικό όνομα του αναφερόμενου και στη συνέχεια έψαχνα να βρω στοιχεία γι' αυτόν και γι' αυτό που αναφέρεται. Αυτή τη δουλειά την άρχισα μόνον από προσωπικό ενδιαφέρον, χωρίς άλλο συγκεκριμένο στόχο. Αφού τελείωσα τη βασική καταγραφή, ήθελα να κάνω ακόμα μία συζήτηση για τη διευκρίνιση κάποιων σημείων, όμως δεν πρόλαβα γιατί πέθανε» σημειώνει.
Το κομμάτι των σχολίων του κ. Πολυβίου για το βιβλίο του ποιητή «Το Περιθώριο 68-69» δημοσιεύτηκε πριν από χρόνια στο περιοδικό «Φιλόλογος», ενώ η έρευνα για το σύνολο του έργου του ποιητή, θα κυκλοφορήσει σύντομα με τον τίτλο: «Πραγματολογικά σχόλια στο έργο του Μανώλη Αναγνωστάκη».
Το πρώτο «μνημόσυνο» στον φίλο του, ο κ. Πολυβίου το έκανε δέκα χρόνια μετά τον θάνατό του, όταν, μετά από δική του πρόταση, το μικρό πλάτωμα που βρίσκεται στη συμβολή των οδών Φιλίππου, Αμύντα και Πλάτωνος, ονομάστηκε Πλατεία Μανόλη Αναγνωστάκη. «Το τρίστρατο αυτό είναι στο ενδιάμεσο της απόστασης από το σπίτι του και το Πειραματικό Γυμνάσιο όπου πήγαινε, δηλαδή ένα μέρος απ' όπου περνούσε κάθε μέρα. Δεν είχε όνομα έως τότε, οπότε δεν θα δημιουργούσε πρόβλημα μετονομασίας. Κάποιες φορές όμως σκέφτομαι ότι μάλλον τον αδίκησα, γιατί θα του άξιζε να δοθεί το όνομά του σε κάτι μεγαλύτερο» καταλήγει ο Μίλτος Πολυβίου.
Βαρβάρα Καζαντζίδου
*Τις φωτογραφίες παραχώρησε ο κ. Πολυβίου
