Το 22ο Σύνταγμα των Μυτιληνιών στα βουνά της Αλβανίας
Χρόνος ανάγνωσης :
6'του Στρατή Μπαλάσκα / εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ
Έχει σημασία να ξέρεις τον τόπο σου και τους ανθρώπους του. Το πώς αυτοί λειτουργούν σαν έρχεται η δύσκολη ώρα. Η άγνωστη, σχεδόν για όλους όσοι ζούμε σήμερα στον τόπο αυτό, ώρα του πολέμου…
Ο υπογράφων την περίοδο της στρατιωτικής του θητείας στο Λόχο Διοικήσεως του 22ου Συντάγματος, γέμισε τις ατέλειωτες ώρες στο θάλαμο και στο γραφείο του Επιτελείου με έρευνα σχετική με την ιστορία του Συντάγματος.
Σε αρχεία της Υπηρεσίας Ιστορίας Στρατού, μαρτυρίες πρωταγωνιστών και στοιχεία αλληλογραφίας με αρμόδιες υπηρεσίες, ανέστησε όσο μπορούσε την ιστορία του Συντάγματος των Μυτιληνιών. Ένα κομμάτι της που αφορά στη δράση του Συντάγματος στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δημοσιεύεται σήμερα.
Μετά τη μικρασιατική καταστροφή, το 22ο Σύνταγμα ανασυγκροτείται στη Μυτιλήνη, έμπεδο πια της Μεραρχίας Αρχιπελάγους. Τη Μεραρχία που ουσιαστικά έχει υποβαθμιστεί σε Ταξιαρχία, συναποτελούν εκτός του 22ου Συντάγματος, και το 23ο της Χίου και της Σάμου, καθώς και των νησιών που συναποτελούν τους Νομούς.
Στις 20 Νοεμβρίου τού ’24, με το πλοίο «Αντιγόνη» έφθασε και η τιμημένη σημαία, η οποία και παραδόθηκε στο Σύνταγμα. Από την ανασυγκρότησή του, το Σύνταγμα αρχίζει να επιδίδεται σε ειρηνικές δραστηριότητες. Εκπαιδεύει νεοσύλλεκτους γηγενείς, και από το 1925 και πρόσφυγες, συμμετέχει σε αθλητικούς αγώνες μεταξύ των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και ασκεί και αστυνομικά καθήκοντα ελλείψει αστυνομικών οργάνων.
Από τον Απρίλιο του 1927, συστηματοποιείται η κατασκευή και η οργάνωση των εγκαταστάσεών του. Πρώτα στο Κάστρο της Μυτιλήνης κατασκευάζονται «υποδειγματικοί στρατώνες», ενώ στη συνέχεια στον Καρά Τεπέ λειτουργεί και το πεδίο βολής του Συντάγματος.
Στις 18 Απριλίου τού 1934 και δεδομένης της αύξησης της δύναμής του, το Σύνταγμα νοικιάζει για τη στέγαση των λόχων του το Υφαντήριο.
Και ο καιρός περνούσε, έως το Σεπτέμβριο του 1940, οπότε και το 22ο Σύνταγμα επιστρατεύθηκε σε έναν καινούργιο εθνικό αγώνα.
Στο Βορειοηπειρωτικό Μέτωπο
Τα δύο τάγματα του 22ου Συντάγματος επιστρατεύτηκαν στις αρχές Σεπτεμβρίου 1940, άλλο δε ένα τάγμα (το 1ο) επιστρατεύτηκε στη Λήμνο. Αυτό έμεινε στο νησί έως και τις 28 Οκτωβρίου, οπότε κηρύχθηκε γενική επιστράτευση. Από τα δύο τάγματα Μυτιληνιών, ένα έμεινε στη Μυτιλήνη (το 3ο), ένα δε (το 2ο) μεταστάθμευσε στον Άβαντα της Αλεξανδρούπολης.
Στις 8 Νοεμβρίου 1940, το 2ο Τάγμα του 22ου Συντάγματος αναχώρησε από την Αλεξανδρούπολη για το Βορειοηπειρωτικό Μέτωπο. Στις 14 Νοεμβρίου έφθασε στο Ανταρτικό της Φλώρινας, όπου και συναντήθηκε με τα άλλα δύο Τάγματα, που εν τω μεταξύ είχαν φθάσει από τη Μυτιλήνη και τη Λήμνο.
Στις 15 και 16 Νοεμβρίου, το Σύνταγμα παίρνει το βάπτισμα του πυρός στο Βορειοηπειρωτικό Μέτωπο. Πραγματοποιεί δυο νυχτερινές πορείες με αποστολή την άμυνα της στενωπού Κρυσταλλοπηγή - Βοτοσίτσα. Η ιταλική αεροπορία αντιλαμβάνεται τις κινήσεις και βομβαρδίζει τους Μυτιληνιούς ανελέητα.
Στο διάστημα που ακολουθεί, το Σύνταγμα συμμετέχει στις μάχες για την κατάληψη της Κορυτσάς και της κορυφογραμμής Μοράβα.
Ο αντισυνταγματάρχης Πολυχρονιάδης, διοικητής του Συντάγματος την περίοδο εκείνη, σημειώνει στην αναφορά του:
«Την 27 Νοεμβρίου οι επιχειρήσεις εξηκολούθησαν με νέαν εκατέρωθεν έντασιν.
Εις λόχος του 2ου τάγματος κατέλαβε διά τολμηρού εγχειρήματος το χωρίον Πισκοπίγιε. Εκ των συντόνων ενεργειών πεζικού και πυροβολικού οι Ιταλοί ηναγκάσθησαν να υποχωρήσουν εκ της κοιλάδος της Τσέρβας, εγκαταλείψαντες τας εκεί θέσεις των. Την επομένην η προέλασις του Συντάγματος εσυνεχίσθη με αποτέλεσμα την κατάληψιν και της γραμμής Τσέρβα - Ζαγορίτσα - Τούσεμιτς.
Οι Ιταλοί υποχωρούντες προς Πόγραδετς εγκατέλειψαν μεγάλον αριθμόν πυρομαχικών και πολεμικού υλικού […]. Η κίνησις προς κατάληψιν της δυτικής του Πόγραδετς τοποθεσίας εγένετο υπό δριμύ ψύχος. Εχρησιμοποιήθη προς τούτο η στρατιωτική οδός Λέσνιτσα - Καλιβάτσι, επί της οποίας το μηχανικόν είχε διανοίξει οδόν κυκλοφορίας επαρκή μόνον διά μίαν φάλαγγα φορτωμένων κτηνών.
Επί των στρωμάτων πάλι οι άνδρες εκινήθησαν μετά δυσκολίας και πολλών κινδύνων. Η ατελής ρύθμισις και οργάνωσις, λόγω του παγετού της κυκλοφορίας συντελούσης και της πυκνοτάτης ομίχλης, είχεν ως αποτέλεσμα συνωστισμόν τον οποίον εξεμεταλλεύθησαν οι Ιταλοί διά του πυροβολικού και των όλμων των και επέφεραν τας πρώτας απωλείας εις το Σύνταγμα.
Η τοποθεσία, την οποίαν παρέλαβεν, ευρίσκετο από πλευράς οργανώσεως εις εμβρυώδη κατάστασιν. Σκάμματα επιφανειακά εις τας θέσεις βολής, επιφανειακά ορύγματα συγκοινωνίας, συρματοπλέγματα, και κατεβλήθησαν μεγάλαι προσπάθειαι υπό του Συντάγματος επί της τοποθεσίας προς οχύρωσίν της. Διά τον σκοπόν αυτόν επεξέτεινε την κατεχομένων γραμμήν επί του υψώματος Τραπεζοειδούς και γενικώς ησφάλισε την τοποθεσίαν διά συνεχούς και εντατικής εργασίας υπό δυσμενεστάτας κλιματολογικάς συνθήκας.
Αι συνθήκαι εργασίας και διαβιώσεως καθίσταντο δυσχερέσταται λόγω της μετά των Ιταλών διατηρουμένη στενοτάτη επαφή, η οποία δεν παρείχεν ευχέρειαν στοιχειώδους αναπαύσεως εις τους αξιωματικούς και τους άνδρας.
Την 4 Ιανουαρίου 1941 εγένετο η προώθησις του δεξιού της 4ης Μεραρχίας επί των υψωμάτων Γκορίτσα. Η εντολή του Συντάγματος ήτο να ενεργήση, διά των πυρών του, αντιπερισπασμόν εις τα αμυνόμενα ιταλικά τμήματα. Περί την 15:00 ώραν ελήφθη διαταγή της 8ης Μεραρχίας δι’ επίθεσιν του Συντάγματος κατά των αντερεισμάτων δυτικώς του Τραπεζοειδούς προς κατάληψιν της στενωπού Καλιβάτσι. Το μικρόν χρονικόν διάστημα μέχρι της εσπέρας δεν επέτρεψεν εις τα επιτιθέμενα τμήματα του τάγματος “Παπανδρέου” να ολοκληρώσουν την αποστολήν των.
Οι Ιταλοί ευρισκόμενοι εντός των χαρακωμάτων εις πολλαπλάς θέσεις βολής, περιβαλλόμενοι δε διά συρματοπλεγμάτων, ανθίσταντο επί τόπου. Καίτοι η στενωπός δεν είχεν εισέτι εκκαθαρισθή, το Σύνταγμα διετάχθη να καταλάβη διά νυκτερινής επιθέσεως το χωρίον Καλιβάτσι, αλλά εγκατέλειψε κάθε προσπάθειαν, όταν περί το λυκαυγές διεπιστώθη ότι πάσα προσπάθεια θα είναι μάταια. Παρά ταύτα διά των διαδοχικών νυκτερινών επιθέσεων εξεβλήθησαν οι Ιταλοί των χαρακωμάτων των και πλείστοι εξ αυτών συνελείφθησαν αιχμάλωτοι.
Αξία μνήμης είναι η ενέργεια του εφέδρου ανθυπολοχαγού Μανούσακα, διμοιρίτου του 11ου λόχου, ο οποίος προωθήσας τολμηρώς την διμοιρίαν του απέκοψε την υποψώρησιν των Ιταλών, και επέφερεν εις αυτούς βαρυτάτας απωλείας».
Στις 6 Ιανουαρίου οι Ιταλοί αντεπιτέθηκαν προσπαθώντας να ανακαταλάβουν τις χαμένες θέσεις τους, υποχώρησαν όμως λόγω των σοβαρών τους απωλειών.
Παρά την υποχώρησή τους, όμως, συνεχίζουν να ενοχλούν τους Λέσβιους στρατιώτες που παραμένουν στη γραμμή αυτή, βομβαρδίζοντάς τους συνεχώς είτε με αεροπλάνα είτε με το πυροβολικό. Οι απώλειες είναι σοβαρές, τόσο από τις μάχες όσο και από τα κρυοπαγήματα.
«Παρόλα ταύτα» -σημειώνει ο αντισυνταγματάρχης Πολυχρονιάδης, που στα μέσα Φεβρουαρίου παραδίδει την ηγεσία του Συντάγματος στον αντισυνταγματάρχη Λαμπρόπουλο- «οι αξιωματικοί και οπλίται του Συντάγματος καρτερικότατοι ανεδείχθησαν άξιοι της αποστολής των και ουδόλως εφείσθησαν κόπων και θυσιών διά την αντιμετώπισιν των υπερτέρων εις αριθμόν και πλουσίων εις τα μέσα Ιταλών.
Η μαχητικότης αντάξια της Ιστορίας του Συντάγματος διετηρήθη εις υψηλόν επίπεδον».
Οι μάχες των 7ης και 8ης Απριλίου
Σε όλο το διάστημα που ακολουθεί έως τη γερμανική επίθεση, οι άνδρες του 22ου Συντάγματος συνεχίζουν να μάχονται στην περιοχή με σημαντικότατες επιτυχίες. Στις 7 και 8 Απριλίου, το Σύνταγμα δίνει τις τελευταίες του μάχες ενάντια στους Ιταλούς. Στόχος, η κατάληψη του χωριού Καλιβάτσι και των υψωμάτων 1321, 1312 και 1323.
Η επίθεση ξεκινά στις 7 Απριλίου με βολές πυροβολικού.
Απαντούν οι Ιταλοί και η περιοχή ολόκληρη μεταβάλλεται σε κόλαση. Το απόγευμα της 7ης Απριλίου, οι Λέσβιοι στρατιώτες του 1ου Συντάγματος καταλαμβάνουν το αντέρεισμα ανατολικά του υψώματος 1301. Οι απώλειες σημαντικότατες. 15 αξιωματικοί και 400 οπλίτες είχαν τεθεί εκτός μάχης.
Να σημειώσουμε εδώ ότι οι ιστορικές πηγές αναφέρουν για την κατάληψη αυτού του υψώματος:
«Η κατάληψις του οργανωμένου αντερείσματος» -αναφέρεται στα αρχεία της Υπηρεσίας Ιστορίας Στρατού- «ανατολικώς του υψώματος 1301 υπό του 1ου τάγματος υπήρξε προσωπική επιτυχία του διοικητού του 2ου λόχου υπολοχαγού Καραχάλιου, ο οποίος επέμεινε να παραμείνη εις το πεδίον της μάχης οδημών τα τμήματα επί του υψοδ.
1301, όπου κατόπιν αγώνος εκ του συστάδην διά των χειροβομβίδων και της λόγχης ηνάγκασε τους Ιταλούς να παραδοθούν. Ο γενναίος υπολοχαγός απεσύρθη εκ του χώρου της μάχης την 19:00 ώραν, ότε διά δευτέραν φοράν υπέστη πολλαπλούν τραύμα εις το πρόσωπον και τα άκρα μάλλον σοβαρόν».
Οι μάχες ανάμεσα στο 22ο Σύνταγμα και στο 83ο Ιταλικό Σύνταγμα που αμυνόταν στην περιοχή, συνεχίσθηκαν και στις 8 Απριλίου, όταν και ήλθε η διαταγή υποχώρησης λόγω της προέλασης των Γερμανών στο μέτωπο με τη νότια Γιουγκοσλαβία.
Στις 15 Απριλίου οι άνδρες του 22ου Συντάγματος έκπληκτοι ακούν την παρακάτω διαταγή:
«Ι. Αποκοπείσης της οδού υποχωρήσεως της Μεραρχίας προς Νεάπολιν η Μεραρχία θα επιζητήση να διαφύγη διά των νοτίως Άργους Ορεστικού ορεινών διαβάσεων.
ΙΙ. Προς τούτο θα ακολουθήση το δρομολόγιον Άργος Ορεστικόν - Γέφυρα - Άγιος Νικόλαος (οδός άγουσα εκ βορειοδυτικής παρυφής), Ασπρονέρι - Σκαλοχώριον - Ασπρούλα και νοτιώτερον προς Γρεβενά.
ΙΙΙ. Από της λήψεως της παρούσης θα άρξηται η κίνησις των μεταγωγικών και του ορειβατικού πυροβολικού. Θα επακολουθήση η απαγγίστρωσις και η σύμπτυξις των τμημάτων επαφής. Η διακοπή της επαφής θα άρξηται άμα τη επελεύσει του σκότους από το αριστερόν. Την 21:30 ώραν θα αποχωρήσει το κέντρον εκατέρωθεν της αμαξιτής οδού. Και τελευταίον την 22:00 ώραν θα αποχωρήση το δεξιόν.
ΙV. Τα της συμπτύξεως του αριστερού θα κανονίση ο ταγματάρχης Δήμου. Τα του κέντρου και δεξιού ο συνταγματάρχης Λαμπρόπουλος.
V. Να ληφθώσιν οδηγοί εκ των κατοίκων του χωρίου και μάλιστα αγροφύλακες.
VI. Διά το βαρύ και πεδινόν πυροβολικόν εξεδόθη ειδική διαταγή.
VII. Παν υλικόν μη δυνάμενον να μεταφερθή θα καταστρέφηται επί τόπου.
VIII. Αι Μονάδες θα αποστείλωσι αξιωματικόν, όπως παραλάβη εκ του κέντρου ανεφοδιασμού μίαν μερίδα γαλέτας».
Στις 23 Απριλίου στο Μέτσοβο, στο Σχολείο του χωριού, από τους υποχωρούντες άνδρες του Συντάγματος συγκεντρώθηκε και καταστράφηκε ο οπλισμός τους. Στις 29 Απριλίου στα Τρίκαλα, οι άνδρες του Συντάγματος απολύθηκαν, αφού το Σύνταγμα είχε ουσιαστικά διαλυθεί, και με πλοία μέσω Βόλου οι περισσότεροι, επέστρεψαν στη Μυτιλήνη.
Να σημειωθεί, τέλος, ότι επιστρέφοντας οι Μυτιληνιοί στο νησί τους, έφεραν μαζί τους 110.000 δρχ., τις οποίες και είχαν μαζέψει μεταξύ τους για τη βοήθεια των σκοτωμένων συναδέλφων τους. Τα χρήματα αυτά τα παρέδωσαν στον τότε μητροπολίτη Μυτιλήνης.
