Κοροϊδία χωρίς τέλος για τους νησιώτες

Έρευνα/ ρεπορταζ Νίκος Κασκαράς

Και η τελευταία -περιορισμένη έως ανύπαρκτη δικλείδα ασφαλείας προστασίας όπως θα διαπιστώσετε από τη σχετική έρευνα- των κατοίκων της νησιωτικής Μυτιλήνης, χάνεται με την επικείμενη κατάργηση του χαμηλού νησιωτικού ΦΠΑ. Ήδη, και πριν ακόμα η αύξηση εφαρμοστεί, οι τιμές προϊόντων στα σούπερ μάρκετ της Μυτιλήνης είναι ακριβότερες από αυτές της ηπειρωτικής Ελλάδας. Πλήρης καταστρατήγηση της ρήτρας νησιωτικότητας. 

Ανύπαρκτο είναι το πλεονέκτημα του χαμηλότερου ΦΠΑ στα νησιά σε ότι αφορά τα προϊόντα μαζικής κατανάλωσης από τα ράφια των σούπερ-μάρκετ, καθώς η σύγκριση των τιμών με την ηπειρωτική Ελλάδα σε καταστήματα της ίδιας αλυσίδας, αποβαίνει σε πολλές περιπτώσεις σε βάρος των νησιωτών.

Μάλιστα, το εντυπωσιακότερο ίσως στοιχείο που προκύπτει από σχετική έρευνα που πραγματοποιήσαμε είναι ότι ακόμα και σε περιπτώσεις προϊόντων που στην ηπειρωτική χώρα έχουν ενταχθεί στον υψηλότερο ΦΠΑ του 23%, οι τιμές είναι υψηλότερες στη Μυτιλήνη, με την αντίστοιχη επιβάρυνση του ΦΠΑ να βρίσκεται στο 13%.

Αυτό που προκαλεί ακόμα μεγαλύτερη ανησυχία, είναι ότι βρισκόμαστε στο τελευταίο  στάδιο ισχύος του χαμηλού ΦΠΑ που καταργείται στο πλαίσιο του τρίτου μνημονίου που συνήφθη μεταξύ του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, της (τότε) ελληνικής κυβέρνησης, της ΤτΕ και του Ελληνικού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας και ψηφίστηκε στην ελληνική βουλή στις 14 Αυγούστου. Μέρος του μνημονίου, όπως είναι γνωστό, είναι η αύξηση των συντελεστών ΦΠΑ από τα επίπεδα του 5 %, 9 % και 16 %, που ισχύουν σήμερα στη Λέσβο και στο μεγαλύτερο μέρος της νησιωτικής Ελλάδας, σε αυτά του  6,5%, 13 % και 23 %, όπως ισχύουν στην ηπειρωτική Ελλάδα.

Το μόνο που μένει να μάθουμε είναι εάν η αύξηση θα ισχύσει από τον επόμενο μήνα ή θα ξεκινήσει να εφαρμόζεται από τον προσεχή Ιούνιο.

Ακριβότερα προϊόντα

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε όλες τις αλυσίδες σούπερ-μάρκετ που δραστηριοποιούνται στη Μυτιλήνη και στις αντίστοιχες αλυσίδες της Θεσσαλονίκης. Από τη σύγκριση αυτή προέκυψε ότι ένας μεγάλος αριθμός βασικών για το καλάθι της νοικοκυράς προϊόντων, είτε πωλούνται ακριβότερα στη Μυτιλήνη του χαμηλότερου ΦΠΑ ή πωλούνται στην ίδια τιμή ακόμα και μετά την  αύξηση του ΦΠΑ στην ηπειρωτική Ελλάδα, που τέθηκε σε ισχύ στις 20 Ιουλίου. Παρακάτω αναφέρουμε κάποια ονομαστικά ενδεικτικά παραδείγματα σε διαφορετικές ημερομηνίες:

Lidl Θεσσαλονίκη-Μυτιλήνη (16 Σεπτεμβρίου)

• Ζάχαρη ψιλή- 0,79 (1 κιλό)
• Αλεύρι τύπου Π- 0,75 (1 κιλό)
• Γάλα Γάλπο 7 ημερών πλήρες- 0,96
• Χαρτί υγείας Frotto- 2,99
• Μπύρα Grafenwalder- 0,69
• Τυρί φέτα Γάλπο (1 kg)- 8,19
• Καθαριστικό Γενικής Χρήσης W5- 1,99

Σύνολο: 16,36

----------------------

Μασούτης Θεσσαλονίκη-Μυτιλήνη (1 Σεπτεμβρίου)

• Φέτα Δωδώνη- 10,44 (το κιλό)
• Melissa Σπαγγετίνη Νούμερο 10, 500 gr- 0,82
• Johnson's Baby Shampoo με χαμομήλι 300 ml- 2,83
• Οδοντόκρεμα AIM Regular 75 ml- 2,41
• Λεμόνια χύμα- 3,19 (το κιλό)
• Ελαίς Φυτίνη 400 gr- 1,95
• Lacta με φουντούκια 85 gr- 1,34
• Mars 51 gr- 0,72

ΣΥΝΟΛΟ: 23,7 ευρώ

---------------------

3 Σεπτεμβρίου Βερόπουλος (Μυτιλήνη)

• Αγγούρι Τεμάχιο- 0,99
• Ντομάτες- 1,84
• Μακαρόνια Melissa 10- 0,79
• Pummaro Κλασικό 500gr- 0,70
• Σταφύλια Σουλτανίνα Κορινθίας- 2,39
• Χλωρίνη Klinex 2 lt- 1,40

ΣΥΝΟΛΟ: 8,11 ευρώ

3 Σεπτεμβρίου Βερόπουλος (Θεσσαλονίκη)

• Αγγούρι Τεμάχιο- 0,77
• Ντομάτες- 1,32
• Μακαρόνια Melissa 10- 0,82
• Pummaro Κλασικό 500gr- 0,70
• Σταφύλια Σουλτανίνα Κορινθίας- 2,29
• Χλωρίνη Klinex 2 lt- 1,48

ΣΥΝΟΛΟ: 7,38 ευρώ

----------------------

ΑΒ Βασιλόπουλος (Μυτιλήνη 31 Αυγούστου)

• Melissa Σπαγγετίνη νο 10- 0,82
• Pummaro Κλασικό 500gr- 0,70
• Κεφαλοτύρι Ηπείρου Πρόβειο (Ελαφρά Πικάντικο)- 10,74 (το κιλό)
• Λουμίδης καφές κουπάτος 96gr- 1,33
• Twix 50 gr- 0,70
• AB Πατάτα Νάξου ΠΓΕ Συσκευασία Νάξου- 0,88
• Αγγούρια Τεμάχιο Μεσσηνίας- 0,89
• Βιτάμ Soft 500 gr- 2,18
• Πιπεριές πράσινες ξανθές χύμα Καστοριάς- 1,59 (το κιλό)
• Klinex Χλωρίνη Classic 1 λίτρο- 0,86

ΣΥΝΟΛΟ 20,69

ΑΒ Βασιλόπουλος (Θεσσαλονίκη 31 Αυγούστου)

• Melissa Σπαγγετίνη Νούμερο 10- 0,82
• Pummaro Κλασικό 500gr- 0,70
• Κεφαλοτύρι Ηπείρου Πρόβειο (Ελαφρά Πικάντικο)- 10,74 (το κιλό)
• Λουμίδης καφές κουπάτος 96gr- 1,22
• Twix 50 gr- 0,72
• AB Πατάτα Νάξου ΠΓΕ Συσκευασία Νάξου- 0,88
• Αγγούρια Τεμάχιο Ιεράπετρας- 0,82
• Βιτάμ Soft 500 gr- 2,04
• Πιπεριές πράσινες ξανθές χύμα Μεσσηνίας- 1,54 (το κιλό)
• Klinex Χλωρίνη Classic 1 λίτρο- 0,86

ΣΥΝΟΛΟ 20,34

--------------------

Πρέπει να διευκρινιστεί ότι σε ότι έχει να κάνει με τα προαναφερόμενα προϊόντα που προέρχονται από διαφορετικές περιοχές (αγγούρια και πιπεριές πράσινες ξανθές) ότι στο συγκεκριμένο κατάστημα της Θεσσαλονίκης από το οποίο έγινε η δειγματοληψία των τιμών δεν υπήρχε εναλλακτική δυνατότητα αγοράς των προϊόντων αυτών. Εντυπωσιακό είναι το γεγονός, ότι ακόμα και σε κατηγορίες προϊόντων, όπως είναι ο καφές, τα βούτυρα και οι μαργαρίνες που στην ηπειρωτική Ελλάδα υπάγονται στον αυξημένο συντελεστή του 23%  ενώ στη Λέσβο στο 13%, τα προϊόντα αυτά είναι ακριβότερα στο νησί!

Άλλα λόγια να αγαπιόμαστε

Επικοινωνήσαμε με τα αρμόδια τμήματα όλων των παραπάνω σούπερ-μάρκετ ζητώντας να σχολιάσουν τα παραπάνω και να μας απαντήσουν εάν υπάρχει στον σχεδιασμό τους κάποιο πλάνο απορρόφησης του αυξημένου ΦΠΑ ή εάν είναι δεδομένο ότι θα μεταφραστεί σε αύξηση των τιμών. Γραπτή απάντηση λάβαμε μόνο από την ΑΒ Βασιλόπουλος, το τμήμα του Lidl μας απάντησε μετά την αρχική δημοσίευση του άρθου, ενώ από το αρμόδιο τμήμα του Βερόπουλου μας ζήτησαν τηλεφωνική επικοινωνία που όμως δεν κατέστη δυνατή παρά το τηλεφώνημα που κάναμε. Από την αλυσίδες του Μασούτηδεν λάβαμε απάντηση.  

Οι απαντήσεις που λάβαμε είναι οι εξής:

“Καθώς η ΑΒ Βασιλόπουλος όλα αυτά τα χρόνια λειτουργεί πάντα προς όφελος των καταναλωτών και αναγνωρίζοντας τις ανάγκες της κάθε εποχής, θα θέλαμε να σας ενημερώσουμε ότι ο καθορισμός της τιμής του κάθε προϊόντος που τοποθετείται στο ράφι των καταστημάτων μας εξαρτάται από πολλούς και διαφορετικούς παράγοντες, μεταξύ των οποίων είναι το αρχικό κόστος του προϊόντος, τα μεταφορικά έξοδα, το κόστος αποθήκευσης, το κόστος προσωπικού, το ΦΠΑ, ο τοπικός ανταγωνισμός κ.α. Ως εκ τούτου ενδέχεται η τιμή του κάθε προϊόντος να διαφέρει από τη μία περιοχή της χώρας στην άλλη”.

“H Lidl Hellas ήταν πάντα και εξακολουθεί να είναι η πιο ανταγωνιστική αλυσίδα σούπερ μάρκετ στην ελληνική αγορά. Με βάση αυτό, αλλά και λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τα διάφορα κόστη που προκύπτουν στα νησιά συγκριτικά με τις υπόλοιπες περιοχές της χώρας , η Lidl Hellas διαμορφώνει τις τιμές των προϊόντων της έτσι ώστε να διασφαλίζει αυτή τη μοναδική σχέση ποιότητας-τιμής, η οποία λειτουργεί πάντα προς όφελος των καταναλωτών. Παρόλα αυτά, είναι απολύτως φυσιολογικό οι τιμές των προϊόντων προ ΦΠΑ να είναι υψηλότερες στα νησιά καθώς επιβαρύνονται από επιπρόσθετα κόστη”.

Υπόψιν, ότι η τιμολογιακή πολιτική καθορίζεται από την κεντρική διοίκηση των  αλυσίδων.

Απροστάτευτοι οι καταναλωτές

Και ενώ θα περίμενε κανείς οι ελεγκτικοί μηχανισμοί να είναι σε θέση να λειτουργήσουν προς όφελος του πολίτη που βρίσκεται σε δυσχερέστερη θέση, αυτό στην πράξη δεν συμβαίνει.

“Δεν υπάρχει υποχρέωση ίσης τιμολόγησης του ίδιου προϊόντος σε όλα τα υποκαταστήματα της ίδιας αλυσίδας, διότι η αλυσίδα είναι ελεύθερη να τιμολογήσει το προϊόν αναλόγως με τα ειδικές δαπάνες που κατέβαλε, όπως είναι για παράδειγμα οι μεταφορικές εταιρείες για να το διαθέσει στο εκάστοτε σημείο πώλησης. Επομένως καταρχήν είναι νόμιμο, η κύρια αξία του προϊόντος να αυξήθηκε τόσο πολύ λόγω των μεταφορικών δαπανών, που η φορολόγησή του με μειωμένο νησιωτικό ΦΠΑ να οδήγησε σε τελική τιμή υψηλότερη, από την αντίστοιχη τιμή στην οποία επιβλήθηκε μεν ηπειρωτικός ΦΠΑ, δεν προστέθηκαν όμως ακριβές μεταφορικές δαπάνες. Σε περίπτωση ωστόσο που η διαφορά είναι εξόφθαλμα παράλογη, εκείνο που μπορεί να καταγγελθεί είναι μια «γνήσια» (ανεξάρτητη δηλαδή από το ζήτημα του νησιωτικού ΦΠΑ) άσκηση αθέμιτου ανταγωνισμού σε βάρος όλων των υπολοίπων καταστημάτων του ίδιου εμπορικού κλάδου, που εδρεύουν π.χ. στη Θεσσαλονίκη και βέβαια σε βάρος του καταναλωτικού κοινού της Λέσβου. Για να συμβεί αυτό πρέπει να είναι δυνατό να αποδειχθεί ότι: η διαφορά ανάμεσα στην κύρια τιμή που θα είχε προσδιοριστεί αν η τελική τιμή ήταν ίση, και στην κύρια τιμή που έχει προσδιοριστεί τώρα είναι δυσανάλογα υψηλή και δεν ισούται με τη δαπάνη που καταβάλλεται για να μεταφερθεί το προϊόν, αλλά είναι πολύ υψηλότερη από τη δαπάνη αυτή, υπολογισμένη με τις ισχύουσες συνθήκες και τιμές των φορτηγών αυτοκινήτων και των μεταφορικών εταιριών. Σε αυτή την περίπτωση αποδεικνύεται ότι οι επιχειρήσεις του κλάδου αυτού στη Λέσβο κατέχουν δεσπόζουσα θέση (δηλαδή απολαμβάνουν ένα αντικειμενικό προνόμιο λόγω της φυσικής αδυναμίας των καταναλωτών να μεταβούν συχνά, εύκολα και γρήγορα στη Θεσσαλονίκη για να συγκρίνουν τις τιμές και να κάνουν εκεί τα ψώνια τους) και αναπαριστώντας τις δαπάνες μεταφοράς ως πολύ υψηλότερες απ’ ότι είναι στην πραγματικότητα, αποκομίζουν για την πώληση των προϊόντων αυτών κέρδος άσχετο με την ελευθερία διατίμησης των προϊόντων και στηριγμένο αποκλειστικά και μόνο στην αντικειμενική αδυναμία των καταναλωτών να το αποφύγουν. Έτσι, αυτή τη δεσπόζουσα θέση την καταχρώνται με σκοπό και αποτέλεσμα να αδικούν τους συναδέλφους τους στη Θεσσαλονίκη που δε μπορούν να αποκτήσουν την ίδια δεσπόζουσα θέση, και βέβαια τους καταναλωτές της Λέσβου. Λίγο πολύ αυτό είναι το σκεπτικό μιας ενδεχόμενης τέτοιας καταγγελίας που πρέπει να γίνει και να  υποβληθεί στην Επιτροπή Ανταγωνισμού, προκειμένου να έχει τη δυνατότητα να παρέμβει”, μας εξηγεί ο  Απόστολος Ντάφλος, προϊστάμενος της Διεύθυνσης Ενδοομιλικών Συναλλαγών της Γενικής Γραμματείας Εμπορίου και Καταναλωτή και νομικός.

Αυτό σημαίνει στην πράξη, ότι η τιμολόγηση ενός προϊόντος από τις αλυσίδες σούπερ-μάρκετ της χώρας ορίζεται αποκλειστικά από τις ίδιες, χωρίς να έχουν καμία υποχρέωση να εξηγήσουν σε κανέναν, ποια είναι τα ακριβή κριτήρια, πριν φτάσουν να ορίσουν τις τιμές.  Και προκαλεί μεγάλες απορίες, σε ότι έχει να κάνει με το μονίμως επικαλούμενο υψηλό κόστος των μεταφορικών, το παράδειγμα που έχουμε από την τιμή της πατάτας από τη Νάξο, που ήταν ίδια στην έρευνα που κάναμε στα καταστήματα της Μυτιλήνης και της Θεσσαλονίκης,  τη στιγμή που η Νάξος απέχει πολύ μακρύτερα από την τελευταία.

Η προϊσταμένη της Διεύθυνσης Επιτροπής Ανταγωνισμού Κατερίνα Μάντζου, διευκρινίζει:

“Είναι όντως ακριβότερες οι τιμές στα σούπερ-μάρκετ των νησιών, το γνωρίζουμε αυτό. Έχουν όμως δικαίωμα να το κάνουν στο πλαίσιο του ανταγωνισμού. Εμείς επεμβαίνουμε μόνο εάν διαπιστώσουμε κατάχρηση της δεσπόζουσας θέσης των επιχειρήσεων ή πρακτικές εναρμονισμένων τιμών κατόπιν συνεννόησης (σ.σ. τα περίφημα καρτέλ). Στην πράξη, δεν έχουμε διαπιστώσει ούτε μας έχει γίνει σχετική καταγγελία για αυτά που σας προανέφερα. Είναι βεβαίως ιδιαίτερα δύσκολο να στοιχειοθετηθούν τέτοια φαινόμενα, καθώς θα πρέπει να είμαστε απολύτως βέβαιοι ότι ισχύουν όσα σας προανέφερα”.

Έχει ποτέ στοιχειοθετηθεί τέτοια κατηγορία στο παρελθόν; Η απάντηση είναι καταφατική και ενδεικτική των πρακτικών του “ανταγωνισμού”.

Το 2005, η Γραμματεία της Επιτροπής Ανταγωνισμού εισηγήθηκε την επιβολή προστίμου  15 εκατομμυρίων ευρώ στο συνδικαλιστικό όργανο των ιδιοκτητών σούπερ μάρκετ  τον ΣΕΣΜΕ (Σύνδεσμος Επιχειρήσεων Σούπερ-Μάρκετ Ελλάδας) για παρακώλυση ανταγωνισμού και δύο εκατομμυρίων ευρώ σε επτά αλυσίδες σούπερ μάρκετ για άσκηση εναρμονισμένων πρακτικών. Τότε λοιπόν, τα μέλη του ΣΕΣΜΕ είχαν συναντηθεί σε ξενοδοχείο των Αθηνών και, σύμφωνα με την σχετική έρευνα της Επιτροπής Ανταγωνισμού, φέρονται να συζήτησαν τον τρόπο με τον οποίο θα ρυθμιζόταν η διαμόρφωση των τιμολογίων αγοράς, εξαιτίας της εφαρμογής του νόμου για την απαγόρευση των πωλήσεων κάτω του κόστους, δηλαδή του τρόπου θα εμφανιζόταν στα τιμολόγια αγοράς μέρος των εκπτώσεων και κάθε άλλου είδους παροχών που προσφέρουν οι προμηθευτές στις επιχειρήσεις λιανικής, στο πλαίσιο της εμπορικής τους πολιτικής. Το όλο ζήτημα είχε προκληθεί από το φαινόμενο των πωλήσεων κάτω του κόστους, στο πλαίσιο του πολύ έντονου ανταγωνισμού που επικρατούσε τότε στον κλάδο.

Η Επιτροπή Ανταγωνισμού είχε κρίνει τότε ότι η σύνταξη από το ΣΕΣΜΕ λίστας ποσοστών εκπτώσεων επί του τιμολογίου «αποτελεί ευθεία παρέμβαση στη λειτουργία του ανταγωνισμού», περιορίζοντας τη δυνατότητα μείωσης των τιμών και δεν δέχτηκε ότι οι συναντήσεις των αλυσίδων I. & Σ. Σκλαβενίτης, Αφοι Βερόπουλοι, Ατλάντικ, Μετρό, Μασούτης, Άλφα Βήτα Βασιλόπουλος και Τροφίνο, με προμηθευτές τους στο ξενοδοχείο Sofitel, είχαν σαν σκοπό την ανταλλαγή απόψεων επί θεμάτων της αγοράς, όπως υποστήριξαν οι ίδιοι, αλλά «να επιτύχουν αποκλεισμό των ανταγωνιστών από την αγορά».

Δύο σημαντικές λεπτομέρειες της υπόθεσης, είναι οι εξής:

Πρώτον, η ΣΕΣΜΕ διαλύθηκε μετά από το κάζο που υπέστη.

Δεύτερον, το Διοικητικό Εφετείο μείωσε έναν χρόνο αργότερα το πρόστιμο των 15 εκατ. ευρώ κατά το ένα πέμπτο, στα τρία εκατ. Ευρώ.

Θεσμοθέτηση της αδικίας

Το ότι η διαμόρφωση της τιμής των αγαθών που επιβαρύνουν την τσέπη των πολιτών της Λέσβου εξαρτάται αποκλειστικά από τα ίδια τα σούπερ μάρκετ, καθιστά πολλαπλώς αμφισβητήσιμες, τόσο τις πρακτικές τιμολόγησης που χρησιμοποιούνται όσο και την λειτουργικότητα του ανταγωνισμού, τουλάχιστον στα πλαίσια που αυτός λειτουργεί στην Ελλάδα. Η ΕΣΕΕ (Εθνική Συνομοσπονδία Ελληνικού Εμπορίου) σε σχετική ανακοίνωσή της το 2013, έχει καταγράψει, μεταξύ άλλων, ως βασική αιτία της μη πτώσης των τιμών στην ελληνική αγορά και παρά την κρίση, την αύξηση των συντελεστών ΦΠA.

«H Ελλάδα συνεχίζει να παραμένει ακριβή σε βασικά αγαθά, παρά την ύφεση, την πτώση των εισοδημάτων και την ανεργία. Με βάση διάφορες έρευνες που διεξάγονται κατά καιρούς, οι τιμές πολλών προϊόντων και υπηρεσιών στην εγχώρια αγορά παρουσιάζουν μεγάλες αποκλίσεις σε σχέση με άλλες χώρες, ακόμα και όταν η σύγκριση γίνεται με κράτη που βρίσκονται υπό καθεστώς δημοσιονομικής προσαρμογής και λιτότητας» τόνιζε σχετικά στην ανακοίνωσή της,  η ΕΣΕΕ.

Η εξόφθαλμη αδικία και η περαιτέρω υποτίμηση της αγοραστικής δυνατότητας των κατοίκων της Λέσβου που θα φέρει η επικείμενη αύξηση του ΦΠΑ, αποτυπώνεται ξεκάθαρα στον παρακάτω πίνακα, όπου καταγράφεται το κατά κεφαλή ακαθάριστο εγχώριο προϊόν  ανά περιφέρεια και νομό, από το 2000 έως και το 2012. Ειδικότερα, σε ότι αφορά τα τελευταία τέσσερα χρόνια της έρευνας της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, δείχνει το συνεχώς μειούμενο εισόδημα τα τελευταία τέσσερα, όταν και η χώρα προσδέθηκε στο μνημονιακό άρμα.