52 χρόνια από την κατάληψη της Νομικής: Από τις μπουάτ στις μεγαλειώδεις κινητοποιήσεις του 1973
52 χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την κατάληψη της Νομικής, στις 21 Φεβρουαρίου 1973. Το πώς έφτασε η γενιά του 73 να δημιουργήσει γεγονότα όπως αυτό της Νομικής και της εξέγερσης του Πολυτεχνείου του Νοεμβρίου, συζητήθηκε στην εκδήλωση «Πώς να σωπάσω…» από τις μπουάτ στην ταράτσα της Νομικής: Μουσική και αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα», που διοργάνωσε η Νομική Σχολή και το Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ την Πέμπτη στο κεντρικό κτήριο του ΕΚΠΑ στα Προπύλαια με την ευκαιρία της επετείου.
Στη συζήτηση συμμετείχαν οι Μανώλης Μητσιάς, τραγουδιστής, Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, ιστορικός, Ιερώνυμος Λύκαρης, συγγραφέας και Μαριάννα Τζιαντζή, συγγραφέας-δημοσιογράφος.
«Η δικτατορία διέλυσε κάθε μορφής πολιτικές οργανώσεις και δραστηριότητες. Αυτό οδήγησε στη δημιουργία παράνομων οργανώσεων που εξέφρασαν την αντίθεσή τους στο καθεστώς με διάφορες ενέργειες, από τη διανομή προκηρύξεων ως την τοποθέτηση εκρηκτικών μηχανισμών. Όσο σημαντική κι αν ήταν αυτή η δράση για τη διατήρηση ενός κλίματος αμφισβήτησης της παντοδυναμίας του καθεστώτος, παρέμενε ένα περιορισμένο φαινόμενο», αναφέρει ο κ. Καλλιβρετάκης.
Σταδιακά οι μπουάτ και άλλοι πολιτιστικοί και κοινωνικοί χώροι εξελίχθηκαν σε πολιτικούς χώρους, σε «καταφύγια», σε μέρη όπου ο κόσμος επικοινωνούσε πιο ελεύθερα, ενημερωνόταν, ζυμωνόταν και αρκετές φορές δικτυωνόταν με αντιστασιακές ομάδες.
Οι μπουάτ
Οι μπουάτ, οι μικρές αυτές μουσικές σκηνές, εμφανίστηκαν λίγο πριν τα μέσα του 1960 και χωρούσαν 40-100 άτομα. Οι περισσότερες μπουάτ ήταν στην Πλάκα, μαζεμένες σε δυο τρεις δρόμους. Υπήρχαν και το Ροντέο στη Χέυδεν, το Κύτταρο στην Ηπείρου, το Τζάκι στη Μουρούζη. Στην περίοδο της δικτατορίας, σταδιακά, στόμα με στόμα, άρχισε να μαζεύεται όλο και περισσότερη νεολαία. Αρκετές από τις μπουάτ, όπως η Λήδρα στην Κέκροπος 12, που εμφανιζόταν ο Νίκος Ξυλούρης με το Γιάννη Μαρκόπουλο, αποτέλεσαν σημαντικές ψηφίδες του αντιδικτατορικού κινήματος, όπως επισήμανε η Μαριάννα Τζιαντζή. Αντίθετα, «στα μαγαζιά της παραλιακής διασκέδαζαν πολιτικοί, στρατιωτικοί, επιχειρηματίες, εφοπλιστές», περιέγραψε. Η «Ξαστεριά» είχε εξελιχθεί στο Θούριο και ο κόσμος όταν παιζόταν σηκωνόταν όρθιος και το τραγουδούσε. Πριν τελικά απαγορευτούν από το καθεστώς τα τραγούδια του Μαρκόπουλου, είχαν προηγηθεί έφοδοι της αστυνομίας στη Λήδρα, όπου θαμώνες συλλαμβάνονταν, ενώ η άδεια του καταστήματος είχε ανακληθεί αρκετές φορές, ανέφερε ο Ιερώνυμος Λύκαρης. Όπως θυμήθηκε ο Μανώλης Μητσιάς, κάθε βράδυ είχε Εσατζήδες στο μαγαζί. Μετά τις 2 τα μεσάνυχτα, όταν έφευγαν οι ασφαλίτες, τραγουδούσαν Θεοδωράκη, που είχε απαγορευτεί από το καθεστώς καθ' όλη την επταετία.
Καλλιτεχνικά και κοινωνικά δίκτυα που εξελίσσονται σε πολιτικά
Καθώς μια νέα γενιά έμπαινε στον ακαδημαϊκό και κοινωνικό στίβο, ξεκίνησαν να αξιοποιούνται διάφορα σημεία που ήδη λειτουργούσαν από πριν ως κέντρα πολιτιστικών, καλλιτεχνικών, κοινωνικών και άλλων δραστηριοτήτων, όπως θέατρα, κινηματογράφοι, βιβλιοπωλεία, εθνοτοπικά σωματεία (σύλλογοι βάσει της καταγωγής των φοιτητών), νεανικά στέκια κ.ά.. Οι χώροι αυτοί άρχισαν να αποτελούν σημεία «συστηματικής αναφοράς για ένα ολοένα διευρυνόμενο κοινό, που σύχναζε εκεί, όχι μόνο ως παθητικός θεατής ή ακροατής, αλλά για να επικοινωνήσει με άλλους που είχαν ανάλογες ανησυχίες», εξιστόρησε ο κ. Καλλιβρετάκης. Σιγά σιγά αυτοί τα σημεία αυτά πύκνωσαν συγκροτώντας ένα ευρύ φάσμα διασταυρούμενων δικτύων.
Για παράδειγμα, το εθνοτοπικό σωματείο της Φοιτητικής Ένωσης Κρητών, διοργάνωσε σε ένα κατάμεστο Σπόρτιγκ συναυλία με τον Ξυλούρη. Μετά ακολούθησε διαδήλωση στην Πατησίων, όπου επενέβη η αστυνομία και έγιναν συλλήψεις.
Η γενιά του γυμνασίου που θα γίνουν οι φοιτητές του ΄73
Υπήρχε όμως και ένα άλλο μουσικό κοινό, κυρίως εφηβικό, συνεχίζει ο κ. Καλλιβρετάκης: τα γυμνασιόπαιδα της πρώτης δικτατορικής περιόδου, που θα εξελίσσονταν στους φοιτητές της επόμενης περιόδου. Δεν ενδιαφέρονταν για τον Ξυλούρη, αλλά για Socrates και Εξαδάκτυλο. Προσπερνούσαν μάλλον αδιάφορα τα βιβλιοπωλεία στη Σόλωνος, για να κατέβουν στο Pop Eleven της Σκουφά για ροκ δίσκους και ψυχεδελικές αφίσες. Μέσω της μουσικής του Τζίμι Χέντριξ, Τζοάν Μπαέζ κι άλλων, έρχονταν σε επαφή με το αντιπολεμικό κίνημα, τα ανθρώπινα δικαιώματα κ.ά.. Στριμώχνονταν στις ουρές να δουν τις εισαγόμενες ταινίες, αρκετές εκ των οποίων απαγορεύονταν, όπως το «Φράουλες και Αίμα».
Στην πρεμιέρα της ταινίας Woodstock στο Παλλάς μαζεύονται 3.000 άνθρωποι. Η αστυνομία διαλύει τον κόσμο και γίνονται εκτεταμένες συγκρούσεις, υπάρχουν τραυματίες και συλλήψεις. Τότε, εκτιμά ο κ. Καλλιβρετάκης, «ράγισε ανεπανόρθωτα εκατέρωθεν η όποια ανοχή είχε υπάρξει μεταξύ αυτού του φαινομενικά απολίτικου κόσμου και του καθεστώτος». Αυτή η γενιά αποτελεί μια δυναμική παράμετρο, που έδωσε ένα άλλο εύρος και ύφος στην εξέλιξη που οδήγησε στο '73, τόνισε ο κ. Καλλιβρετάκης.
Όλα αυτά τα επάλληλα δίκτυα, των μπουάτ, των θεάτρων, των κινηματογράφων, των βιβλιοπωλείων, των συλλόγων κλπ διαχέονται και έχουν ως δυναμικό υπόβαθρο τις μεγάλες πανεπιστημιακές σχολές μαζί με τα δεκάδες γυμνάσια και τα δεκάδες φροντιστήρια του κέντρου της Αθήνας.
«Χωρίς τη μελέτη της συγκρότησης και της εξέλιξης των δικτύων που διαδραμάτισαν ένα κρίσιμο ρόλο περάσματος από τη ατομική στάση στη συλλογική δράση κι από την αυθόρμητη αμφισβήτηση στην πολιτική κρίση, δεν μπορούμε να κατανοήσουμε την αιφνίδια εμφάνιση ενός νέου, εύρωστου και βασικού αντιδικτατορικού κινήματος, που καταλήγει το 1973 στις σημαντικότερες δυναμικές ενέργειες κατά του καθεστώτος», κατέληξε ο κ. Καλλιβρετάκης.
Το Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ, στο πλαίσιο της δράσης του κόμβου «Αντιδικτατορικός Αγώνας (1967-1974): Ιστορία και μνήμη» (https://antidiktatorikos.uoa.gr/) πρόκειται να διοργανώσει τέσσερις αντίστοιχες μηνιαίες ανοιχτές δημόσιες εκδηλώσεις κατά το διάστημα Μαρτίου - Ιουνίου 2025, με θεματικές γύρω από τομείς του πολιτισμού στα χρόνια της δικτατορίας (σινεμά, θέατρο, εικαστικά, τέχνη στην εξορία) σε χώρους που λειτούργησαν ως τόποι συνάντησης και διαμόρφωσης των προσώπων που αντιστάθηκαν στο στρατιωτικό καθεστώς.
