Γ ραφεί η Βαλεντίνα Βεκρή
Μια σημαντική δυσκολία των παιδιών με διαταραχή αυτιστικού φάσματος είναι το να αναγνωρίζουν πως νιώθουν οι άλλοι άνθρωποι. Αυτό συμβαίνει γιατί τα παιδιά αυτά δεν έχουν ενσυναίσθηση, δηλαδή την ικανότητα να μπαίνουν στην θέση του άλλου και να κατανοούν ότι οι άλλοι άνθρωποι έχουν διαφορετικές σκέψεις, πεποιθήσεις και συναισθήματα από αυτά. Θεωρείται ότι αυτό συνδέεται με την δυσκολία τους να αναπτύξουν την θεωρία του Νου, η οποία σε τυπικώς αναπτυσσόμενα παιδιά παρουσιάζεται συνήθως στην ηλικία των 4 ετών. Επιπλέον, η κατανόηση των διαφορετικών εκφράσεων του προσώπου γίνεται ένα δύσκολο έργο κυρίως όταν μιλάμε για τα πιο σύνθετα συναισθήματα, όπως για παράδειγμα είναι η αμηχανία η περηφάνια η ντροπή.
Σχετικά με την έκφραση των συναισθημάτων , τα παιδιά στο φάσμα του αυτισμού συνήθως εκφράζονται με πιο επίπεδο τρόπο. Οι γονείς συχνά αναφέρουν ότι οι προσπάθειες τους να αγκαλιάσουν ή να δείξουν στοργή στο παιδί αντιμετωπίζεται με βαθειά έλλειψη ενδιαφέροντος από την πλευρά του. Το παιδί μοιάζει να μην γνωρίζει ή να μην ενδιαφέρεται για το αν είναι μόνο ή συντροφιά με άλλους. Αντιθέτως τα αρνητικά συναισθήματα βιώνονται με έντονο και κοινωνικά μη αποδεκτό τρόπο, όπως φωνές, ουρλιαχτά και επιθετικότητα.
Η διαταραχή στην αναγνώριση και έκφραση των συναισθημάτων προκαλεί πρόβλημα στις κοινωνικές τους σχέσεις. Κατά την διάρκεια της ενήλικη ζωή τους, τα άτομα με αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας χαρακτηρίζονται ως αδιάφοροι φίλοι και ψυχροί σύντροφοι, ‘κλεισμένοι’ στον κόσμο τους. Οι συναισθηματικές και κοινωνικές δεξιότητες των παιδιών μπορούν να καλλιεργηθούν ώστε τα παιδιά να ενσωματώσουν τα πλεονεκτήματα αυτών των δεξιοτήτων που έχουν άμεση σχέση με την επιτυχία στην ζωή τους. Το ερώτημα είναι πως μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά που είναι στο φάσμα του αυτισμού να αναπτύξουν συναισθηματική νοημοσύνη.
Ένα πρώτο βήμα που μπορούμε να κάνουμε από πολύ μικρή ηλικία είναι η αναγνώριση βασικών συναισθημάτων χαρά-λύπη-φόβος-θυμός. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε εικόνες από βιβλία, σκίτσα και να εστιάσουμε στις εκφράσεις του προσώπου που παίρνουμε όταν νιώθουμε κάποιο από αυτά τα συναισθήματα. Σε αυτό το σημείο μπορεί να μας βοηθήσει ένας καθρέπτης.
Το επόμενο βήμα είναι να συνδέσουμε αυτά τα συναισθήματα με πιθανές αιτίες. Δουλεύουμε μέσα από καθημερινές ευκαιρίες που προκύπτουν, καθοδηγώντας το παιδί να αναγνωρίσει τι νιώθει, τι νιώθουμε και για ποιο λόγο. Επιπλέον χρησιμοποιούμε παραμύθια, παιδικές ταινίες και βιβλία συναισθηματικής νοημοσύνης. Σχολιάζουμε τις καταστάσεις , τα συναισθήματα που δημιουργούν στους ήρωες. Επιπλέον χρήσιμο είναι να παίζουμε με τα παιδιά διάφορους ρόλους, role-play με έμφαση στην αναγνώριση και έκφραση του συναισθήματος.
Όταν το παιδί έχει κατακτήσει τα παραπάνω μπορούμε να του δείξουμε τις διαβαθμίσεις των συναισθημάτων και ποιες σωματικές–συμπεριφορικές ενδείξεις συνοδεύουν το καθένα. Συνήθως χρησιμοποιούμε το θερμόμετρο για να δείξουμε τις διακυμάνσεις του συναισθήματος. Επιπλέον παρέχουμε στο παιδί μια σειρά λύσεων που μπορούν να το βοηθήσουν να διαχειρίζεται τα πιο έντονα συναισθήματα με κοινωνικούς αποδεκτούς τρόπους. Στην συνέχεια προχωράμε σε πιο σύνθετα συναισθήματα, όπως ντροπή, περηφάνια, απογοήτευση.
Σημαντικό θεωρείται η ικανότητα της ενσυναίσθησης , της ανάπτυξης της θεωρίας του Νου που προαναφέρθηκε. Βοηθάμε το παιδί να καταλάβει τον τρόπο που αισθάνονται και σκέφτονται οι άλλοι άνθρωποι, να αποκωδικοποιεί τα λόγια τις συμπεριφορές τους και να ανταποκρίνεται σε αυτά με τον κατάλληλο τρόπο. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις κοινωνικές ιστορίες για να προετοιμάσουμε το παιδί για μια κατάσταση και πως αναμένεται από αυτό να αντιδράσει.
Σε παιδιά χαμηλότερης λειτουργικότητας, μπορούμε με εικονογραφήματα να μάθουν να αναγνωρίζουν τα βασικά συναισθήματα και να καταφεύγουν σε στρατηγικές αποφόρτισης όταν βιώνουν αρνητικά συναισθήματα όπως θυμό ή άγχος.
Σίγουρα υπάρχουν πολλοί τρόποι να διδάξουμε σε ένα παιδί πώς να αναγνωρίζει τα συναισθήματα. Κάθε παιδί με αυτισμό είναι διαφορετικό και γι’ αυτό τον λόγο χρειάζεται ένα διαφορετικό πρόγραμμα που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του. Οι γονείς και οι ειδικοί θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν την σπουδαιότητα των συναισθημάτων στην ζωή των παιδιών.
H Βαλεντίνα Βεκρή, είναι Ψυχολόγος MSc Εξελικτικής Ψυχολογίας- Επιστημονική Υπεύθυνη του Ινστιτούτου Παιδαγωγικής & Ψυχολογικής Υποστήριξης,
(Ι.Παι.Ψ.Υ.) Αγίας Ειρήνης 11, Μυτιλήνη
τηλ: 2251102215, κιν: 6936649439
ipaipsy@gmail.com
