Ο Μυτιληνιός… Άγιος Βαλεντίνος!
Χρόνος ανάγνωσης :
8'του Στρατή Μπαλάσκα / εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ
Έκπληκτη η κοινωνία της Μυτιλήνης μάθαινε τον Ιανουάριο του 2009 από ένα αποκαλυπτικό ρεπορτάζ τού «ΕΜΠΡΟΣ», ότι επί ένα σχεδόν ολόκληρο αιώνα οι χιλιάδες των κατοίκων ή των περαστικών ετούτης της πόλης, χριστιανοί, ορθόδοξοι και μη, «παρήλαυναν» μπροστά από τα λείψανα ενός αγίου που αν μη τι άλλο θα μπορούσε, εκτός από άγιος προστάτης των ερωτευμένων, να είναι και άγιος προστάτης της λεσβιακής οικονομίας.
Ο λόγος για τα λείψανα του Αγίου Βαλεντίνου, που όπως το «ΕΜΠΡΟΣ» αποκάλυψε πριν έξι χρόνια, βρίσκονταν μέχρι το 1990 μέσα στην καθολική εκκλησία της Μυτιλήνης, τη γνωστή σε όλους μας «Φραγκοκλησιά» στην οδό Ερμού, κάτω από την Αγία Τράπεζα.
Το 1990 μεταφέρθηκαν από τον τότε εφημέριο της καθολικής εκκλησίας της Μυτιλήνης Φραγκισκανό μοναχό, π. Τορκουάτο Μορίνι, μια και ελλείψει πληρώματος της εκκλησίας δε διέμενε πια στο νησί, αλλά στην Αθήνα και περιστασιακά εξυπηρετούσε και τη Μυτιλήνη.
Καθολικοί της Μυτιλήνης, στην εκκλησία τους στις αρχές του 20ού αιώνα
Κάποια τμήματα από αυτά τα λείψανα τοποθετήθηκαν στο παρεκκλήσι του Τάγματος των Καπουτσίνων, το αφιερωμένο στους Αγίους Φραγκίσκο και Κλάρα, στην οδό Γκυϊλφόρδου 7 στην Πλατεία Βικτωρίας στην Αθήνα, κάποια στην καθολική εκκλησία της Χίου απ’ όπου τον περασμένο Αύγουστο επέστρεψαν στη Μυτιλήνη και κάποια άλλα λέγεται πως στάλθηκαν στην έδρα της Καθολικής Εκκλησίας, στη Ρώμη, από όπου και είχαν ξεκινήσει το ταξίδι τους στην Ανατολή πριν από δύο αιώνες…
Σύμφωνα με την αγιολογία των Καθολικών, ο πιθανότατα πρεσβύτερος Βαλεντίνος συνελήφθη στη Ρώμη όταν αυτοκράτορας ήταν ο Κλαύδιος Β΄, ο επονομαζόμενος και Γότθος. Αφού βασανίστηκε, εκτελέστηκε διά αποκεφαλισμού στις 14 Φεβρουαρίου τού 268 στην οδό Φλαμίνια.
Οι σύντροφοί του τότε περισυνέλεξαν το αίμα του σε ένα γυάλινο φιαλίδιο και έθαψαν το σώμα του μαζί με το γυάλινο φιαλίδιο στις κατακόμβες της Αγίας Πρισκίλλας.
Όπως αναφέρει ο Δημήτρης Παπαδάκης - Περιθωράκης, που έχει γράψει σχετική μελέτη, το νεκρό σώμα του Αγίου Βαλεντίνου, με την πάροδο του χρόνου, κατά κάποιον τρόπο «λησμονήθηκε» ως λείψανο, δεδομένου ότι σχεδόν καθημερινά ενταφιάζονταν σε αυτές τις κατακόμβες και νέοι μάρτυρες και για αρκετούς αιώνες.
Η Γαλλική Σχολή στις αρχές του 20ού αιώνα. Το κτήριο σώζεται και σήμερα στην οδό Βουρνάζων, ιδιοκτησίας Ψαρρού
Η ανάμνηση, όμως, του Μαρτυρίου του Αγίου Βαλεντίνου παρέμεινε ζωηρή, ιδιαίτερα στην τοπική Εκκλησία της Ρώμης.
Αναχώρηση από τη Ρώμη!
Το έτος 1815, τη γαλήνη των λειψάνων του Αγίου Βαλεντίνου, που «ξεχασμένα» αναπαύονταν στη νεκρόπολη των κατακομβών, διέκοψαν τα βήματα του φύλακα των κατακομβών π. Πέτρου Κόμπι, που έφτασε ακριβώς μπροστά στο σκαλισμένο στο τοίχωμα τάφο με τη μισοσβησμένη επιγραφή: ΒΑΛΕΝΤΙΝΟΣ.
Στις 22 Σεπτεμβρίου τού 1815, όταν Πάπας στη Ρώμη ήταν ο Πίος Ζ΄, ο τότε βικάριός του, καρδινάλιος Ιούλιος ντι Σομάλια, κατόπιν εντολής του Ποντίφικα επέτρεψε την αφαίρεση των λειψάνων του Αγίου Βαλεντίνου από τις κατακόμβες της Αγίας Πρισκίλλας.
Τα συγκεκριμένα λείψανα δωρίθηκαν στον ιερέα ευγενή Ιωάννη - Βαπτιστή Longarini di S. Costanzo από το δουκάτο τού Ουρμπίνο.
Ο ιερέας αυτός ήταν παρεκκλησιάρχης και υμνωδός στο βασιλικό παρεκκλήσι του καθεδρικού ναού τού Ispali, στη Σεβίλλη της Ισπανίας.
O καθολικός αρχιεπίσκοπος Σμύρνης
Στη λειψανοθήκη, εκτός από τα λείψανα του Αγίου Βαλεντίνου, τοποθετήθηκε και το φιαλίδιο με το οποίο οι σύντροφοί του είχαν περισυλλέξει το αίμα του από τον αποκεφαλισμό. Στην ίδια λειψανοθήκη, τοποθετήθηκε και μια συνοδευτική περγαμηνή αυθεντικότητας. Στη συνέχεια δε, ασφαλίστηκε με ειδικές μεταξωτές κόκκινες κορδέλες, στερεωμένες και σφραγισμένες με βουλοκέρια της αρμόδιας εκκλησιαστικής αρχής.
Εκτός από την προαναφερθείσα εσωτερική περγαμηνή, ας σημειωθεί πως υπάρχουν και εξωτερικά συνοδευτικά έγγραφα, όπου ανάμεσα στ’ άλλα, και σύμφωνα με τη μελέτη του Δημητρίου Παπαδάκη - Περιθωράκη πάντα, αναφέρεται ότι «στο νέο κάτοχο παραχωρείται το δικαίωμα φύλαξής τους, της δωρεάς σε άλλους, της μετακομιδής τους έξω από τη Ρώμη, της έκθεσης και δημόσιας απόδοσης τιμών από τους πιστούς και τοποθέτησής τους σε οποιαδήποτε εκκλησία, ευκτήριο οίκο ή παρεκκλήσι».
Κάπως έτσι και άρχισε το ταξίδι του συγκεκριμένου Αγίου Βαλεντίνου, ενός από τους 18 αγίους της Καθολικής Εκκλησίας με το ίδιο όνομα.
Τα λείψανα στη Μυτιλήνη
Για δεύτερη φορά μετά το 1815, τα λείψανα του Αγίου Βαλεντίνου τα συναντάμε το 1907 στη Μυτιλήνη. Η κοινότητα των καθολικών της Μυτιλήνης ήταν ευάριθμη τότε, με μέλη που εκκλησιάζονταν ανελλιπώς στον ανακαινισμένο πλέον καθολικό ναό της Θεοτόκου στην οδό Ερμού, του οποίου την επιμελητεία είχε το Μοναχικό Τάγμα των Φραγκισκανών Ελασσόνων, προτού περάσει σήμερα στη διαχείριση του άλλου μοναχικού τάγματος των Φραγκισκανών, των Καπουτσίνων.
Η καθολική κοινότητα της Μυτιλήνης τότε εκκλησιαστικά υπαγόταν στον καθολικό επίσκοπο Χίου και αυτός με τη σειρά του, στον καθολικό αρχιεπίσκοπο Σμύρνης.
Πώς έφτασαν τα λείψανα στη Μυτιλήνη, παραμένει άγνωστο. Θεωρείται πως με το θάνατο του παρεκκλησιάρχη και ευγενούς Ιωάννου - Βαπτιστού Longarini di S. Costanzo, τα λείψανα του Αγίου Βαλεντίνου κληροδοτήθηκαν σε κάποιον από τους οικείους του, ο οποίος με τη σειρά του τα κληροδότησε σε κάποιον απόγονό του, που πιθανότατα μετανάστευσε στη Μυτιλήνη περί τα τέλη του 19ου αιώνα.
Γεγονός και μάλιστα βασιζόμενο σε επίσημα έγγραφα, είναι ότι στις 26 Απριλίου τού 1907, ο τότε καθολικός αρχιεπίσκοπος Σμύρνης, Δομήνικος Μαρέγκος, στη διάρκεια μιας ποιμαντικής του επίσκεψης στη Μυτιλήνη, προέβη -ίσως και μετά από αίτημα- σε αυτοψία και αυθεντικοποίηση των λειψάνων του Αγίου Βαλεντίνου.
Τα λείψανα είχαν τοποθετηθεί κάτω από το κεντρικό ιερό βήμα του καθολικού ναού της Μυτιλήνης και πιθανότατα είχαν δοθεί προς φύλαξη από τον κάτοχό τους στον τότε εφημέριο της Μυτιλήνης.
Στη σύντομη, λοιπόν, έκθεση που ο αρχιεπίσκοπος συνέταξε, αναφέρει: «Στον καθένα ξεχωριστά και σε όλους εκείνους που θα έχουν ενώπιόν τους αυτή μας την έκθεση, πιστοποιούμε ότι πραγματοποιήσαμε την κεκανονισμένη αυτοψία των λειψάνων του Αγίου Βαλεντίνου Μάρτυρα και τα οποία επανατοποθετήσαμε στην ξύλινη λειψανοθήκη τους, εφοδιασμένη με τζάμι και επενδυμένη με έγχρωμο χαρτί.
Τη λειψανοθήκη τη σφραγίσαμε καλά και την ασφαλίσαμε με μεταξωτή ταινία, προσεπισφραγίζοντάς την με τη δική μας σφραγίδα».
Εκτός όμως απ’ αυτό το επίσημο αρχιεπισκοπικό ντοκουμέντο αυθεντικοποίησης, σώζεται και ιδιόχειρο σημείωμα του τότε καθολικού εφημερίου Μυτιλήνης, π. Βίτου - Ροβέρτου, όπου, μεταξύ άλλων, επιβεβαιώνεται με ημερομηνία «Μυτιλήνη 1.5.1907» η πραγματοποιηθείσα αυτοψία: «[…] ο Σεβασμιότατος αρχιεπίσκοπος Σμύρνης πραγματοποίησε αυτοψία στα τίμια λείψανα του Αγίου Βαλεντίνου, από τα οποία κράτησε τμήματα προορισμένα για τη Ρώμη, τη Σμύρνη και τη δωρήτρια οικογένεια […]». Τελευταία κάτοχος των τιμίων λειψάνων ήταν η Λουκία Θεοφανοπούλου Bongigli, η οποία τα δώρισε στον καθολικό ναό της Μυτιλήνης.
.JPG)
Και ξαφνικά στην Αθήνα
Όπως γράψαμε πριν, το έτος 1990, όταν εφημέριος του καθολικού ναού της Μυτιλήνης, υπερήλικας πια, ήταν ο Φραγκισκανός μοναχός π. Τορκουάτο Μορίνι, αποφάσισε τη μετακομιδή των τιμίων λειψάνων από το ναό της Μυτιλήνης, στο ναό Αγίων Φραγκίσκου και Κλάρας των Ιταλών, στην οδό Γκυϊλφόρδου 7, στην Αθήνα.
Για πολλούς παραμένει ανεξήγητη η «εχεμύθεια» του τότε εφημερίου Μυτιλήνης π. Τορκουάτο σχετικά με την ύπαρξη αυτών των λειψάνων στο ναό της Μυτιλήνης, την οποία δεν είχε κοινοποιήσει σε κανένα, και μάλιστα σε μια εποχή που η φήμη του Αγίου Βαλεντίνου ως προστάτη των ερωτευμένων είχε αρχίσει να φτάνει στα πέρατα του κόσμου.
Κάτι που, αν μη τι άλλο, θα αποτελούσε και δόξα για τον άδειο και ξεχασμένο καθολικό ναό του στη Μυτιλήνη. Ίσως και να ήθελε ο μοναχός να μην ταυτιστεί ο άγιος με την εμπορευματοποίηση που τότε είχε αρχίσει να συνδέεται μαζί του.
Έφερε, το λοιπόν, κυριολεκτικά κρυφά τα λείψανα από τη Μυτιλήνη, στην Αθήνα. Με κάθε «μυστικότητα», τα τοποθέτησε κάτω από την Αγία Τράπεζα του εσωτερικού παρεκκλησίου του ναού των Ιταλών στην Πλατεία Βικτωρίας στην Αθήνα, που έχει τη μορφή ροτόντας και είναι ολομάρμαρος, παρεκκλήσι που τώρα είναι αφιερωμένο στον Άγιο Βαλεντίνο.
Το 1994 και μετά το θάνατο του π. Τορκουάτο, η λειψανοθήκη βρέθηκε επιμελώς «κρυμμένη» από το Δημήτριο Παπαδάκη - Περιθωράκη. Ακόμα και το τζάμι της λειψανοθήκης ήταν καλυμμένο με ύφασμα και το κιβώτιο με τα λείψανα έδιδε την εντύπωση ότι περιείχε μάλλον κάποια ιερά σκεύη, παρά τα λείψανα του πασίγνωστου πλέον σε όλο τον κόσμο Μάρτυρα Βαλεντίνου!
Από αύριο και κάθε 14 Φεβρουαρίου στο διηνεκές, στη Μυτιλήνη, ο Άγιος Βαλεντίνος θα χαίρεται που γύρισε σε έναν τόπο που η μοίρα τον όρισε για πατρίδα του.
Πηγές:
1. Εγκυκλοπαίδεια «New Advent» (www.newadvent.org)
2. «Patron Saints Index» (www.catholic-forum.com/saints/indexsnt.htm)
3. «Oxford Dictionary of Saints»
4. «Ο Άγιος Βαλεντίνος της Αθήνας», του Δ. Παπαδάκη - Περιθωράκη, Εκδόσεις «Καλός Τύπος»
Η καθολική κοινότητα της Μυτιλήνης
Στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, αλλά και στη Σμύρνη, ήδη από τις αρχές -κυρίως- του 18ου αιώνα, εγκαταστάθηκε πλήθος Ευρωπαίων (Ιταλών, Μαλτέζων, Γάλλων, Ισπανών κ.λπ.) με πολλές ιδιότητες, των εμπόρων, των ναυτικών, των προξένων, ακόμα και των τυχοδιωκτών. Λόγω των ευμενών πολιτικών και οικονομικών συνθηκών, ρίζωσαν στην περιοχή.
Με την πάροδο, όμως, του χρόνου, όλοι αυτοί έχαναν την εθνική τους συνείδηση, αλλά ξεχνούσαν και τη γλώσσα τους, αφού βαθμιαία γίνονταν κάτοχοι της ελληνικής, και αυτήν τη γλώσσα με στοιχεία της δικής τους χρησιμοποιούσαν στις συναλλαγές τους.
Αυτοί ήταν οι περίφημοι Φραγκολεβαντίνοι· δηλαδή οι Ευρωπαίοι κάτοικοι της Εγγύς Ανατολής.
Συνδετικός κρίκος όλων των ετερόκλητων αυτών Ευρωπαίων ήταν η κοινή καθολική πίστη, με επίκεντρο τους πολυάριθμους ναούς τους. Το ζήτημα της συγκράτησης αυτών των Ευρωπαίων καθολικών στο δόγμα τους ήταν πρωταρχικό και ανέκαθεν βασάνιζε την ηγεσία της Καθολικής Εκκλησίας, γι’ αυτό και η αποστολή και εγκατάσταση δυτικών μοναχικών ταγμάτων στον ελληνικό γεωγραφικό χώρο, εκεί δηλαδή όπου υπήρχε καθολικό στοιχείο.
Οι Ευρωπαίοι αυτοί συνήθως κατοικούσαν σε ιδιαίτερες συνοικίες, τους λεγόμενους φραγκομαχαλάδες. Τέτοιους συναντάμε στη Θεσσαλονίκη, τη Σμύρνη, τη Χίο, τη Μυτιλήνη στην περιοχή του Κάτω Κιοσκιού, με δικά τους νεκροταφεία, σχολεία κ.λπ.. Φράγκικο νεκροταφείο υπήρχε και στη Μυτιλήνη, που σύμφωνα με την Καθολική Εκκλησία «κάποια δημοτική αρχή της Μυτιλήνης, για ανεξήγητους λόγους, θεώρησε καλό να ισοπεδώσει και να δημιουργήσει παιδική χαρά!».
Μετά το 1912, όταν και η Μυτιλήνη ενσωματώθηκε στην Ελλάδα, η καθολική κοινότητα του νησιού συνέχιζε την ύπαρξή της συσπειρωμένη γύρω από το ναό της. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, όμως, και κυρίως η μετακατοχική περίοδος με τα τόσα προβλήματα, επέφερε ένα ισχυρό πλήγμα.
Την αναχώρηση του Φραγκισκανού μοναχού π. Τορκουάτο Μορίνι στην Αθήνα σήμανε το ουσιαστικό κλείσιμο του ναού, που «λειτουργούσε» πια μόνο για κάποια κηδεία κάποιου από τους ελάχιστους καθολικούς της Μυτιλήνης.
Σήμερα, και λόγω των οικονομικών μεταναστών, αλλά και των Ευρωπαίων που επέλεξαν να κατοικούν στη Λέσβο, η καθολική κοινότητα της Μυτιλήνης ξανανθίζει. Υπάγεται στον καθολικό αρχιεπίσκοπο Νάξου - Τήνου και εξυπηρετείται πλέον από μόνιμο καθολικό ιερέα.
Ο ναός, επισκευασμένος εσωτερικά από το Υπουργείο Πολιτισμού, αποτελεί ένα από τα θρησκευτικά μνημεία της Μυτιλήνης.
Γιατί ο Άγιος Βαλεντίνος προστάτης των ερωτευμένων;
Εκτός από τα ιστορικά στοιχεία που έχουμε για τον Άγιο Βαλεντίνο, η ζωή του συνοδεύεται από διάφορους θρύλους, όπως αυτή που τον θέλει προστάτη των ερωτευμένων…
Ο άγιος, που είχε τη φήμη του ειρηνοποιού, λέγεται πως κάποια μέρα ενώ καλλιεργούσε στον κήπο του τριαντάφυλλα, άκουσε ένα ζευγάρι να μαλώνει πολύ έντονα. Αυτό συγκλόνισε τον άγιο, ο οποίος αφού έκοψε ένα τριαντάφυλλο, βγήκε στο δρόμο, πλησίασε το ζευγάρι και τους παρακάλεσε να τον ακούσουν.
Αυτοί, έστω και ανόρεκτα, υπάκουσαν κι ο άγιος αφού τους προσέφερε το τριαντάφυλλο, τους ευλόγησε. Αμέσως η αγάπη επανήλθε ανάμεσα τους, λίγο αργότερα αυτοί επέστρεψαν και ζήτησαν στον άγιο να ευλογήσει το γάμο τους.
Άλλη παράδοση αναφέρει πως μια από τις κατηγορίες εναντίον του αγίου ήταν πως είχε απειθαρχήσει στην εντολή του αυτοκράτορα να μη συνάπτουν γάμο άνδρες που δεν είχαν εκπληρώσει τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις, ενώ ο άγιος είχε ευλογήσει το γάμο νεαρών χριστιανών στρατιωτών με τις αγαπημένες τους.
Περά από όλα αυτά, πιθανότατα η επιλογή του ως «αγίου των ερωτευμένων» να σχετίζεται και με την ειδωλολατρική γιορτή των Λουπερκαλίων, γιορτή της γονιμότητας, που εορταζόταν από τους Ρωμαίους στις 15 Φεβρουαρίου· άλλοι συνδέουν τη γιορτή με την εποχή του ζευγαρώματος των πουλιών κατά την περίοδο αυτή.
