Η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας για την Ελλάδα
Συνεχίστηκαν οι αναφορές για παράνομη χρήση βίας κατά την αστυνόμευση διαδηλώσεων.
Οι επιζώντες ενός ναυαγίου στο οποίο έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από 600 άνθρωποι κατηγόρησαν τις ελληνικές αρχές για την πρόκληση του συμβάντος.
Οι υπερασπίστριες/-ιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων συνέχισαν να αντιμετωπίζουν ποινικοποίηση για το έργο τους με προσφύγισσες, πρόσφυγες και μετανάστριες/-άστες.
Έρευνα της ελληνικής Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα εντόπισε 88 άτομα ως στόχους του κατασκοπευτικού λογισμικού Predator.
Οι παραβιάσεις των δικαιωμάτων των αντιρρησιών συνείδησης συνεχίστηκαν.
Οι καταστροφικές πυρκαγιές είχαν αποτέλεσμα να χαθούν ανθρώπινες ζωές και φυσικά ενδιαιτήματα εν μέσω ανησυχιών για την αποτυχία του συστήματος δασοπυρόσβεσης.
Υπερβολική χρήση βίας
Συνεχίστηκαν οι αναφορές για παράνομη χρήση βίας κατά τη διάρκεια αστυνομικών επιχειρήσεων, συμπεριλαμβανομένης της αστυνόμευσης διαδηλώσεων, όπως οι διαμαρτυρίες μετά τη σιδηροδρομική καταστροφή των Τεμπών τον Φεβρουάριο.
Τον Ιούνιο, δικαστήριο της Αθήνας καταδίκασε αστυνομικό για βασανιστήρια στην «πλημμεληματική μορφή» για τον ξυλοδαρμό φοιτητή κατά τη διάρκεια ελέγχου στο πλαίσιο του κόβιντ στην πλατεία Νέας Σμύρνης τον Μάρτιο του 2021. Ένας δεύτερος αστυνομικός καταδικάστηκε ως συνεργός.
Τον Νοέμβριο, εφετείο έκρινε την αστυνομία υπεύθυνη για τα επικίνδυνα για τη ζωή τραύματα που υπέστη ο ψυχολόγος Γιάννης Καυκάς κατά τη διάρκεια διαδήλωσης στην Αθήνα το 2011 και του επιδίκασε αποζημίωση.
Δικαίωμα στη ζωή
Τον Σεπτέμβριο, ο Κώστας Μανιουδάκης πέθανε έπειτα από φερόμενη κακομεταχείριση από την αστυνομία κατά τη διάρκεια ελέγχου στο χωριό Βρύσες στην Κρήτη.
Τον Οκτώβριο, εισαγγελέας πρότεινε την παραπομπή αστυνομικού για ανθρωποκτονία με πρόθεση και παράνομη εκτέλεση πυροβολισμού σε σχέση με τον θανάσιμο πυροβολισμό του 16χρονου Ρομ Κώστα Φραγκούλη το 2022 στη Θεσσαλονίκη.
Τον Νοέμβριο, ο 17χρονος Χρήστος Μιχαλόπουλος πυροβολήθηκε θανάσιμα από αστυνομικό στο Λεοντάρι του δήμου Αλιάρτου έπειτα από καταδίωξη με αυτοκίνητο. Ο αστυνομικός κατηγορήθηκε για ανθρωποκτονία με ενδεχόμενο δόλο και παράνομη εκτέλεση πυροβολισμού.
Δικαιώματα προσφυγισσών/-ύγων και μεταναστριών/-ών
Συνεχίστηκαν οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα σύνορα της Ελλάδας, συμπεριλαμβανομένων παράνομων, συνοπτικών επιστροφών, που σε ορισμένες περιπτώσεις συνοδεύονταν από βία.
Στις 14 Ιουνίου, πλοίο που μετέφερε περίπου 750 άτομα, μεταξύ των οποίων πολλά παιδιά, βυθίστηκε ανοιχτά των ακτών της Πύλου αρκετές ώρες μετά τον αρχικό εντοπισμό του από αεροσκάφος της Frontex, δηλαδή του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής. Μόνο 104 άνθρωποι επέζησαν. Οι επιζώντες δήλωσαν σταθερά στη Διεθνή Αμνηστία και το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (HRW) ότι η ελληνική ακτοφυλακή είχε ρυμουλκήσει το σκάφος με σχοινί, με αποτέλεσμα την κλίση του σκάφους προς διάφορες κατευθύνσεις μέχρι την ανατροπή του. Ανεξάρτητες εκθέσεις από αξιόπιστες ΜΚΟ και πηγές των μέσων ενημέρωσης περιέγραφαν μια παρόμοια εκδοχή των γεγονότων, αλλά η αφήγηση αυτή διαψεύστηκε σθεναρά από τις ελληνικές αρχές.Η Διεθνής Αμνηστία και το HRW κατέγραψαν επίσης σοβαρές αποτυχίες των ελληνικών αρχών κατά τον χειρισμό των επιχειρήσεων διάσωσης, σημειώνοντας επιπλέον ότι οι επακόλουθες έρευνες που ξεκίνησαν οι ελληνικές αρχές σχετικά με τις ενέργειες του λιμενικού δεν σημείωσαν μεγάλη πρόοδο και ότι οι αρχές ενδέχεται να έχουν υπονομεύσει την ακεραιότητα βασικών αποδεικτικών στοιχείων. Τον Νοέμβριο, ο Έλληνας Συνήγορος του Πολίτη ξεκίνησε έρευνα σχετικά με τις ενέργειες του λιμενικού σώματος, επικαλούμενος την άρνησή του να διεξαγάγει εσωτερική πειθαρχική έρευνα. Τον Ιούλιο, η Ευρωπαία Συνήγορος του Πολίτη ανακοίνωσε έρευνα σχετικά με τον ρόλο της Frontex στις δραστηριότητες έρευνας και διάσωσης στη Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένου του ναυαγίου της Πύλου. Το περιστατικό ανέδειξε την απελπιστική ανάγκη για ασφαλείς και νόμιμες μεταναστευτικές οδούς προς την Ευρώπη.
Από τον Ιούλιο παρατηρήθηκε αύξηση των προσφυγισσών/-ύγων και των μεταναστριών/-ών που έφτασαν μέσω θαλάσσης, με αποτέλεσμα οι συνολικές αφίξεις για το έτος να ξεπεράσουν τις 41.000, έναντι λιγότερων από 13.000 το 2022. Αυτό επιδείνωσε τις ήδη δύσκολες συνθήκες διαβίωσης στις εγκαταστάσεις υποδοχής στα νησιά, όπως στην Κλειστή Ελεγχόμενη Δομή Σάμου, όπου οι αρχές επέβαλαν καθεστώς ντε φάκτο κράτησης των νεοαφιχθέντων. Τον Ιανουάριο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κίνησε διαδικασία επί παραβάσει σχετικά με τη μη συμμόρφωση της Ελλάδας με τη νομοθεσία της Ε.Ε. για το άσυλο και τη μετανάστευση. Αυτό αφορούσε τα εμπόδια στην πρόσβαση των προσφυγισσών/-ύγων στην κοινωνική προστασία, καθώς και την πρακτική που εισήγαγε η εθνική νομοθεσία το 2022 να στερούνται την ελευθερία τους τα άτομα που βρίσκονται σε διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης για διάστημα έως και 25 ημερών. Τον Ιούλιο, η Ευρωπαία Συνήγορος του Πολίτη ξεκίνησε έρευνα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διασφαλίζει τη συμμόρφωση με τα θεμελιώδη δικαιώματα στο πλαίσιο της υποστήριξής της προς τις ΚΕΔ.
Τον Οκτώβριο, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου καταδίκασε την Ελλάδα επειδή δεν παρείχε επαρκή ιατρική περίθαλψη σε οροθετικό άτομο αιτούν άσυλο σε δύο εγκαταστάσεις υποδοχής.
Οι πυρκαγιές στην περιοχή του Έβρου (βλ. παρακάτω ενότητα: «Δικαίωμα σε ένα υγιές περιβάλλον») τροφοδότησαν τη ρατσιστική ρητορική και την κακομεταχείριση κατά των μεταναστριών/-ών και των προσφυγισσών/-ύγων.
Τροπολογία νόμου που ψηφίστηκε τον Δεκέμβριο επέτρεψε στις μετανάστριες και τους μετανάστες χωρίς χαρτιά που βρίσκονταν στην Ελλάδα για τουλάχιστον τρία χρόνια μέχρι το τέλος Νοεμβρίου 2023 και που είχαν προσφορά εργασίας, να υποβάλουν αίτηση για τριετή άδεια παραμονής. Η τροπολογία μείωσε επίσης από 6 μήνες σε 60 ημέρες το χρονικό διάστημα που έπρεπε να περιμένουν οι αιτούσες/-ντες άσυλο για να μπορέσουν να εργαστούν αφ’ ής στιγμής υπέβαλλαν το αίτημά τους για άσυλο.
Υπερασπίστριες/-ιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
Οι υπερασπίστριες/-ιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων συνέχισαν να αντιμετωπίζουν ποινικοποίηση για το έργο τους με προσφύγισσες/-όσφυγες και μετανάστριες/-άστες. Παρόλο που οι κατηγορίες για πλημμελήματα κατά της Sarah Mardini και του Séan Binder κατέπεσαν τον Αύγουστο στο Ανώτατο Δικαστήριο, τον επόμενο μήνα οι ίδιοι και άλλοι 22 κατηγορούμενοι παραπέμφθηκαν σε δίκη για τέσσερα κακουργήματα, μεταξύ των οποίων η σύσταση και η συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση και η διευκόλυνση παράτυπης εισόδου.
Ανησυχίες παραμένουν σχετικά με τις εν ισχύ κατηγορίες κατά του Παναγιώτη Δημητρά, εκπροσώπου της ΜΚΟ Ελληνικό Παρατηρητήριο Συμφωνιών του Ελσίνκι, και του Τόμμυ Όλσεν, επικεφαλής της ΜΚΟ Aegean Boat Report, σε σχέση με το έργο τους να βοηθούν προσφύγισσες, πρόσφυγες και μετανάστριες/-άστες στα σύνορα της Ελλάδας και να καταγγέλλουν περιπτώσεις βίας στα σύνορα και παράνομων επιστροφών. Τον Ιανουάριο, οι αρχές επέβαλαν περιοριστικά μέτρα στον Παναγιώτη Δημητρά, αν και η απαγόρευση της εργασίας του για το Ελληνικό Παρατηρητήριο Συμφωνιών του Ελσίνκι ήρθη τον Μάιο. ΜΚΟ ανησυχούσαν επίσης για την εκστρατεία συκοφάντησης και δικαστικής παρενόχλησης του Παναγιώτη Δημητρά.
Δικαίωμα στην ιδιωτικότητα
Τον Ιούλιο, σε έρευνα της ελληνικής Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα σχετικά με τη χρήση του κατασκοπευτικού λογισμικού Predator εντοπίστηκαν 350 μηνύματα SMS που επιχειρούσαν να εγκαταστήσουν λογισμικό παρακολούθησης. 88 άτομα ενημερώθηκαν ότι τα κινητά τους τηλέφωνα είχαν στοχοποιηθεί.
Τον Σεπτέμβριο, η κοινωνία των πολιτών και μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου εξέφρασαν την ανησυχία τους για την αιφνίδια αντικατάσταση από το ελληνικό κοινοβούλιο αρκετών μελών της ελληνικής Αρχής Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ) σε μια κρίσιμη στιγμή για τη διερεύνηση του σκανδάλου παρακολούθησης με λογισμικό.
Τον Οκτώβριο, κατά τη διάρκεια ακρόασης σε επιτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ο επικεφαλής της ΑΔΑΕ εξέφρασε την ανησυχία του για το γεγονός ότι ένα νυν και ένα πρώην μέλος της ΑΔΑΕ ήταν αντικείμενα ποινικής διερεύνησης, ενώ μέχρι σήμερα δεν είχε απαγγελθεί κατηγορία σε κανένα για χρήση λογισμικού παρακολούθησης.
Δικαιώματα ατόμων με αναπηρία
Τον Σεπτέμβριο, ένας καπετάνιος επιβατικού πλοίου και τρία μέλη του πληρώματός του κατηγορήθηκαν σε σχέση με τον πνιγμό του Αντώνη Καργιώτη, επιβάτη του πλοίου. Ένα άτομο από το πλήρωμα καταγράφηκε να χρησιμοποιεί ρατσιστικές προσβολές εις βάρος του Αντώνη Καργιώτη. Ακτιβίστριες/-ιστές για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία κάλεσαν τις αρχές να διερευνήσουν πιθανό κίνητρο μίσους πίσω από την υπόθεση, λόγω της αναφερόμενης κατάστασης υγείας του θύματος.
Δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων
Ανησυχία προκάλεσε ο υποτιμητικός και επιζήμιος λόγος εις βάρος των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων που εκφράστηκε στους χώρους της πολιτικής και των μέσων ενημέρωσης κατά τη διάρκεια του έτους.
Τον Απρίλιο, το Δίκτυο Καταγραφής Ρατσιστικής Βίας ανέφερε 38 εγκλήματα μίσους το 2022, όπου στόχοι υπήρξαν ΛΟΑΤΚΙ άτομα ή άτομα που υπερασπίζονταν τα δικαιώματά τους.
Ελευθερία της έκφρασης
Τον Απρίλιο, αναφέρθηκε ότι τον Δεκέμβριο του 2022 δικαστήριο έκανε εν μέρει δεκτή την αγωγή κατά της δημοσιογράφου Σταυρούλας Πουλημένη και του ανεξάρτητου συνεταιριστικού μέσου ενημέρωσης Alterthess, διατάσσοντας το μέσο ενημέρωσης να καταβάλει αποζημίωση ύψους 3.000 ευρώ σε ανώτερο στέλεχος εταιρείας εξόρυξης χρυσού. Κατά της απόφασης ασκήθηκε έφεση. Η υπόθεση, που φέρει τα χαρακτηριστικά μιας στρατηγικής αγωγής κατά της δημόσιας συμμετοχής (SLAPP), προέκυψε από υποτιθέμενη παραβίαση της νομοθεσίας περί προστασίας δεδομένων μετά την αναφορά της Σταυρούλας Πουλημένη στην καταδίκη του στελέχους από πρωτοβάθμιο δικαστήριο για περιβαλλοντική ζημία.
Δικαιώματα γυναικών
Μεταξύ Ιανουαρίου και αρχών Δεκεμβρίου, αναφέρθηκαν 14 γυναικοκτονίες. Η ομάδα εμπειρογνωμόνων (GREVIO) που παρακολουθεί την εφαρμογή της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας, σε έκθεσή της τον Νοέμβριο εξέφρασε βαθιά ανησυχία για το γεγονός ότι η νομοθεσία του 2021 για τη «συνεπιμέλεια» δεν διέθετε επαρκείς εγγυήσεις που να διασφαλίζουν ότι τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας λαμβάνονται υπόψη κατά τον καθορισμό της επιμέλειας και των δικαιωμάτων επίσκεψης των παιδιών.
Τον Οκτώβριο, εισαγγελέας πρότεινε την παραπομπή σε δίκη δύο αστυνομικών για τον ομαδικό βιασμό νεαρής γυναίκας στο αστυνομικό τμήμα Ομόνοιας τον Οκτώβριο του 2022 κι ενός τρίτου αστυνομικού ως συνεργού.
Δικαιώματα των αντιρρησιών συνείδησης
Οι αντιρρησίες συνείδησης εξακολουθούσαν να αντιμετωπίζουν συλλήψεις και επανειλημμένες τιμωρίες μέσω προστίμων και δικών από στρατιωτικά δικαστήρια. Σύμφωνα με πληροφορίες που δημοσιεύτηκαν το 2023, το 2022 απορρίφθηκε το 67% των αιτήσεων για το καθεστώς του αντιρρησία συνείδησης που επικαλούνταν μη θρησκευτικούς λόγους. Ορισμένες από αυτές τις απορρίψεις που εισάγουν διακρίσεις ακυρώθηκαν από το Συμβούλιο της Επικρατείας ενώ άλλες εκκρεμούσαν ενώπιον του δικαστηρίου στο τέλος του έτους.
Η Ελλάδα εξακολουθεί να μην εφαρμόζει την απόφαση της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ του 2021 σχετικά με την υπόθεση του αντιρρησία συνείδησης Λάζαρου Πετρομελίδη, η οποία διαπίστωσε πολλαπλές παραβιάσεις του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα.
Δικαίωμα στην υγεία
Τον Σεπτέμβριο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης έκρινε παραδεκτή τη συλλογική προσφυγή που υπέβαλε η Διεθνής Αμνηστία. Η προσφυγή υποστήριζε ότι η ελληνική κυβέρνηση είχε παραβιάσει τις διατάξεις του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη σχετικά με το δικαίωμα στην υγεία και την απαγόρευση των διακρίσεων, λόγω των επιπτώσεων στο σύστημα υγείας από τα μέτρα λιτότητας που θεσπίστηκαν μετά την οικονομική κρίση του 2009-2010.
Κατά τη διάρκεια του έτους, τα συνδικάτα των εργαζομένων στον τομέα της υγείας ανέφεραν σημαντικές προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης της επίμονης έλλειψης προσωπικού και της υποχρηματοδότησης.
Δικαίωμα σε ένα υγιές περιβάλλον
Παρά την αναφερόμενη πρόοδο στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, τα ορυκτά καύσιμα εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μέρος της ενεργειακής χρήσης στην Ελλάδα. Τον Δεκέμβριο, τρεις περιβαλλοντικές οργανώσεις ζήτησαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να θέσει την Ελλάδα προ των ευθυνών της επειδή έδινε συστηματικά «ελευθέρας» στις γεωτρήσεις πετρελαίου και φυσικού αερίου ανοιχτά των ακτών της χώρας.
Διαπιστώθηκε ότι η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή αυξάνει την πιθανότητα και την ένταση ακραίων καυσώνων και πλημμυρών στην Ελλάδα. Μεταξύ Ιουλίου και Σεπτεμβρίου, οι καταστροφικές πυρκαγιές και οι πλημμύρες είχαν αποτέλεσμα τουλάχιστον 38 επιβεβαιωμένους θανάτους και την απώλεια φυσικών ενδιαιτημάτων, χιλιάδων ζώων, καθώς και μέσων διαβίωσης των ανθρώπων. Η πυρκαγιά στην περιοχή του Έβρου ήταν η μεγαλύτερη που έχει καταγραφεί ποτέ στην Ε.Ε. και στοίχισε τη ζωή σε τουλάχιστον 20 ανθρώπους που πιστεύεται ότι ήταν πρόσφυγες και μετανάστες. Μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές, η WWF εξέφρασε την ανησυχία της για την αποτυχία του εθνικού συστήματος δασοπυρόσβεσης και κάλεσε τις αρχές να εφαρμόσουν ριζικές αλλαγές για την προστασία των δασών.
