Η θυσία του ταύρου στο Μανταμάδο - Φυλαχτά βουτηγμένα στο αίμα

O Γιάννης Βουλγαράκης βρέθηκε στον Μανταμάδο της Λέσβου στη θυσία του ταύρου και έγινε μάρτυρας μιας συγκλονιστικής ιεροτελεστίας.Μετά μικροί μεγάλοι τρέχουν να πάρουν με βαμβάκι αίμα για φυλαχτό και λουλούδια από το στεφάνι που ήταν περασμένο στο λαιμό του ζώου. Κάνουν με αίμα στα χέρια και στο μέτωπο το σήμα του σταυρού και βάζουν τα βαμβάκια σε σακουλάκια. Το αίμα του ταύρου θεωρείται ότι σε φυλάει και σε προστατεύει όπως και ο αγιασμός. Ακολουθούν κι οι σφαγές των υπόλοιπων ταμάτων, η προετοιμασία του φαγητού και το φαγοπότι.

ΚΕΙΜΕΝΟ M.Hulot

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ Γιάννης Βουλγαράκης

Ο Γιάννης Βουλγαράκης έχει καταγράψει φωτογραφικά μια τελετή που χάνεται στα βάθη του χρόνου: την σφαγή του ταύρου προς τιμήν του Αρχάγγελου Μιχαήλ στον Μανταμάδο της Λέσβου. Η πράξη που ακούγεται βάρβαρη [με έξτρα σπλατεριές τις βούτες με βαμβάκι στο αίμα της θυσίας για φυλαχτό και το βάψιμο των χεριών και του προσώπου με ματωμένους σταυρούς] έχει αποτυπωθεί στο φιλμ με μεγάλη ευαισθησία και έχει κυκλοφορήσει σε ένα εξαιρετικό λεύκωμα με τίτλο «η ταυροθυσία». Το έθιμο είναι πανάρχαιο, παγανιστικό και έχει τις ρίζες του στις αρχαίες θυσίες στους θεούς, αλλά σήμερα γίνεται με τις ευλογίες της εκκλησίας. Η θαυματουργή ενέργεια του αίματος κάνει την βάρβαρη ιεροτελεστία λόγο για γιορτή και τη θυσία δικαιολογημένη (αλλά θα μου πεις, έτσι κι αλλιώς πάλι σφαγμένος και βραστός δεν θα κατέληγε ο ταύρος;).

Έχεις κάποια σχέση με το νησί;

Όχι, καμία, τυχαία πήγα εκεί, για κάποια άλλη δουλειά.

Πότε πήγες για πρώτη φορά;

Λίγο μετά τον Πάσχα του ’99. Άκουσα από ντόπιους ότι στον Μονταμάδο γινόταν το πανηγύρι του ταύρου, κι έτσι ξεκίνησα να το επισκεφτώ και να δω τι έθιμο ήταν αυτό που συζητούσαν. Δεν το είχα ξανακούσει.

Τι ακριβώς είναι το κουρμπάνι;

Η θυσία του ταύρου που είναι συνδυασμένη με την άφιξη της άνοιξης και την αναβίωση της φύσης. Απ’ ό,τι μου είχαν πει καταγωγή του εθίμου είναι Μικρασιάτικη.

Πότε γίνεται;

Γίνεται των Κυριακή των Μυροφόρων, μετά το Πάσχα. Θυσίες του ταύρου γίνονται και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, απλά στην Μυτιλήνη γίνονται σε αρκετά χωριά στο βορειονατολικό μέρος του νησιού (Αγία Παρασκευή, Θερμή, Νάπη, Φίλια, Μιστεγνά και Μονταμάδο). Πήγα την πρώτη φορά και μετά ξαναγύρισα άλλες 4 φορές τα επόμενα χρόνια για να φωτογραφίσω.

Τι ξεχωριστό έχει το πανηγύρι στον Μονταμάδο;

Έχει περισσότερο κόσμο, τα τελευταία χρόνια μάλιστα η κοσμοσυρροή είναι τέτοια που βάζουν κιγκλιδώματα για να μην μπορείς να πλησιάσεις πολύ κοντά στον τόπο της σφαγής. Την τελευταία φορά ήταν κι ένα μεγάλο συνεργείο από τη Γερμανία που κινηματογραφούσε. Η εκκλησία των Ταξιαρχών λίγο έξω από το χωριό, σε ένα πολύ όμορφο μέρος και είναι πολύ ιδιαίτερη. Μου άρεσε από την αρχή ο χώρος, επειδή ήταν πιο εύκολο να τον καταγράψεις. Η εικόνα το Ταξιάρχη είναι επίσης ξεχωριστή και δεν την συναντάς συχνά: είναι ανάγλυφη, φτιαγμένη από λάσπη και το αίμα κάποιων ανθρώπων, αυτό λέει ο θρύλος. Πήγα τυχαία και σοκαρίστηκα. Και κόλλησα. Εντυπωσιάστηκα τόσο πολύ με τις εικόνες, κι έγινα μέρος τους. Ήταν κανονικό happening. Δεν ήξερα τι να πρωτοφωτογραφίσω, αν και δεν είχα πάει οργανωμένος για κάτι τέτοιο. Τον κόσμο που μαζευόταν με τα καλά του στα λεωφορεία με προορισμό τον Μανταμάδο, τους καβαλάρηδες στα άλογα και τους οδοιπόρους που είχαν ξεκινήσει από βραδύς για εκεί, τη λαοθάλασσα στο παζάρι που είχε στηθεί έξω από την εκκλησία του Ταξιάρχη. Την ανάγλυφη εικόνα του Αγίου ντυμένη με ασήμι, και τους εκατοντάδες πιστούς που έρχονταν να ανάψουν κεριά, να προσευχηθούν και να προσφέρουν τάματα. Την πλαϊνή αυλή της εκκλησίας όπου θα γινόταν η θυσία, γεμάτη ανθρώπους που στα πρόσωπα τους ήταν ζωγραφισμένη  η αναμονή και η αγωνία. Τον τεράστιο πλάτανο ασπρισμένο, σα να ’χει φορέσει τα καλά του περιμένοντας τα θύματά του.

Ο ταύρος είναι τάμα;

Ναι, τον προσφέρει κάποιος που έχει αφορμή για τάξιμο –αρρώστια, κακή χρονιά, οτιδήποτε. Λειτουργεί θετικά η σφαγή για τη ζωή του. Η θέση του ανθρώπου που τον προσφέρει είναι τιμητική και έχει και ιδιαίτερη ενδυμασία: κάτι φοράει στο κεφάλι του, σαν τουρμπάνι.

Υπάρχει αγιασμός;

Ναι, τα ζώα που σφάζονται τα ευλογεί ο μητροπολίτης το Σάββατο το απόγευμα. Και η σφαγή γίνεται στο προαύλιο της εκκλησίας –παλιά γινόταν πάνω στην Αγία Τράπεζα.

Πες μου για τη θυσία, παρακολουθούν μικροί-μεγάλοι τη σφαγή;

Όλοι παρακολουθούν. Όλο το χωριό και ένα σωρό ξένοι κάθε ηλικίας. Το νεαρό που ζώο είναι στολισμένο με στεφάνι με πολύχρωμα λουλούδια μεταφέρεται στο χώρο της σφαγής και δένεται γερά με τριχιές στο δέντρο και σε κρίκους που υπάρχουν στο έδαφος. Το πρώτο ζώο ήταν ένας λευκός ταύρος και ήταν σαν ζώο της μυθολογίας, με φοβερή δύναμη και τεράστια ενέργεια που το έφεραν πέντε γεροδεμένοι άντρες και το αντιμετώπιζαν σαν τέρας. Όταν εξαγριώθηκε, τραβιόταν απ’ τις αλυσίδες, ρουθούνιζε και υπήρχε πολύ μεγάλη ένταση στην ατμόσφαιρα, είχε αφηνιάσει.

Και το έσφαξαν;

Τα τελευταία χρόνια το σκοτώνουν ακαριαία με ένα πιστόλι με καρφί για να μην το βασανίσουν και μετά το σφάζουν. Όταν ακούστηκε ο κρότος του πιστολιού και είδα το «άδειο» κορμί του ζώου να αιωρείται και να πέφτει με πάταγο στο χώμα, σάστισα. Η παρατεταμένη σιωπή που ακολούθησε είχε μια ιερότητα’ που με έκανε να σταματήσω να φωτογραφίζω. Μετά η μαχαιριά στο λαιμό… ο ήχος άρχισε να έρχεται ξανά στα αυτιά μου και ακολούθησαν πολλά κλικ της μηχανής. Το αίμα τρέχει σε έναν ειδικά διαμορφωμένο χώρο –είναι μέρος της διαδικασίας- και συγκεντρώνεται σε έναν κάδο.

Μετά τι γίνεται;

Μετά μικροί μεγάλοι τρέχουν να πάρουν με βαμβάκι αίμα για φυλαχτό και λουλούδια από το στεφάνι που ήταν περασμένο στο λαιμό του ζώου. Κάνουν με αίμα στα χέρια και στο μέτωπο το σήμα του σταυρού και βάζουν τα βαμβάκια σε σακουλάκια. Το αίμα του ταύρου θεωρείται ότι σε φυλάει και σε προστατεύει όπως και ο αγιασμός. Ακολουθούν κι οι σφαγές των υπόλοιπων ταμάτων, η προετοιμασία του φαγητού και το φαγοπότι.

Σφάζουν κι άλλα ζώα;

Σφάζουν πρόβατα, για να συμπληρωθεί το φαγητό, επειδή πάει πάρα πολύς κόσμος. Μετά ξεκινάει μια διαδικασία που θυμίζει σφαγείο. Χασάπηδες που κουβάλαγαν μαχαίρια και μπαλτάδες γδέρνουν και τεμαχίζουν τα ζώα και τα βράζουν σε μεγάλα καζάνια. Το φαγητό που βράζουν στα καζάνια και προσφέρουν σε όλους λέγεται κεσκέτσι και το φτιάχνουν με το κρέας, αλεσμένα ρεβίθια και κοπανισμένο σιτάρι. Το κεφάλι του ταύρου γίνεται αντικείμενο κλήρωσης και οι εισπράξεις αξιοποιούνται για τις ανάγκες της επόμενης χρονιάς.

Πώς ήταν σαν εμπειρία;

Ήταν σίγουρα μια από τις πιο δυνατές εμπειρίες που είχα ζήσει. Η καρδιά μου χτυπούσε δυνατά για ώρες, οι μυρωδιές είχαν μείνει στα ρούχα μου για μέρες και όλες αυτές οι απίστευτες εικόνες στο μυαλό μου για πάντα! Ορκίστηκα να ξαναπάω οπωσδήποτε, και να συμμετέχω κι εγώ. Κι αυτό έκανα, για τα επόμενα 4 χρόνια.

Τι σε εντυπωσίασε πιο πολύ;

Αυτό που με άγγιξε περισσότερο -κι είναι κι αυτό που υποσυνείδητα κατέληξα να φωτογραφίζω- ήταν όχι τόσο η ίδια η εθιμική λειτουργία, όσο η ανθρώπινη συμμετοχή σε αυτήν. Ποτέ δεν πήρα αίμα για φυλαχτό, ποτέ δεν έφαγα το παραδοσιακό φαγητό, αλλά ένιωθα πως συμμετείχα κι εγώ ψυχή και σώματι στο έθιμο μέσα από τη φωτογραφία.

Δεν δοκίμασες ποτέ κεσκέτσι;

Όχι, ποτέ δεν τα κατάφερα…

πηγη: ough.gr

Δείτε περισσότερες φωτογραφίες ( με χρονολογική σειρά ) της τελετής  στην gallery που ακολουθεί: